2310: Αχ, Θεσσαλονίκη μου…

Θυμάμαι όταν ήμουν είκοσι χρόνων, το 1986, η πόλη έλαμπε.

Η Biennale νέων καλλιτεχνών ήταν το σινιάλο να νοιώσουμε εκείνη τη χρονιά ωραία. Τα τρένα στο σταθμό έφευγαν για την Ευρώπη, την Κωνσταντινούπολη, τα Βαλκάνια, το magic bus ξεκινούσε γεμάτο για τις μεγάλες πρωτεύουσες, από το λιμάνι ο Άνεμος και η Δημητρούλα κατέβαζαν κόσμο μέχρι την Κρήτη τα καλοκαίρια, ο ΟΑΣΘ είχε 415 λεωφορεία, η πόλη έχει 80 σινεμάδες, οι πιο πολλοί στις γειτονιές της, θερινοί-χειμερινοί, τα μπαρ της ήταν πρωτοποριακά, στο Banal o Ηρακλής κάνει το πρώτο drag show στην Ελλάδα, ο Παπάζογλου με το Αγροτικόν του είχε κάνει σχολή, οι Τρύπες, με ορμητήριο τη Νεάπολη, έγραφαν Ιστορία, ο Τσακαλίδης είχε φτιάξει την Ano Kato Records και έβγαζε την πρωτοπορία σε δίσκους, η όμορφη Νύχτα στην Τούμπα και το Μπαλκονάκι στην Τριανδρία ανεβάζουν στο πάλκο την Κανά και το Μάλαμα, η Πειραματική, η Πατεράκη, το Θεατρικό Εργαστήρι, άλλαζαν το θέατρο, στο Πανεπιστήμιο μεγάλοι δάσκαλοι έβγαιναν μπροστά με ιδέες. Τα κτίρια του μεσοπολέμου βαστούσαν ακόμα ακμαία. Παλιές κραταιές οικογένειες στα εργοστάσια τους παρήγαγαν τον πλούτο της πόλης. Όλα έμοιαζαν δυνατά τότε.

Ακολουθεί μια μεγάλη περίοδος έμπνευσης. Ανοίγει ο Μύλος, η Βίλκα, γεννιούνται τα Ξύλινα Σπαθιά. Δημιουργούνται θρυλικά μπαρ. Ο Θερμαϊκός του Ζουμπούλη. Ο Φίστας φτιάχνει το Ακρόαμα στην Κρήνη. Χορεύουμε στην Αλυσίδα και το Decadence. Η Θεσσαλονίκη ανακηρύσσεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πέφτει χρήμα. Η απόδοση της πρώτης προβλήτας του Λιμανιού, το θέατρα της ΕΜΣ, το Βασιλικό, το Γης, το Δάσους, η μονή Λαζαριστών, ανακαινίζονται διατηρητέα στην Άνω Πόλη, γίνεται θέατρο στην Καλαμαριά, ανακαινίζεται το Άνετον, το Ολύμπιον, η Villa Bianca, το Τελλόγλειο, το Θέατρο Κήπου, ο Ήλιος της Λαγκαδά, η Σχολή Τυφλών, δημιουργείται πολυκέντρο στο Δενδροπόταμο, πέφτει χρήμα πολύ. Αλλά τρώγεται και άλλο τόσο. Οι προϋπολογισμοί τινάζονται στον αέρα. Σε κάποιες περιπτώσεις τριπλασιάζονται. Η κατάσταση ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Η προίκα της πόλης μας κοστίζει ακριβά. Η χρονιά της Πολιτιστικής ξεκινά με μια μεγάλη συναυλία στο Λευκό Πύργο. Ο Μπομπ Γκέλντοφ. Μονάχα που η Σαλονικιώτικη ομίχλη εκείνη τη νύχτα κάνει τη γιορτή αόρατη. Η πόλη αποκτά νέο δημαρχείο και Μέγαρο Μουσικής.

