Τρεις πόλεις – Τρία διαφορετικά έθιμα που ξεχωρίζουν σήμερα παραμονή Πρωτοχρονιάς

Βόλος: Κυριαρχούν τα έθιμα για τον ερχομό της Πρωτοχρονιάς

Όσο περνούν τα χρόνια, τόσο ξεθωριάζουν και τα έθιμα και οι παραδόσεις, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως στον Βόλο, ωστόσο δεν είναι και λίγα εκείνα που εξακολουθούν να διατηρούνται στην ύπαιθρο και κυρίως στο Πήλιο και τις Σποράδες, χάρη στις προσπάθειες των εκπολιτιστικών συλλόγων των περιοχών.

Στη Μαγνησία τα έθιμα της εορταστικής περιόδου, επικεντρώνονται κυρίως στον ερχομό της Πρωτοχρονιάς και εντοπίζονται πρωτίστως στις παραδόσεις του Πηλίου, όπου τα κορίτσια του χωριού θα πάνε και θα προσφέρουν στη βρύση με τα τρεχούμενα νερά της γειτονιάς τους, διάφορα γλυκά και λογής-λογής καλούδια, σποράκια αλλά και κέρματα για να καλοπιάσουν το στοιχείο του νερού. Τα γλυκά με τα οποία τρατάριζαν τις βρύσες τους ήταν χαμαλιά πηλιορίτικα (τρίγωνα γλυκά με γέμιση καρυδιού), λουκουμάδες, λαλαγγίτες, χριστόψωμο και κουραμπιέδες.

Τα χαράματα και πριν το ξημέρωμα τα ίδια κορίτσια θα πάνε πάλι στη βρύση της γειτονιάς τους με το τρεχούμενο νερό και θα κουβαλήσουν από την ίδια βρύση το «αμίλητο νερό» με το οποίο θα ραντίσουν το σπίτι τους λέγοντας την ευχή «όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και το βιός, στο σπιτάκι στο χωριό…»

Στα πηλιορείτικα σπίτια το εορταστικό φαγητό μέχρι και σήμερα είναι η αχνιστή κοτόσουπα και απαραιτήτως η χοιρινή τηγανιά.

Στη Σκόπελο την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, μιας και είναι και η τελευταία μέρα του χρόνου, κάθε νοικοκυρά κάνει τις ετοιμασίες της για να υποδεχθεί τον καινούριο χρόνο. Την ονομάζουν «κλειδοχρονιά», δηλαδή αυτό που στην υπόλοιπη Ελλάδα ονομάζουν «ποδαρικό», ώστε να έχει το σπιτικό τους όλο το χρόνο υγεία, χαρά και αγάπη.

Τα παλιά χρόνια και πριν ακόμη το τρεχούμενο νερό της βρύσης, μπει στο κάθε σκοπελίτικο σπίτι, η κάθε νοικοκυρά πήγαινε πρωί, πρωί στη βρύση ,έπαιρνε καθαρό και γάργαρο νερό και ράντιζε όλους και όλα μέσα στο σπίτι. Κρατούσε και μια σιδερόπετρα για να είναι όλοι σιδερένιοι.

Στη Σκιάθο, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το Πήλιο, σύμφωνα με την παράδοση, οι καλικάντζαροι προετοιμάζονται ήδη από την 1η Δεκεμβρίου να κάνουν «απόβαση» στο νησί την παραμονή των Χριστουγέννων και να αρχίσουν να κυκλοφορούν στα σκοτεινά και στενά σοκάκια της Χώρας, τρομοκρατώντας τους κατοίκους.

Οι καλικάντζαροι θα ρίξουν το καράβι τους στον γιαλό, και μέχρι τα Θεοφάνεια κανείς δεν τολμά να περπατήσει την νύχτα, γιατί αν συναντηθεί με τους καλικαντζάρους, αυτοί θα τον πάρουν την λαλιά. Την παραμονή των Φώτων, όμως, οι καλικάντζαροι ετοιμάζονται και με πολύ βιασύνη -σχεδόν τρέχοντας- φεύγουν με τον φόβο μην τους προφτάσει ο παπάς με τον αγιασμό και τους ζεματίσει.

Κέρκυρα: Ραίνοντας με κολόνια εύχονται “καλή αποκοπή”

Στη Βόρεια Κέρκυρα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς αναβιώνει το έθιμο της κολόνιας, που οι ρίζες του χάνονται στα ενετοκρατούμενα χρόνια του νησιού.

Όπως επιτάσσει η παράδοση, νέοι και γέροι βγαίνουν στους δρόμους και ραίνουν με κολόνια όλους τους περαστικούς, φίλους και ξένους, γνωστούς και αγνώστους. Δίνουν σε όλους μία ευχή: «Καλή αποκοπή», να αποχωριστούν δηλαδή με το καλό τον παλιό χρόνο και να υποδεχθούν χαρμόσυνα τον καινούργιο.

