55 χρόνια Φεστιβάλ: Το Διεθνές (1992-2013)

Λέξεις: Νίκη Κεφαλά, Κύα Τζήμου Εικόνες: Motionteam

Highlights από τα 22 χρόνια Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης

1992: Στην 33η διοργάνωση το Φεστιβάλ διεθνοποιείται και η διοργάνωσή του μεταφέρεται το Νοέμβριο. Διευθυντής του, αναλαμβάνει ο κριτικός και θεωρητικός του κινηματογράφου Μιχάλης Δημόπουλος και την αντίστοιχη θέση στο παράλληλο τμήμα των Νέων Οριζόντων, παίρνει ο Δημήτρης Εϊπίδης. Ο κόσμος υποδέχεται με ενθουσιασμό τις «Κρυστάλλινες νύχτες» την Τώνιας Μαρκετάκη, ενώ μια άγνωστη κυρία, δακρυσμένη πλησιάζει τη σκηνοθέτη λέγοντας της «σας ευχαριστώ για όλους τους Έλληνες».

1993: Κοσμοσυρροή για τα «Μαύρα φεγγάρια του έρωτα» του Ρομάν Πολάνσκι στο κινηματογράφο Βακούρα. Η κυκλοφορία έξω από το σινεμά διακόπτεται και οι περαστικοί ρωτούν για τα αιτήματα της βραδινής… διαδήλωσης. Το φεστιβάλ επισκέπτονται η Μελίνα Μερκούρη και ο Ζυλ Ντασσέν και στη θέση του Εξώστη έχουμε ένα υπομονετικό κοινό που σιωπά ακόμα και σε τεχνικά προβλήματα προβολών.

1994: Η «Κόκκινη ταινία» του Κισλόφσκι ανοίγει το φεστιβάλ και οι αφίξεις των διασημοτήτων περιλαμβάνουν τα ονόματα των Μικαέλ Χάνεκε, Οταρ Ιοσελίνι και Ατόμ Εγκογιάν με τη γυναίκα του και πρωταγωνίστρια των ταινιών του Ασινέ Κατγιάν. Ο Ναγκίσα Όσιμα έρχεται επίσης ως επίσημος προσκεκλημένος, οι αίθουσες που προβάλλονται οι ταινίες του γεμίζουν από νεανικό κοινό και ο Εξώστης ξαναέρχεται στην επικαιρότητα με κάποιες επεισοδιακές προβολές στις ταινίες «Ύποπτος πολίτης» του Στέλιου Παυλίδη και «Δραπετης φεγγαριού» του Θόδωρου Μαραγκού.

1995: Οι ταμπέλες που υπάρχουν και οι άλλες που κάποιοι επιθυμούν να αναρτηθούν, καθώς και οι διαφωνίες για την ονομασία του φεστιβάλ, φτιάχνουν το εκτός οθόνης κλίμα. Στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών αναρτάται η ταμπέλα «36th international film festival» και ο Δημήτρης Κολλάτος με μια ομάδα σκηνοθετών θέλουν να την κατεβάσουν, χωρίς ωστόσο να το καταφέρουν γιατί δεν υπάρχει… σκάλα. Ο Λάκης Λαζόπουλος και η Αμαλία Μουτούση- που χάνονται κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ και οι υπεύθυνοι τους ψάχνουν- είναι τελικά οι παρουσιαστές της απονομής των βραβείων. Κυκλοφορεί το Πρώτο Πλάνο, η εφημερίδα του φεστιβάλ.

1996: Υπό το φως διαφόρων σεναρίων για τριβές και κόντρες μέσα στην Οργανωτική Επιτροπή, αλλά κυρίως με τις εκφρασμένες αντιρρήσεις πολλών δημιουργών του χώρου, σχετικά με το νέο σχέδιο νόμου για τη λειτουργία και τους σκοπούς του φεστιβάλ, η διοργάνωση ξεκινά με επίσημο προσκεκλημένο τον Μπερνάρντο Μπερτολούτσι.