Και πώς φτάσαμε στα σκοτάδια; Πώς αυτή η πόλη που γεννούσε χρήμα, ιδέες, όνειρα κλείστηκε σε ένα σκοτεινό πίσω δωμάτιο, από πολύφερνη νύφη έγινε παρακόρη; Αν κλείσω τα μάτια και πατήσω το κουμπί της μηχανής του χρόνου θα με πάει αυτόματα στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Εκεί ξεκινά η μεγάλη κατηφόρα. Η πόλη βλέπει τα βόρεια σύνορα να κλείνουν. Το λιμάνι της μαραζώνει. Τα φορτία διακινούνται στην Ευρώπη μέσω Ιταλίας. Αρχίζουν να κλείνουν οι βιοτεχνίες και τα εργοστάσια. Την αγορά εξυπηρετούν πλέον οι πρώτες πολυεθνικές αλυσίδες που εισάγουν ρούχα και τα πουλάνε στην Τσιμισκή. Η πόλη ξεκινά να παρακμάζει. Να μαζεύεται. Να χάνει τον κοσμοπολιτισμό της. Σταματά η συγκοινωνία με την Ευρώπη. Το τρένο μας πηγαίνει μέχρι την Αθήνα. Και συνήθως χαλάει στο δρόμο.

Στην Κορομηλά και την παραλία φυλές δίνουν το στίγμα. Φρικιά, τσινάρια, ποζέρια. Και ξένοι που προσπαθούν να ενσωματωθούν. Όπως ο Οδυσσέας Τσενάι αριστούχος μαθητής από την Αλβανία στη Μηχανιώνα που γιουχαίστηκε όταν σήκωσε την Ελληνική σημαία. «Δε θα γίνεις Έλληνας ποτέ Αλβανέ, Αλβανέ». Λίγα χρόνια αργότερα μπατριώτες χτύπησαν στο κεφάλι το δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη μπροστά στο Λευκό Πύργο.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1992 πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη το μεγαλύτερο συλλαλητήριο στην Ιστορία της πόλης, για το Μακεδονικό. Ομιλητές ο τότε δήμαρχος Ντίνος Κοσμόπουλος και ο μητροπολίτης Παντελεήμων. Ο δήμαρχος θα παραιτηθεί εσπευσμένα έξι χρόνια αργότερα για οικονομικές ατασθαλίες του γαμπρού του που είχε πιάσει πόστο μέσα στο δήμο. Δεν θα είναι ο μόνος. Ένα χρόνο μετά εκλέγεται δήμαρχος ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος. Βουλευτής Ν.Δ. από το 1981. Η καριέρα του στο δήμο δεν ήταν αυτό που λέμε σπουδαία. Το χρέος της δήμου θα φτάσει τα 42.794.931 ευρώ, οι γιορτές των Αγγέλων θα δώσουν το στίγμα της πίστας στην πλατεία Αριστοτέλους και το κιτς το εξώτερον θα εγκατασταθεί στην πόλη. Toν Μάιο του 2010, ο πρώην ταμίας του Δήμου Θεσσαλονίκης Παναγιώτης Σαξώνης υποδεικνύει το δήμαρχο ως συνένοχο για την υπεξαίρεση 30 εκατ. ευρώ από τα δημοτικά ταμεία, όπως και τον πρώην γενικό γραμματέα Μιχάλη Λεμούσια. Το ποσό αγγίζει τελικά τα 50 και ο δήμαρχος καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη. Η τιμή της πόλης πάει περίπατο. Ο δήμαρχος στη στενή. Όχι για πολύ…