Συνάμα τραγουδούν κάλαντα, με μοναδικούς κερκυραϊκούς στίχους, που περισσότερο θυμίζουν καντάδα, καθώς συνοδεύονται από όργανα: …«Πάλιν ακούσατε άρχοντες, πάλι να σας ειπούμε, ότι και αύριον εστί ανάγκη να χαρούμε και να πανηγυρίζουμε Περιτομήν Κυρίου και την εορτή του Μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου…».

Το πρωινό ξύπνημα των γερόντων:

Στα ορεινά χωριά του νησιού, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς οι γεροντότεροι ξυπνάνε από τα χαράματα. Το έθιμο θέλει, να είναι οι πρώτοι που θα καλωσορίσουν το νέο έτος. Βγαίνουν στα παράθυρα, ή στις αυλές τους και αγναντεύοντας τα βουνά και κυρίως τον Παντοκράτορα, το πιο ψηλό βουνό της Κέρκυρας, λένε με απόλυτη κατάνυξη:

«Καλημέρα σας βουνά και καλή πρωτοχρονιά, σαν τα βουνά να είμαι γερός, σαν την θάλασσα ξυπνός και σαν τα θαλασσοκύματα να κάνω τα θελήματα…»

Στρίνα

Το έθιμο της «Στρίνας» αναβιώνει ανήμερα της Πρωτοχρονιάς στο νησί. Είναι η χαρά όλων των μικρών παιδιών, που θα λάβουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, ως «καλοτυχία» για τη νέα χρονιά.

Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, η «Στρίνα», ήταν το νόμισμα των καλαντιστών, που λεγόταν στα βυζαντινά χρόνια «ευαρχισμός» ή «Στρίνα», από το λατινικό strena. Στα λατινικά σημαίνει αίσιος οιωνός, αλλά και δώρο της πρωτοχρονιάς, ή «επινομίς» όπως το έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες ή κοινώς «μπουναμάς» όπως το λένε σήμερα, και προέρχεται από τα ιταλικά bona – mano, δηλαδή καλό χέρι.

Οι Κερκυραίοι συνεχίζουν αυτό το έθιμο, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, συνεχίζοντας την πολιτισμική τους κληρονομιά και της πολιτισμική τους ταυτότητα, με τα παιδιά να περιμένουν κάθε χρόνο τη «στρίνα» πολύ περισσότερο και από τον Άγιο Βασίλη…

Λαμία: Στα έθιμα των ημερών κυριαρχούν οι ευχές για καλύτερη χρονιά και προκοπή

Οι ευχές για μια καλύτερη χρονιά, καλύτερη σοδειά και προκοπή είναι αυτές που κυριαρχούν σε κάθε έκφραση της παράδοσης την εορταστική περίοδο στη Στερεά Ελλάδα.

Το Πάντρεμα της φωτιάς: Μπορεί τα Χριστούγεννα να υπάρχει στη Ρούμελη το αρραβώνιασμα της φωτιά την Πρωτοχρονιά έχουμε την συνέχεια . Το πάντρεμα της φωτιάς που γίνεται τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς. Στο τζάκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μπαίνουν δύο μεγάλα ξύλα. Ο νοικοκύρης φροντίζει να είναι ακριβώς ίδια και να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση τα δύο ξύλα συμβολίζουν την αλλαγή της ημέρας αλλά και την αλλαγή του χρόνου. Η παράδοση επιμένει ότι όποια ευχή και αν κάνει κάποιος εκείνη τη μέρα ακόμη και κατάρα, αυτή θα πιάσει τόπο.

Σπούρνι: Σε άλλες περιοχές της Φωκίδας και της Ευρυτανίας αυτό έχει αντικατασταθεί με το “σπούρνι”. Ένα μικρό παιδί κάθεται σταυροπόδι μπροστά στο αναμμένο τζάκι, ρίχνει αλάτι πάνω στη φωτιά και κάνει διάφορες ευχές για την οικογένεια, για την υγεία, για τα σπαρτά που σύμφωνα με την παράδοση «πιάνουν τόπο». Αποζημίωση του μικρού παιδιού είναι το πρώτο και καλύτερο κομμάτι «μπακλαβά» που φτιάχνουν οι νοικοκυρές.

Μπακλαβάς: Είτε με καρύδια που είναι επικρατέστερο είτε με αμύγδαλα κάθε σπίτι στην Ρούμελη έχει το μπακλαβά του. Υπάρχει μάλιστα ανταγωνισμός στις νοικοκυρές για το ύψος που θα έχει το γλυκό τους, το μέγεθος του ταψιού που θα χρησιμοποιήσουν ενώ τις προηγούμενες ημέρες το ξενύχτι είναι δεδομένο για να ανοίξουν τα χειροποίητα “φύλλα”.

Βασιλόψωμο – Βασιλοκουλούρες: Μέσα σε όλα τα άλλα ξεχωρίζουν το «βασιλόψωμο» και οι «βασιλοκουλούρες» που τρώγονται ανήμερα του Αγίου Βασιλείου, αφού από τον Αϊ Βασίλη πήρε το όνομά του. Σε ορισμένες περιοχές εκτός από αλεύρι οι νοικοκυρές βάζουν μέσα ρεβίθι αλεσμένο, ή ακόμη και ντόπιο καλαμπόκι. Βάζουν μέσα βασιλικό και μυρωδικά και πάνω του δημιουργούν διάφορα σχήματα και παραστάσεις οι οποίες έχουν σχέση με την καθημερινότητα. Αφορούν είτε στην παραγωγή και τα χωράφια, είτε στην υγεία και τα ακίνητα είτε στην οικογένεια. Μετά το ψήσιμο του είναι έτοιμο να κοπεί, την ώρα του φαγητού, το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς.