1997: Η Θεσσαλονίκη είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Είναι η χρονιά που τα γραφεία του φεστιβάλ μεταφέρονται μόνιμα στο ανακαινισμένο Ολύμπιον. Ωστόσο, έντονες είναι οι αντιδράσεις του κοινού στη τελετή εγκαινίων καθώς η ταινία έναρξης, παίζεται με γαλλικούς υπότιτλους. Αντιδράσεις και στην τελετή λήξης, με απεργία Θεσσαλονικέων φωτογράφων για την όχι και τόσο προνομιακή τους θέση μέσα στους χώρους του Ολύμπιον. Το ελληνικό διαγωνιστικό καταργείται. Ιδρύεται το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

1998: Το φεστιβάλ πραγματοποιείται χωρίς διαγωνιστικό ελληνικό τμήμα και το ενδιαφέρον του κοινού συγκεντρώνει η τεράστια πρωτοποριακής έμπνευσης κατασκευή από σίδερο πλέξιγκλας, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της Πλατείας Αριστοτέλους.

1999: Η Κατρίν Ντενέβ έρχεται στο φεστιβάλ παρέα με έναν ωραιότατο νεαρό (γιατί η γυναικεία γοητεία χρόνια αντέχει) και… βολτάροντας στη Θεσσαλονίκη της κάνει εντύπωση το πόσα πολλά καφέ και μπαρ υπάρχουν στη πόλη. Η διοργάνωση διεξάγεται πλέον εκτός από τις δύο αίθουσες του Ολύμπιον –η μία αφιερώνεται φέτος στον Παύλο Ζάννα και παίρνει το όνομα του- και σε τέσσερις νέες αίθουσες προβολής στο Λιμάνι. Ιδρύεται το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

2000: Το φεστιβάλ μένει στην ιστορία καθώς η λήξη του, συμπίπτει με την αλλαγή φρουράς στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου πολιτισμού. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος κάνει τη πρώτη του επίσημη εμφάνιση με τη νέα ιδιότητα και τη διοργάνωση τιμούν με τη παρουσία τους ονόματα όπως η Ανιές Βαρντά και ο Χάρβεϊ Καϊτέλ. Ο δεύτερος μάλιστα κάνει την παρατήρηση του: «Γιατί εσείς οι Έλληνες δεν φτιάχνετε ένα κινηματογραφικό στούντιο ή κάτι άλλο στους Δελφούς αφού έχετε τόσο μεγάλη ιστορία;». Αλλά απάντηση καμία…

2001: Το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν ένας λόγος, για τον οποίο η έλευση της στη Θεσσαλονίκη ήταν μέχρι την τελευταία στιγμή αμφίβολη. Ωστόσο, το φεστιβάλ ανοίγει με την παρουσία της Αμερικανίδας ηθοποιού, Φέι Ντάναγουέϊ, που αστραφτερή και με το πέρασμα του χρόνου να της προσθέτει αναπάντεχη γοητεία, δίνει λάμψη στη διοργάνωση. Ουρές στις αίθουσες συγκεντρώνει το προφητικό φιλμ «Επίθεση με άνθρακα» του Κένι Γκλενάαν.

2002: Μια γιγαντιαίων διαστάσεων οθόνη, προβάλλει το πρόγραμμα και τα σποτάκια του φεστιβάλ στη πλατεία Αριστοτέλους. Οι «Άγριες Μέλισσες», μια τσέχικη ταινία, παραλίγο να αποβεί… μοιραία για τον εικοσάχρονο ηθοποιό της που όταν πήρε το μικρόφωνο, μέχρι να πει “ευχαριστώ” φούντωσαν τα μάγουλά του, μεταμορφώθηκε σε ανθρώπινο παντζάρι και κόντεψε να λιγοθυμήσει.