Μπορεί όμως και καλύτερα η πόλη; Μπορεί. Λίγο αργότερα τον Απρίλιο του 2011, ο από το 1990 μέχρι το 2002 βουλευτής Θεσσαλονίκης, νομάρχης της από το 2003 μέχρι το 2010 και περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας από το 2011 έως το 2013, Παναγιώτης Ψωμιάδης, τέθηκε σε αργία και κηρύχθηκε έκπτωτος από το αξίωμα του περιφερειάρχη έχοντας κριθεί ένοχος και σε δεύτερο βαθμό για παράβαση καθήκοντος από το Πενταμελές Εφετείο Θεσσαλονίκης ενώ το 2018 η απόφαση επικυρώθηκε από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο. Αγαπούσε ιδιαίτερα να σπάει τις απευθείας αναθέσεις έργων σε σαραντάρια και να αναγγέλλει έργα φαντάσματα που δεν ολοκληρώνονταν ποτέ. Ο εισαγγελέας εγκλημάτων διαφθοράς Θεσσαλονίκης άσκησε σε βάρος του ποινική δίωξη για απιστία σε βάρος του Δημοσίου με τις επιβαρυντικές διατάξεις του νόμου περί καταχραστών, για ψευδή βεβαίωση σε βάρος του Δημοσίου. Στο ενδιάμεσο κάνει δηλώσεις υπέρ της Χούντας, υπέρ της Χρυσής Αυγής, χορεύει τσάμικα, ντύνεται Ζορό, ανεβαίνει σε άλογα, μοιράζει τενεκέδες με λάδια, σβήνει πρόστιμα από επιχειρηματίες, τραγουδάει σε πίστες.

Τρίτος πόλος εξουσίας στην πόλη ο Μητροπολίτης Άνθιμος. Ενθρονίστηκε το 2004 και ανάμεσα στα ανδραγαθήματα του είναι η φράση προς το Γιάννη Μπουτάρη λίγο πριν τις δημοτικές εκλογές του 2010: όσο ζω εγώ, η Εκκλησία δε θα σου επιτρέψει να δεις τη δημαρχία. Κατηγορήθηκε για ρατσισμό, ξενοβοφία, ομοφοβία, μισαλλοδοξία, φιλοβασιλικές εκφωνήσεις, συμπάθεια στη Χρυσή Αυγή, βρέθηκε κατηγορούμενος για φορολογικές και ποινικές υποθέσεις σχετικά με το «Ορθόδοξο Ίδρυμα Παιδείας και Πολιτισμού» της Μητρόπολης.

Η περίοδος της παρακμής εξελίσσεται ραγδαία. Οι καλλιτέχνες φεύγουν στην Αθήνα ο ένας μετά τον άλλον. H Σίνδος μετατρέπεται σε βιομηχανική έρημο. Ο Σπύρος Βούγιας προτείνει την συγκοινωνία ανάμεσα στο αεροδρόμιο και το λιμάνι με καραβάκια που ενοποιούν το θαλάσσιο μέτωπο. Η πρόταση πέφτει στο κενό.

Θα ξεκινήσει η ανάπλαση της νέας παραλίας. Οι Νικηφορίδης-Κουόμο θα σχεδιάσουν ένα κόσμημα. Θα αλλάξουν τη σχέση της πόλης με το θαλάσσιο άνοιγμα της. Ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, πράττοντας έξυπνα θα την επιχειρήσει. Ο Γιάννης Μπουτάρης θα ολοκληρώσει τη δεύτερη φάση της αλλά δεν θα την αγαπήσει ποτέ πραγματικά. Οι κόντρες φουντώνουν. Αν η παραλία ολοκληρώθηκε δεν έγινε το ίδιο με την πολύπαθη πλατεία Ελευθερίας που στοίχειωσε. Εκεί την ανάπλαση θα ξεκινήσει ο Μπουτάρης, θα ματαιώσει ο Ζέρβας και θα επανεκκινήσει ο Αγγελούδης. Χαμένα χρόνια, χαμένα όνειρα. Και διαρκείς αντεγκλήσεις. Μπρος, πίσω. Κορυφαίο σημείο στην ιστορία της το κλείσιμο της στη διάρκεια της πανδημίας. Ο χειρότερος τρόπος για να αποτρέψεις μια πόλη να αναπνεύσει.

Το καινούργιο ιδεώδες της Θεσσαλονίκης ονομάζεται τουρισμός. Με την κακή έννοια. Ολόκληρο το ιστορικό της κέντρο και οι παρυφές του θα μεταμορφωθούν σε ένα απέραντο κατάλυμα. Παλιά βιοτεχνικά κτίρια, πολυκατοικίες που έμεναν παραδοσιακά οι αστοί της πόλης, οικοδομές που φιλοξενούσαν εργατικά στρώματα πάνω από την Εγνατία, αδειάζουν για να φιλοξενήσουν τουρίστες. Ο πρώην δήμαρχος πρωταγωνιστώντας στη νέα μεγάλη ιδέα μοιράζει δωρεάν κουλούρια σε επιβάτες κρουαζιέρας στο λιμάνι. Εκείνοι δεν θα αφήσουν παρά ελάχιστα ευρώ στα καταστήματα με σουβενίρ και στα μπαρ των Λαδάδικων.

