Τα αγάλματα στο δημόσιο χώρο και η σημασία τους

Τα αγάλματα ενώ αρχικά χρησιμοποιούνταν ως τρόπος λατρείας – αφιερώματα θεών, στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν ,ελλείψει άλλου μέσου, ως τρόπος απεικόνισης ηρώων, αυτοκρατόρων και πολεμιστών, επεκτάθηκαν στον δημόσιο χώρο με προτομές, ανδριάντες, πολυπρόσωπα συμπλέγματα, αναθηματικές στήλες για να καταλήξουν να αναγνωριστούν ως μια τέχνη που έφτασε και σε πιο αφηρημένες συνθέσεις.

Η σημαντικότητα τους για τον άνθρωπο είναι εμφανής αν υπολογίσουμε ότι πολλά από αυτά αποτελούν το σήμα κατατεθέν μιας πόλης, μιας χώρας, συμβολίζουν ολόκληρα έθνη, δημιουργούν συναισθήματα και προσελκύουν εκατομμύρια κόσμου.

Αρκεί μόνο να αναφέρουμε το άγαλμα της Ελευθερίας. Συμβολίζει την Αμερική την Νέα Υόρκη, την ελευθερία, το νέο κόσμο, μια νέα ζωή. Χιλιάδες είναι οι τουρίστες που στέκονται να φωτογραφηθούν μπροστά του. Έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για ζωγράφους, κομίστες, σκηνοθέτες, πεζογράφους.

Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους τα κράτη της Ευρώπης άρχισαν να καταγράφουν την ιστορία τους και τα πρώτα αγάλματα αναπαριστούν εθνικούς ήρωες, μάχες, ευεργέτες.

Αργότερα και όσο τα χρόνια περνούσαν η σύγχρονη ιστορία κέρδισε και αυτή την δική της θέση στο δημόσιο χώρο. Χώρες πιο τολμηρές δεν φοβήθηκαν να κοιτάξουν την ιστορία τους κατάματα και να την τιμήσουν.

Σε άλλες δεν έχουν γίνει ακόμα τα βήματα που απαιτούνται για να μπορούμε να δούμε έργα για την σύγχρονη ιστορία καθώς και έργα μοντέρνας τέχνης. Αρκεί να θυμίσουμε τις αντιδράσεις που συναντά στην Ελλάδα κάθε άγαλμα που ξεφεύγει από την αναπαράσταση ηρωικής μάχης και εθνικού ήρωα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα πρώτα έργα του Ζογγολόπουλου στην Θεσσαλονίκη, οι αντιδράσεις για το «Cor-ten» Νίκη της Σαμοθράκης στην είσοδο της Δ.Ε.Θ η συστηματική καταστροφή του «Inukshuk» που ανάγκασε το δήμο Θεσσαλονίκης να το αποσύρει από την πλατεία Αγίας Σοφίας, η αμέλεια σε σημείο καταστροφής του και απόσυρση του αγάλματος «Ορίζοντας» του Βαρώτσου.

Επίσης κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας δεν έχουν θέση πουθενά έτσι κανένα άγαλμα σε περίοπτη κεντρική θέση δεν αναφέρεται στον εμφύλιο πόλεμο, στο Πολυτεχνείο, τα Ιουλιανά, τα Δεκεμβριανά, όχι έτσι όπως θα του άρμοζε.

Αντίθετα στην Ευρώπη και στις χώρες των Βαλκανίων τα αγάλματα είναι ένας ακόμα τρόπος προσέλκυσης τουριστών αλλά και υπενθύμιση της σύγχρονης ιστορίας.

Στην Κολωνία συναντάμε το τρίγωνο φόρο τιμής στα ΛΟΑΤΚΙ θύματα του ναζισμού.

Στο Βερολίνο το εντυπωσιακό μνημείο για τους Ρομά θύματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Στο Μόναχο υπάρχει στήλη για τα θύματα του HIV τις πρώτες δεκαετίες του 1980-1990 και σε όσους επιβίωσαν.

Στη Βιέννη συναντάμε την στήλη της πανώλης ένα μνημείο που θυμίζει την πανδημία μιας άλλης εποχής.

Άραγε σήμερα θα μπορούσε να σταθεί ένα αντίστοιχο που θα θυμίζει την περίοδο του Covid-19;

H στήλη της πανώλης κατασκευάστηκε τον 17ο αιώνα με εντολή του αυτοκράτορα Λεοπόλδου Α’, μετά την επιδημία πανούκλας που στοίχισε τη ζωή σε 76.000 κατοίκους της Βιέννης.

Αντίστοιχη της συναντάμε και στην γείτονα χώρα στην πόλη της Μπρατισλάβα όπου μπορεί κάποιος να συναντήσει έναν πλούτο σύγχρονων ιστοριών πίσω από αγάλματα.

Από τον στρατιώτη του Ναπολέοντα που ερωτεύεται ένα κορίτσι και μένει για πάντα στην πλατεία της πόλης, στις δύο φιγούρες που συνθέτουν με ένα γραμματοκιβώτιο ένα άγαλμα φόρος τιμής σε όλους όσους αναμένουν με αγωνία μια απάντηση που μπορεί να έρθει μπορεί και όχι.

Τα πιο πολυφωτογραφημένα δε είναι ο Schöner Náci ένας χαμογελαστός άντρας που χαιρετάει βγάζοντας το καπέλο του στην κεντρική πλατεία, ο οποίος σύμφωνα με το μύθο ήταν απόγονος οικογένειας κλόουν και εργατών του τσίρκου, που διασκέδαζε τους περαστικούς.

Η μάγισσα ένα σύμπλεγμα γυναίκας περικυκλωμένης από κουρούνες και βρίσκεται κάτω από το κάστρο της πόλης και είναι ιδιαίτερα αγαπητό καθώς και το άγαλμα του γνωστού παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν που λέγεται ότι πέρασε από την πόλη.

Πολλά τα παραδείγματα σύγχρονης έκφρασης μέσα από το δημόσιο χώρο.

Με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς η Θεσσαλονίκη κέρδισε το χαμένο έδαφος χάρη στην ανάπλαση της παραλίας που στάθηκε η αφορμή για να στηθούν οι ομπρέλες και το φεγγάρι που έγιναν το νέο τοπόσημο αλλά και να δημιουργηθεί ο κήπος των γλυπτών με πλήθος αγάλματα μοντέρνας τέχνης.

Τα κλασικά αγαπημένα της πόλης ωστόσο μετράνε κάποια χρόνια παρουσίας και δεν είναι άλλα από το «Αγόρι που σφυρίζει» στην πλατεία Ναυαρίνου, η «Λουόμενη» του Νικόλα Παυλόπουλου στο σιντριβάνι του Βασιλικού θεάτρου και «Οι Πολίτες που διαβάζουν εφημερίδα και συζητούν» του Μανώλη Τζομπανάκη στην πλατεία Αγίας Σοφίας.