2003: Στο φεστιβάλ δεν έρχονται μεγάλοι σταρ, ωστόσο υπάρχουν παρουσίες ταιριαστές με τη φιλοσοφία και την αισθητική της διοργάνωσης, όπως αυτές του Οταρ Ιοσελιάνι και του Τζαφάρ Παναχί. Ουρές έξω από τις αίθουσες, κυρίως όταν προβάλλονται ελληνικές ταινίες νέων δημιουργών. Οι “βαμμένες στα χρώματα του Φεστιβάλ” βιτρίνες των καταστημάτων διαγωνίζονται μεταξύ τους για την καλύτερη. Ξεκινά το Balkan Fund.

2004: Οι 186 ταινίες του προγράμματός, η Ιζαμπέλ Ιπέρ με τη μαγνητική της παρουσία, οι δεκάδες εκδηλώσεις και τα αφιερώματα δίνουν από την αρχή εγγυήσεις για μια ενδιαφέρουσα, αν μη τι άλλο, διοργάνωση που χαρακτηρίζεται από ένα ενθουσιώδες κοινό που γεμίζει όλες τις αίθουσες.

2005: Η Δέσποινα Μουζάκη, αναλαμβάνει για πρώτη φορά το τιμόνι της διεύθυνσης του φεστιβάλ και το αναβαθμίζει με 220 ταινίες. Ο Παντελής Βούλγαρης παραιτείται αιφνιδιαστικά από τη θέση του προέδρου και αναλαμβάνει τελικά ο Γιώργος Χωραφάς ενώ πανηγυρική είναι και η είσοδος του Φράνσις Φορντ Κόπολα που έρχεται στη Θεσσαλονίκη μαζί με τα παιδιά του -επίσης σκηνοθέτες- τη Σοφία και τον Ρόμαν Κόπολα. Είναι η χρονιά που εγκαινιάζεται μια συνδυασμένη δράση αγοράς, με τέσσερις τομείς, που προσαρμόζονται στις ανάγκες των δημιουργών ταινιών από τα Βαλκάνια, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Οι «Νέοι Ορίζοντες» του Δημήτρη Κερκινού αντικαθίστανται από τις εξίσου σινεφιλικές «Ημέρες Ανεξαρτησίας» του Λευτέρη Αδαμίδη. Ιδρύεται η Agora και το Crossroads.

2006: Κεντρική θέση στο φεστιβάλ έχει το αφιέρωμα στο Βιμ Βέντερς το οποίο σημειώνει μεγάλη επιτυχία ενώ το κοινό τον γνωρίζει και ως φωτογράφο. Μαζί του έρχεται και η σύζυγος του Ντονάτα Βέντερς. Ο ίδιος, μένει έκπληκτος από τη διοργάνωση και δηλώνει «έχω πάει σε πολλά Φεστιβάλ στον κόσμο, αλλά πουθενά δεν βρήκα τέτοιο φιλικό και ζωντανό περιβάλλον όσο εδώ στη Θεσσαλονίκη». Ιδρύεται το Salonica Studio και το Industry Centre.

2007: Σημαντικές παρουσίες και αφιερώματα περιλαμβάνει η 48η διοργάνωση. Ανάμεσα στους διάσημους καλεσμένους. Ο Τζον Μάλκοβιτς, Αλφόνσο Κουαρόν, Τζον Σέιλς και Γουίλιαμ Κλάιν- ο οποίος ξετρελαίνεται με το Καπάνι και τους εμπόρους του-, ενώ οι θηλυκές υπάρξεις έχουν πάρει στο κατόπι τον Ντιέγκο Λούνα, που όμως συνοδεύεται από την κοπέλα του.

2008: Τρίτη πρωί, κρύο και ψιλόβροχο στη Θεσσαλονίκη, και το masterclass του Όλιβερ Στόουν είναι γεμάτο από κόσμο. Η άφιξη του σκηνοθέτη καθυστερεί λόγω της αυξημένης κίνησης που συναντά το αυτοκίνητο που τον μεταφέρει στους δρόμους της πόλης. Ωστόσο την άφιξη του υποδέχεται θερμό χειροκρότημα και καταιγισμός φλας. Ζαν Πιέρ και Λυκ Νταρντέν, Τακέσι Κιτάνο και Γουίλεμ Νταφόε είναι μερικοί ακόμα προσκεκλημένοι της διοργάνωσης.