ροπή της σε Χόλυγουντ. Τριτοκλασάτες παραγωγές γυρίζονται στην Εθνικής Αμύνης με σκηνές καταδίωξης και φοίνικες τύπου Μαϊάμι, και ο πρώην δήμαρχος, πάλι (;), ναι πάλι, φωτογραφίζεται μέσα στο δημαρχείο σαν πράκτορας της CIA. Τα περίφημα κινηματογραφικά πλατό στη Θέρμη δεν θα γίνουν ποτέ πραγματικότητα. Όπως και ένα τελεφερίκ που ακούστηκε επί Μπουτάρη και θα ένωνε το Σέιχ Σου με την παραλία. Η πόλη που ανακάτευε ατέλειωτες ώρες το φραπέ με το καλαμάκι πίνει πια φρέντο. Όπως ότι είναι η πόλη των ευκαιριών. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ η ανεργία στην πόλη της Θεσσαλονίκης ξεπερνά στο πραγματικό της νούμερο το 30%. Ο δείκτης της απασχόλησης σε μια Θεσσαλονίκη που την παρουσιάζει ως την πόλη των μεγάλων επενδύσεων είναι στον πάτο των περιφερειών του ΟΟΣΑ (στο κατώτερο 8%!) ενώ τραγικός είναι και ο δείκτης ικανοποίησης από τη ζωή (life satisfaction) των πολιτών που βρίσκεται κάτω από το 88%. Η Θεσσαλονίκη πανηγύρισε ότι εντάχθηκε στις Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες πόλεις όταν μόλις το 2021 η Ελλάδα παραπέμφθηκε στο Ευρωδικαστήριο και έτσι προέκυψε η πρόσφατη καταδίκη για υπερβάσεις στις τιμές των μικροσωματιδίων. Κύρια πηγή των αιωρούμενων μικροσωματιδίων είναι η καύση ορυκτών καυσίμων και βιομάζας, βιομηχανικές δραστηριότητες και η κυκλοφορία οχημάτων. Οι αυξημένες τιμές τους πλήττουν πνεύμονες και κυκλοφορικό. Μια λύση στα προβλήματα μας είχαν πει ότι θα είναι η υποθαλάσσια αρτηρία που θα ξεκινούσε από το λιμάνι και θα κατέληγε στην Κρήνη με φουγάρα να σκάνε μύτη στο Θερμαϊκό. Δεν έγινε ποτέ, έδωσε όμως στον εργολάβο αποζημίωση πάνω από 85 εκατομμύρια.

Η πόλη αποκτά διάφορα ευφάνταστα παρατσούκλια. Πρωτεύουσα του έρωτα, ερωτική, μπλιαχ, πόλη, πρωτεύουσα των Βαλκανίων, πρωτεύουσα της γαστρονομίας, της καινοτομίας. Παντού πρώτοι. Η ανεργία θερίζει δυτικά, η κατάθλιψη χτυπά κόκκινο, οι νέοι όπου φύγει-φύγει. Πόσοι μπορούν άλλωστε να γίνουν μπάρμπαν, λαντζέρηδες και σερβιτόροι έχοντας τελειώσει ένα μεταπτυχιακό και δυο σχολές; Γονείς αποχαιρετούν τα παιδιά τους με την ευχή να ρίξουν μαύρη πέτρα πίσω. Σχιζοειδείς αντιφάσεις.

Της Θεσσαλονίκης της αρέσουν τα τζούσι ψέμματα. Να της λένε ότι το μετρό θα τελειώσει το 2012, το Παύλου Μελά το 2023, ότι ξεκινά η ανάπλαση της ΔΕΘ, ο 6ος προβλήτας, το μουσείο Ολοκαυτώματος, τo ThessIntec, η ενοποίηση του παράλιου μετώπου, γραμμές μετρό σε όλη την πόλη και το αεροδρόμιο, υπερατλαντικές πτήσεις, αποτεφρωτήριο νεκρών, τελεφερίκ από την παραλία στο Σέιχ Σου, ενυδρείο στον Κελάριο, πλοία από όλο τον πλανήτη και γαμπρούς για τις κόρες μας θα έφερναν. Κάθε τόσο μας έλεγαν για μια χρονιά ορόσημο: 2012, 2023, 2030, 2050! Φάτε μάτια ψάρια.

