Τοξική θετικότητα: Κυνηγώντας την ευτυχία με το ζόρι

“Κάνε μόνο θετικές σκέψεις!”, “Μην είσαι τόσο αρνητικός”, “Θα μπορούσε να ήταν χειρότερα τα πράγματα”.

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις φράσεις που ακούμε καθημερινά από το περιβάλλον μας ώστε να ξεπεράσουμε καταστάσεις που μπορεί να είναι δύσκολες ή στρεσογόνες. Και κάπου εκεί, από τις θετικές- τις περισσότερες φορές, τουλάχιστον- προθέσεις των γύρω να μεταδώσουν θετικότητα, καταλήγουμε σε καταστάσεις τοξικής θετικότητας.

Ο όρος τοξική θετικότητα αναφέρεται σε μια κατάσταση όπου, παρά το πόσο δύσκολη ή στενάχωρη είναι μια κατάσταση, πρέπει να είσαι αισιόδοξος και να έχεις θετική στάση απέναντι στο ζήτημα. Εδώ, δηλαδή, δε μιλάμε για την απλά θετική στάση απέναντι στα πράγματα, αλλά για μια ψυχαναγκαστική σχεδόν εμμονή στο να αποφευχθεί οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα.

Μπορεί το να απωθεί κανείς κάποια συναισθήματα που τον στεναχωρούν να είναι μέχρι κι απαραίτητο ορισμένες φορές, το να γίνεται όμως μια διαρκής αποφυγή των δύσκολων καταστάσεων είναι επιβλαβές, καθώς με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος δεν βιώνει την κατάσταση ως έχει ώστε να την ξεπεράσει.

Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι να σε παροτρύνει κάποιος να σκεφτείς θετικά. Η προβληματικότητα υπεισέρχεται όταν η παρότρυνση για αισιοδοξία έρχεται με αποκλεισμό κάθε αρνητικής σκέψης.

Πρέπει να αναφερθεί ότι ο όρος τοξική θετικότητα δεν αποτελεί επίσημο ψυχολογικό όρο ή διάγνωση. Και φυσικά, όπως και όλα, η τοξική θετικότητα εγείρει αντικρουόμενες απόψεις για το αν πρόκειται για μια όντως καταπιεστική αισιοδοξία ή μια τέτοια εξήγηση είναι λάθος και απλά ενισχύει μια παθογένεια για όσα κακά συμβαίνουν γύρω μας.

Μερικά παραδείγματα

Για να γίνει πιο κατανοητή η επιβλαβής επίδραση που έχει η διαρκής προσπάθεια για συναισθήματα χαράς και αισιοδοξίας, παρατίθενται ορισμένα παραδείγματα. Το αίσθημα ενοχής για εκείνες τις φορές που δεν νιώθουμε καλά ή νιώθουμε νεύρα, το να αγνοείς τα αρνητικά συναισθήματα των άλλων με την πρόφαση να μη σε επηρεάσουν, το να κρύβεις τα αρνητικά σου συναισθήματα είναι μερικά παραδείγματα που υποδεικνύουν ότι ίσως έχουμε πέσει θύματα της… μάστιγας “τοξική θετικότητα”. Ακόμη, καλά παραδείγματα αποτελούν η αγνόηση των προβλημάτων που έχει κανείς, με σκοπό την αποφυγή της αντιμετώπισης ενώ το μεγάλο πρόβλημα έρχεται όταν ξεκινά η  επίκληση διαφόρων γνωμικών και quotes.

Το τελευταίο αποτελεί γνωστή τακτική που άλλωστε κυριαρχεί και στα social media. Η επιθυμία για quotation, στο πλαίσιο της όσο το δυνατόν συντομότερης και περιεκτικότερης απόδοσης συναισθημάτων ή καταστάσεων (κι έπειτα ποσταρίσματος στα social media) έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου παντού βλέπουμε motivational quotes αναφορικά με το πως πρέπει να κρατάμε τη διάθεση μας ψηλά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα: fake it ’till you make it. Προσποιήσου μέχρι να το πετύχεις συμβουλεύει αυτό το quote, σε μια προσπάθεια να μας βάλει σε μια διαδικασία μίμησης της συμπεριφοράς που θα είχαμε αν είχε επιτευχθεί ο στόχος ώστε να προσδοθεί αυτοπεποίθηση και να έρθει γρηγορότερα το αποτέλεσμα. Αν και αυτό δίνει πράγματι μια αυτοπεποίθηση, αυτή η αυτοπεποίθηση είναι ψεύτικη και ενισχύει την αποφυγή του βιώματος των καταστάσεων.

Το θέμα, λοιπόν, με αυτήν την τοξική θετικότητα είναι πως όλη αυτή η εμμονική αποφυγή του αρνητικού συναισθήματος δημιουργεί μια κατάσταση αυταπάτης και έτσι έρχεται μια απομάκρυνση από την πραγματικότητα. Κι όσο αποφεύγουμε τα προβλήματα και δεν τα αντιμετωπίζουμε, τόσο παραμένουν εκεί, άλυτα και επίπονα, όσο κι αν υποκρινόμαστε κάτι άλλο.

Η “πίεση” για θετικά συναισθήματα

Τι οδήγησε όμως σε αυτήν την κατάσταση; Γιατί ο κόσμος αποφάσισε να αγνοήσει τα προβλήματα του, τα αρνητικά του συναισθήματα και να είναι διαρκώς σε μια αυταπάτη χαράς και ξεγνοιασίας;

Σίγουρα, οι λόγοι είναι πολλοί. Αρχικά, είναι σχεδόν αυτονόητο πως κάθε άνθρωπος προτιμά να βρίσκεται σε κατάσταση ευχάριστη, θετικών συναισθημάτων. Όλο αυτό, σε συνδυασμό με την εικονική πραγματικότητα που έχει δημιουργηθεί μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τον υλισμό που χαρακτηρίζει την σύγχρονη κοινωνία έχει δημιουργήσει στους ανθρώπους ένα συναισθηματικό αδιέξοδο: καθώς όλοι προβάλλουν τα ωραία και τα καλά που κάνουν και ζουν, δημιουργείται αυτόματα η επιθυμία για καλοπέραση. Το αίσθημα του “γιατί να μην το κάνω κι εγώ;”. Έτσι, η υποκρισία ξεκινάει από τον εικονικό κόσμο. Επειδή όμως σήμερα υπάρχει σύγχυση πραγματικού και εικονικού κόσμου, αυτή η “υποκρισία” μπαίνει και στα μονοπάτια του πραγματικού.

Αλλά και πριν την εποχή των social media, τα προβαλλόμενα πρότυπα, η χλιδή που αποπνέει η σοουμπίζ, οι ηθοποιοί, οι τραγουδιστές κ.ό.κ., ήταν πράγματα που πάλι “επέβαλλαν” στον άνθρωπο την επιθυμία για την λεγόμενη καλή ζωή.

Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί μια πανδημία και οι καραντίνες της. Το άγχος των ανθρώπων αυξήθηκε θεαματικά, σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν γίνει. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο κόσμος βίωνε μια κατάσταση άγχους, άγχος για να μην τον “βρει” το πρόβλημα (δηλαδή να μην νοσήσει) αλλά και να μην είναι το πρόβλημα (να μεταδώσει ο ίδιος τον ιό).

Όλα αυτά, κι άλλα πολλά, έχουν οδηγήσει στο να μην θέλει ο κόσμος να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του. Κι εδώ ακριβώς μπαίνει η τοξική θετικότητα. Ανεξαρτήτως της πρόθεσης, το να συμβουλεύεις κάποιον να είναι διαρκώς χαρούμενος, αισιόδοξος ακόμα κι αν μόλις έχει χάσει τη δουλειά του, δημιουργεί μια κατάσταση που η “ευκολία” από τη μια, στο να μείνεις στα θετικά και να αποφύγεις τα προβλήματα καθώς και η ενοχή, η κούραση και το άγχος του να νιώθεις άσχημα και να αντιμετωπίζεις το πρόβλημα από την άλλη, είναι προβληματική για τον κάθε άνθρωπο, αφού πρέπει να βιώνουμε όλες τις καταστάσεις. Αλλιώς, υπάρχει αναποτελεσματικότητα.

Η απάντηση στην τοξική θετικότητα δεν είναι η εξήγηση όλων με απαισιοδοξία. Αυτό που πρέπει να γίνει και αυτό που συζητούν όσοι βλέπουν το πρόβλημα της τοξικής θετικότητας είναι το να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις όπως πραγματικά είναι. Κι εννοείται ότι η αισιοδοξία είναι κάτι πολύ καλό και ναι, ποτέ δεν πρέπει να τα βάζουμε κάτω. Αλλά οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε την κρισιμότητα κάποιων πραγμάτων. Και πιο πολύ απ’ όλα, οφείλουμε στους εαυτούς μας να αντιμετωπίζουμε με ειλικρίνεια την κάθε κατάσταση γιατί η ζωή έχει και θετική και αρνητική πλευρά. Υπάρχουν πράγματα που μας κάνουν χαρούμενους και πράγματα που μας αγχώνουν και μας στεναχωρούν. Και ναι, η κατάσταση μιας διαρκούς χαράς, η επιδίωξη για μια ζωή χωρίς άγχη και αναποδιές, είναι ουτοπία.

Αντί, λοιπόν, να συμβουλεύουμε μη ρεαλιστικά κάποιον να αποφύγει κάθε αρνητική κατάσταση, ας είμαστε περισσότερο συμπαραστάτες αλλά ειλικρινείς.

Άλλωστε, αν τα αντιμετωπίζουμε όλα σαν να είναι όλα τέλεια, δηλαδή αν δεν αντιμετωπίζουμε πραγματικά κάποια πράγματα, χάνουν την ουσία τους και οι στιγμές χαράς. “Τον εαυτό σου δε θα βρεις αν δε χαθείς στον κόσμο” φαίνεται να έλεγαν “Οι Μύστες της Ερήμου”, όπως μας τραγουδά η Ιουλία Καραπατάκη. Κι αν ο κόσμος αποτελεί σύνθεση καλών και κακών εμπειριών, τότε πως θα βρεις τον εαυτό σου αν δεν τα ζήσεις όλα;