«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»: πρόκειται για ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας που έχει μεταφερθεί στο Νέο Μοναστήρι της Βόρειας Φθιώτιδας. Έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, όπου οι πιστοί μεταμφιέζονταν και τιμούσαν τον θεό με σάτιρες και χορούς σε «ξέφρενους» ρυθμούς. Μετά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας, διαμορφώθηκε ανάλογα για να μπορέσει να διατηρηθεί. Θα μπορούσε να πρόκειται για το έθιμο των Μωμόγερων από το χωριό Λιβερά της ορεινής Τραπεζούντας – μόνο που πρόκειται για ένα άλλο έθιμο της Πρωτοχρονιάς, και έρχεται από την ανατολική Ρωμυλία.

Το δρώμενο Καμήλες και Ντιβιτζήδες (καμηλιέρηδες) είναι ένα από τα πιο γνωστά πρωτοχρονιάτικα έθιμα της ανατολικής Ρωμυλίας. Εξίσου διαδεδομένο είναι στον Πόντο, τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια, και σε χώρες όπως η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία.

Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το καούκι που είναι καπέλο και μάσκα μαζί, είναι φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια (για τον ξορκισμό των πνευμάτων) και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν «αρμάθες» από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια που δημιουργούν θόρυβο όταν χορεύουν ή τσακώνονται. Στα χέρια κρατούν το «τοπούζ’» (ξύλινο ρόπαλο) το οποίο χτυπούνε χάμω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης.

Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), με έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα πολλά μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια (τούτσα).

Ο θόρυβος των κουδουνιών, καθώς η καμήλα κουνιέται, συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη.

Η καμήλα στερεώνεται με ζωνάρια δεμένα σταυρωτά πάνω στο ανθρώπινο σώμα και ζυγίζεται με τέχνη για να μη γέρνει και κουράζει τον «καμιλτζή». Οι ντιβιτζήδες, η καμήλα, ο γκαϊντατζής ή ο φιουρτζής (παίζει φλογέρα) συνοδεύουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τις σάρτες (χορωδίες) από σπίτι σε σπίτι.

Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία στην πλατεία του Ν. Μοναστηρίου οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό στην πλατεία του χωριού. Λίγο αργότερα στον κύκλο θα πιαστούν κάτοικοι και επισκέπτες, χορεύοντας κυρίως ζωναράδικο και συγκαθιστό. Το γλέντι ολοκληρώνεται αργά το απόγευμα με τη μάχη των ντιβιτζήδων με τις καμήλες, αλλά τα οι χοροί συνεχίζονται όλη την ημέρα στις ταβέρνες του χωριού.

Το σπάσιμο του ροδιού: Στα χωριά της Νότιας Εύβοιας το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας – δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του – και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι, για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη, για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».

Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Ποδαρικό: Πολλοί άνθρωποι στη Φθιώτιδα και την Ευρυτανία πιστεύουν ακόμα και σήμερα ότι είναι σημαντικό το ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους. Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να πάει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Μόλις μπει στο σπίτι τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του καινούργιου χρόνου.

Η νοικοκυρά φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ό,τι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.

Ο νέος χρόνος πρέπει να μας βρει με κάποιο καινούργιο ρούχο, σύμβολο ευημερίας, ενώ μετά το κόψιμο της βασιλόπιτας και αφού μοιραστούν τα δώρα, ξεκινούν τα τυχερά παιχνίδια. Αυτός που θα κερδίσει θα είναι τυχερός για όλη τη νέα χρονιά.

Έθιμα των Φώτων

Από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα δεν είναι λίγοι οι νοικοκυραίοι στη δυτική Φθιώτιδα που κρατώντας το έθιμο βάζουν στο τζάκι αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι και να μην κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Οι πιστοί στις παραδόσεις, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, που φεύγουν οι καλικάντζαροι, δεν τρώνε ελιές, φασόλια και σύκα για να μην κάνουν καλογήρους.

Σε χωριά της δυτικής Φθιώτιδας το βράδυ της παραμονής των Φώτων μεγάλες παρέες αγοριών και μεγαλύτερων ανδρών κρατώντας μεγάλα κουδούνια στα χέρια τα οποία χτυπούσαν συνεχώς, γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έψαλλαν τα κάλαντα των Φώτων. Οι νοικοκυραίοι του χωριού τους φίλευαν χριστουγεννιάτικα εδέσματα τα οποία στο τέλος της βραδιάς γεύονταν όλοι μαζί στις ταβέρνες του χωριού τραγουδώντας και χορεύοντας.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ ΜΠΕ