Τι είναι η Θεσσαλονίκη σήμερα; Τα έρημα καπνομάγαζα στη Σταυρούπολη, οι κόντρες με μηχανές στον περιφερειακό του Ευόσμου, η νέα Πολιτεία, οι νέες οικοδομές μέσα στα χωράφια κάτω από τη Θέρμη, τα παιδιά που μιλάνε αλβανικά και ρώσικα τα βράδια στο λιμάνι, φορώντας χοντρές αλυσίδες στο λαιμό, οι ουρές στα τατουατζίδικα και τα νυχάδικα, γαλακτομπούρεκα και κοκ σε παλιά ξεχασμένα ζαχαροπλαστεία σε γειτονιές, η έρημη πλατεία Διοικητηρίου, τα τσόφλια από τον πασατέμπο πεταμένα κάτω από τα παγκάκια της παραλίας, το πλήθος που βγαίνει από το πλοίο το βράδυ της Κυριακής αποκαμωμένο από το πολύωρο ταξίδι επιστροφής από τα νησιά, η Μαριάνθη Κεφάλα, η τελευταία βασίλισσα της πόλης, οι νοσοκόμοι που κάνουν τσιγάρο το χάραμα έξω από το ΑΧΕΠΑ, αποκαμωμένοι από την εφημερία, τα κλειστά τσοντάδικα, τα έρημα καμπαρέ του Βαρδάρη, η βαλκανική πιάτσα του έρωτα στη Γιαννιτσών, ο Σαββουλίδης με τα βαράκια στο χέρι να περπατά γοργά στην παραλία, τα αγόρια στο πάρκο Ξαρχάκου να κάνουν καλλισθενική, το έρημο ΑΠΘ τα καλοκαίρια, τα καΐκια που ξεφορτώνουν ψάρια το ξημέρωμα στη Μηχανιώνα, οι μανάβηδες που φορτώνουν μαρούλια και ντομάτες στη λαχαναγορά όταν χαράζει, σουρωμένα αγόρια με μαύρα ρούχα έξω από το γήπεδο της Τούμπας να φωνάζουν ΜΠΑΟΚ και ας μη γαμήσω ποτέ, ξεπεσμένες κοσμικές του 2000 σε επιδείξεις μόδας, Κινέζοι που κοιτάνε βαρεμένοι τα κινητά τους μέχρι να μπει πελάτης στα μαγαζιά τους στην Όλγας, κόψιμο βασιλόπιτας σε ποντιακά κέντρα από αιώνιους βουλευτές, λεωφορεία με ηλικιωμένους που ξεκινάνε από την Πολίχνη για μπάνια στην Καλλικράτεια, κορίτσια με σούπερ μίνι και τοπάκια να χορεύουν σε ταράτσες με θέα το λιμάνι, όλη νύχτα, φαμίλιες να δοκιμάζουν ρούχα, πάνω από τα ρούχα τους, στη λαϊκή της Μαρτίου, σιωπηλοί άνθρωποι να περιμένουν στην ουρά στο συσσίτιο της Ιπποδρομίου, άδεια μαγαζιά στην Εγνατία που τα αποκάλυψαν οι λαμαρίνες που ξήλωσε το μετρό, ιδρωμένοι από τον καύσωνα Τούρκοι περιμένουν έξω από το σπίτι του Κεμάλ, Εβραίοι με κατάνυξη στο Εβραϊκό μουσείο, λαϊκά ξενοδοχεία κοντά στο Βαρδάρη με έπιπλα του εβδομήντα, γεμάτα τον καιρό της Έκθεσης και πινακίδες νέον να αναβοσβήνουν, λαμπερά σκυλάδικα με επαρχιώτες ταξιδιώτες του Σαββατοκύριακου, πολυτελή θηριώδη αυτοκίνητα με βαλκανικές πινακίδες στην Τσιμισκή, καθαρίστριες αποκαμωμένες να πετάνε τα σκουπίδια των Airbnb πέριξ της Βαλαωρίτου, νεαρές wanabe ντεμπιντάντ που συστήνονται ως απόφοιτες πλέον σε πάρτι στο SHARK, υπερμεγέθη πιτόγυρα στα χέρια ανθρώπων που θρέφονται με σκουπίδια, ναργιλέδες και χρωματιστά σφηνάκια, ο Θόδωρος Παπαδόπουλος του Berlin να περπατά στην Παύλου Μελά, η Βούλα Σαββίδη να μιλά με τον Κοροβίνη στην Παπαμάρκου, εκατομμύρια φώτο με ηλιοβασιλέματα στις ομπρέλες, τα μπαλκόνια γύρω από το Ναταλί σαν σινεμά μέσα στο σινεμά, οι ουρές για ένα εισιτήριο στο Φεστιβάλ το Νοέμβριο, τα παιδιά με τις μπύρες στο τειχάκι της Αγίας Σοφίας, οι θυμωμένες νύχτες στην πλατεία Καλλιθέας, τσαμπουκάδες μαφιόζων έξω από κλαμπ στα Λαδάδικα, το φως του Χορτιάτη όταν ανατέλλει ο ήλιος, το διανυκτερεύον στρατηγείο του Φάνη Μπαμπούλα στην Όλγας, η περαντζάδα από τα καφέ της παραλιακής την Κυριακή το απόγευμα, οι εναλλακτικά μοντέρνοι σεφ της, πακιστανοί στις ακρινές γειτονιές του Δενδροπόταμου να τους κοιτάζουν περίεργα οι τσιγγάνοι, καινούργιες δεκαώροφες πολυκατοικίες να λάμπουν με led στην Καλαμαριά, πιτσιρίκια έξω από δοκιμαστήριο πολυεθνικών αλυσίδων στην Τσιμισκή, τα παιδιά του μουσικού του ΠΑΜΑΚ να παίζουν σε πεζόδρομους, διπλοπαρκαρισμένα πούλμαν στο Βασιλικό, οι ξεραμένες φτελιές της Σβώλου, το μαλλί της γριάς στο χέρι των παιδιών στο Λευκό Πύργο, τα τελευταία δισκάδικα του κέντρου, η θέα της πλατείας Αριστοτέλους από την ταράτσα του Ηλέκτρα, τα σκουπίδια που βγάζει η θάλασσα στη γωνία της πρώτης προβλήτας, το τάβλι των ηλικιωμένων στις φυλλωσιές πίσω από το Μέγαρο, μια γυναίκα που βάφεται στο αυτοκίνητο στο μποτιλιάρισμα του Περιφερειακού, ασθενοφόρα να κάνουν ουρά στην αυλή του Ιπποκράτειου, η φλόγα στο φουγάρο του Esso Pappas, γιόγκα το απόγευμα στον κήπο του ήλιου, η ηλικιωμένη που ξαπλώνει στην Τσιμισκή με τον καθετήρα και τη σακούλα των ούρων, ζητώντας βοήθεια, οι λαμπερές βιτρίνες με τις εξωπραγματικές τιμές αργά μετά τα μεσάνυχτα φωτισμένες, οι γυναίκες που προσεύχονται γονυπετείς στο παρεκκλήσι της Παναγίας Δέξιας για τη σωτηρία κάποιου, το έρημο νοσοκομείο Λοιμωδών στη Λαμπράκη και το στοιχειωμένο Παναγία στην Κρήνη, το κορίτσι μελετάει το φεγγάρι, το αγόρι πρέπει να ραπάρει. Την ώρα που ανοίγουν τα φώτα στους δρόμους της Όλγας στα μέσα Φλεβάρη (έξι και είκοσι). Σαλονίκη.

*Απόσπασμα από το θεατρικό έργο 2310 που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο των 59ων Δημητρίων στον ιστορικό χώρο του Ντεπώ

Εικόνες: Σάκης Γιούμπασης