4ημερη εργασία: Μείωση χρόνου με ίδιο μισθό ή συσσώρευση εργασίας με μείωση μισθού;

Λέξεις: Άρις Καζάκος

Η μείωση του χρόνου εργασίας, γενικά, χωρίς μείωση του μισθού είναι ώριμο αίτημα των εργαζομένων, ενώ συγχρόνως αποτελεί εργαλείο μείωσης της ανεργίας, μέσω κατανομής της υπάρχουσας εργασίας σε περισσότερους. 

Η τεχνολογική πρόοδος και η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας καθιστούν αναγκαία τη συμμετοχή των εργαζομένων στις ωφέλειές τους. Βεβαίως αυτό είναι πρωτίστως ζήτημα δικαιοσύνης, αυτοί που παράγουν με την εργασία τους να έχουν τουλάχιστον ένα μέρισμα από όσα δημιουργεί η ζωντανή και η «νεκρή» εργασία, αυτή που ενσωματώνεται σε όλα τα τεχνικά και τεχνολογικά μέσα (μηχανές, know how, τεχνολογικές και ψηφιακές εγκαταστάσεις και μέσα κ.ο.κ.).

Έχει περάσει ένας αιώνας μετά την πρώτη διεθνή σύμβαση εργασίας το 1920, που νομοθέτησε, χωρίς όμως να την επιβάλει και στην πράξη, την 8ωρη εργασία. Στην πράξη των εργασιακών σχέσεων άργησε χαρακτηριστικά, δεκαετίες ολόκληρες, η ενσωμάτωση του 8ώρου, το οποίο βέβαια ανατράπηκε de jure και de facto στη συνέχεια λόγω της διάχυτης παραβατικότητας επιχειρήσεων τόσο σε κανονικές συνθήκες όσο και σε περιόδους κρίσης και ανόδου της ανεργίας. 

Σήμερα η συντριβή του 8ώρου έχει αποκτήσει σε πολλές περιπτώσεις και άλλα χαρακτηριστικά. Η εργασία διαχέεται πλέον και «καταλαμβάνει» και μεγάλο μέρος του, υποτίθεται, ελεύθερου χρόνου μέσω της διαρκούς συνδεσιμότητας των εργαζομένων (ίντερνετ, smart κινητά τηλέφωνα κ.ο.κ.). Αυτό βέβαια δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Υπάρχει μια τρομακτική, κυριολεκτικά, σε πολλές περιπτώσεις, αύξηση της έντασης και του ρυθμού της εργασίας, που δεν μπορεί να αντέξει ο άνθρωπος. Τα αποτελέσματα είναι η αύξηση των εργατικών ατυχημάτων και δυστυχημάτων, το burn out κ.ο.κ. Επομένως τη μείωση του χρόνου εργασίας επιβάλλουν επιπλέον και λόγοι προστασίας της ζωής και της υγείας των εργαζομένων αλλά και της κοινωνίας, οι κίνδυνοι για την οποία αυξάνονται, όταν οι εργαζόμενοι παρέχουν εργασία σε συνθήκες που τους εξαντλούν και τους καθιστούν πηγή κινδύνων για το κοινό (π.χ. οδηγοί αστικών και υπεραστικών συγκοινωνιών, υγειονομικό προσωπικό στα νοσοκομεία και τις κλινικές κ.ο.κ.).

Η εμπειρία από την εβδομάδα των 4 ημερών με μείωση του χρόνου εργασίας και χωρίς μείωση του μισθού σε διάφορες χώρες μόνο θετική μπορεί να χαρακτηριστεί. 

Στο Ηνωμένο Βασίλειο «τρέχει» από τις 6 Ιουνίου και για τρεις μήνες πειραματική εφαρμογή της εβδομάδας των 4 ημερών και των 32 ωρών χωρίς μείωση του μισθού με αντάλλαγμα τη δέσμευση να διατηρηθεί το 100% της παραγωγικότητας. Στην Ιαπωνία η θυγατρική της Microsoft στην Ιαπωνία έδωσε το 2019 στους 2.300 υπαλλήλους της την δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ διάφορων μορφών εργασίας, ανάλογα με τις εργασιακές συνθήκες και τη ζωή τους. Το αποτέλεσμα ήταν οι εργαζόμενοι να νιώθουν καλύτερα, αυξάνοντας την παραγωγικότητα κατά 40%, όπως έχει μετρηθεί. Στην Ισλανδία η εργασία για 4 ημέρες την εβδομάδα με 36 ώρες σε μέρος των εργαζομένων από το 2015 έως το 2019 απέδειξε ότι η παραγωγικότητα ή παρέμεινε η ίδια ή και αυξήθηκε. Οι εργαζόμενοι ανέφεραν ότι αισθάνονταν λιγότερο άγχος και ότι η υγεία τους και η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής βελτιώθηκαν. Ανάλογοι πειραματισμοί γίνονται και στη Γερμανία με θετική αποτίμηση μέχρι τώρα. Το σχέδιο εφαρμόστηκε σε μικρές νεοσύστατες επιχειρήσεις και η μεγαλύτερη συνδικαλιστική οργάνωση της χώρας, η IG Metall, υποστηρίζει ότι το συγκεκριμένο εργασιακό μοντέλο θα συμβάλλει στη διατήρηση θέσεων εργασίας και στην αποφυγή απολύσεων. 

Έναν ενδιάμεσο δρόμο ακολουθεί η Ισπανία, όπου η κυβέρνηση αποφάσισε να εφαρμόσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα 4ήμερης εργασίας στο πλαίσιο εβδομαδιαίας εργασίας 32 ωρών. Οι εργαζόμενοι θα πληρώνονται λιγότερο, η κυβέρνηση όμως θα συμπληρώνει τους μισθούς με κριτήριο, όπως λέγεται, να μειωθεί το ρίσκο για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων. Ανάλογο πείραμα το 2015 στη Σουηδία με εβδομάδα των 4 ημερών και 6ωρη εργασία άφησε μεν ευχαριστημένους τους εργαζόμενους, ωστόσο το σχέδιο εγκαταλείφθηκε γιατί κρίθηκε ότι το κόστος ήταν μεγαλύτερο από τα οφέλη (για την παρουσίαση των πειραματισμών σε διάφορες χώρες βλ. Γιάννη Τσεκούρα, Τετραήμερη εργασία: Το μεγαλύτερο «πείραμα» ξεκίνησε – Είναι το μέλλον;).

Το δίλημμα σήμερα στις κοινωνίες τίθεται ως εξής: Ή θα σχεδιάσουμε εργασία 4 ημερών με μείωση του χρόνου εργασίας στις 35 ώρες χωρίς μείωση του μισθού ή θα συσσωρεύσουμε τη εργασία των 5 ημερών σε 4 ημέρες με μείωση του μισθού. 

Αυτό το δεύτερο είναι που ισχύει σήμερα με τον νόμο Χατζηδάκη (ν. 4808/2021): Το ισχύον 40ωρο μπορεί να παρασχεθεί σε 4 αντί για 5 ημέρες, όπου όμως στις 4 ημέρες αφενός συσσωρεύεται η εργασία των 5 ημερών και αφετέρου έχουμε μείωση του μισθού, γιατί οι 2 επιπλέον ώρες είναι δωρεάν για τον εργοδότη (το αντάλλαγμα είναι επιπλέον ελεύθερος χρόνος και όχι μισθός). Αυτό σημαίνει ότι ο μισθός στο σύστημα Χατζηδάκη (ας το ονομάσουμε έτσι για λόγους οικονομίας) μειώνεται, ενώ ο χρόνος εργασίας μένει ο ίδιος (το 40ωρο συσσωρεύεται σε 4 ημέρες) και εν μέρει απλήρωτος. Αφήνουμε κατά μέρος το γεγονός ότι το σύστημα Χατζηδάκη υιοθετείται από τους ενδιαφερόμενους με ατομική και όχι με συλλογική σύμβαση εργασίας, όπως ίσχυε πριν. Αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος δεν είναι ελεύθερος να επιλέξει τη διευθέτηση του χρόνου εργασία με δίωρη απλήρωτη εργασία. Γιατί η ατομική σύμβαση εργασίας είναι, λόγω της δομικής ανισότητας των μερών, μια ανελεύθερη σύμβαση: «Ο εργαζόμενος είναι ελεύθερος να διαθέτει την εργασιακή του δύναμη αλλά δεν είναι εξίσου ελεύθερος να μην τη διαθέτει». Αυτός που ενεργεί υπό το κράτος της ανάγκης βιοπορισμού δεν μπορεί, εξ ορισμού, να είναι ελεύθερος∙ χωρίς ισότητα ούτε ελευθερία υπάρχει. Η ατομική σύμβαση εργασίας είναι στην πραγματικότητα η παρένδυση της βίας και της ανομίας στις εργασιακές σχέσεις. Της βίας γιατί ο ισχυρότερος επιβάλλει τη θέλησή του και της ανομίας γιατί το περιεχόμενο μιας τέτοιας συμφωνίας είναι, κατά σχεδόν ανεξαίρετο κανόνα, άνισο, επομένως παράνομο.

Πρόταση:

Μια καλή αρχή θα ήταν να περάσουμε σε μείωση του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας από το 40ωρο στο 35ωρο, χωρίς μείωση μισθών, έστω σε πρώτη φάση πιλοτικά, πριν περάσουμε στη γενίκευση του μέτρου. Εδώ θα μπορούσε η παροχή κινήτρων να διευκολύνει την επίτευξη συναινέσεων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο το 35ωρο θα μπορούσε να κατανεμηθεί σε 4 αντί για 5 ημέρες.

Γενικά η μείωση του χρόνου εργασίας και παράλληλα η μείωση του αριθμού των υπερωριών με σημαντική αύξηση της αμοιβής τους δεν είναι μόνο μέτρα προστασίας της ζωής και της υγείας των εργαζομένων και του κοινωνικού συνόλου αλλά και μέσα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Ιδίως οι κίνδυνοι από την υπερωριακή εργασία αυξάνονται εκθετικά όσο αυξάνεται η καταπόνηση των εργαζομένων.

*Ο Άρις Καζάκος είναι Ομότιμος Καθηγητής Εργατικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ και Δικηγόρος