2009: Ο ιωβηλαίος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου συμπίπτει δυστυχώς με την άρνηση των ελλήνων σκηνοθετών να καταθέσουν τις ταινίες τους στο Ελληνικό Πανόραμα, διαμαρτυρόμενοι γα την καθυστερηση ψήφισης ενός κινηματογραφικού νομοσχεδίου που θα ξεκαθαρίσει το τοπίο όσον αφορά στη χρηματοδότηση μιας ταινίας. Οι «κινηματογραφιστές της ομίχλης» όπως ονόμασαν τους εαυτούς τους οι 140 σκηνοθέτες, παραγωγοί και σεναριογράφοι που θα απέχουν από τα κρατικά βραβεία. Η κρίση κορυφώνεται με την κατάργηση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας και την απώλεια του διαγωνιστικού χαρακτήρα του ελληνικού τμήματος.

2010: Το γκλάμουρ “εξορίζεται” από το φεστιβάλ. Η παραίτηση Μουζάκη (Μάιος 2010) ξαναφέρνει στο προσκήνιο το Δημήτρη Εϊπίδη ως καλλιτεχνικό διευθυντή. Η θητεία Μουζάκη κλείνει αφήνοντας ένα υπερχρεωμένο φεστιβάλ και απ΄αυτήν θα ξεχαστούν όλα τα θετικά (και ήταν αρκετά) μπροστά στις κατηγορίες για «γιγαντισμό της διοργάνωσης και υπέρογκα χρέη». Η οικονομική κρίση επιβάλει δραματικές περικοπές στη χρηματοδότηση και μείωση των δράσεων, ενισχύοντας την εσωστρέφεια.

2011: Επίσημοι καλεσμένοι οι Αλεξαντερ Πέιν, Κωνσταντίνος Γιάνναρης, Ούλριχ Ζάιντλ, Σάρα Ντράιβερ, Όλε Κρίστιαν Μάντσεν. Το Φεστιβάλ δείχνει σαφώς την προτίμησή του στο σινεμά των ανθρώπων και η έκθεση φωτογραφίας του Σπύρου Στάβερη είναι από τις καλύτερες των τελευταίων χρόνων.

2012: Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είναι ο μεγάλος Απών του Φεστιβάλ. Έφυγε μερικούς μήνες πριν την έναρξη του αγαπημένου του φεστιβάλ αφήνοντας μια τριλογία ημιτελή. O διευθυντής του φεστιβάλ απαγορεύει στην Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου να λάβει μέρος στην τελετή λήξης και απονομής των βραβείων και σαν απάντηση εκείνη αρνείται να ανακοινώσει βραβείο. Είναι γνωστή η κριτική που ασκεί η Ένωση στα του Φεστιβάλ δια του αντιπροσώπου της στο βήμα. Ο κ. Εϊπίδης καθιστά ολοφάνερη την άρνησή του να “χαλάσει” οτιδήποτε το κλίμα του Φεστιβάλ, παρόλο που αυτό ήδη έχει χαλάσει με τις διαμαρτυρίες των απλήρωτων εργαζομένων του.

2013: Ο Τζιμ Τζάρμους κυκλοφορεί ανάμεσά μας και ως ο επίσημος καλεσμένος του Φεστιβάλ θα σημάνει την επίσημη έναρξη του σε μια άνευρη και σύντομη τελετή. Μαζί του η Βαλέρια Γκολίνο και ο αγαπημένος “δικός μας” Αλεξάντερ Πέιν. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μόλις 8 ελληνικές ταινίες. Οι Έλληνες κινηματογραφιστές του γυρνούν την πλάτη, ενώ οι εκπρόσωποι του ξένου τύπου δεν έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τη νέα σοδεια του ελληνικού σινεμά και να εντοπίσουν το στίγμα του. Το γνωρίζουν πια από σκόρπιες συμμετοχές σε ξένα φεστιβάλ. Λειτουργεί για πρώτη χρονιά η Κινηματογραφική Βιβλιοθήκη και ιδρύεται η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης.