55 χρόνια Φεστιβάλ: Το Ελληνικόν (1960-1991)

Εδώ και μισό αιώνα είναι αδιαμφισβήτητα ο σημαντικότερος θεσμός της πόλης… Στα 55 χρόνια λειτουργίας του και στα 23 με τη διεθνοποιημένη μορφή του, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονικης έγινε τόπος συνάντησης ενός παραδοσιακά κινηματογραφόφιλου κοινού με το νέο ανήσυχο σινεμά, έγινε αιτία να φορέσει η πόλη τα γιορτινά της, να κοσμοσυρρέει έξω από τις φεστιβαλικές αίθουσες, να επιδοκιμάζει αλλά και να γιουχάρει με τον πιο άμεσο τρόπο, να διασκεδάζει αλλά και να γκρινιάζει… Μια ιστορική παρουσίαση των 55 αυτών χρόνων θα απαιτούσε τις σελίδες ενός ογκώδους τόμου, εμείς προσπαθήσαμε να θυμίσουμε διάσπαρτες εικόνες μέσα στο χρόνο, να φτιάξουμε ένα πολύχρωμο κολάζ μνήμης αυτής της αγαπημένης κινηματογραφικής γιορτής της πόλης.

Λέξεις: Νίκη Κεφαλά

1960: Προγραμματίζεται να υλοποιηθεί, ένα Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Ρόδο. Ωστόσο ματαιώνεται, γιατί δεν γίνονται οι κατάλληλες προετοιμασίες. Είναι όμως και χρονιά που η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης σβήνει 25 κεράκια. Θέλει να εντάξει στα καλλιτεχνικά της γεγονότα ένα κινηματογραφικό φεστιβάλ και έτσι τον Σεπτέμβριο, ξεκινά η 1η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου.

1961: Η «Ερόικα» του Μιχάλη Κακογιάννη, μια διεθνής παραγωγή της Warner Bros, είναι η ταινία που ανοίγει τη 2η διοργάνωση. Το φιλμ ξεσηκώνει σάλο δημοσιευμάτων που υποστηρίζουν πως ως ξένη παραγωγή, δεν έχει καμία σχέση με Ελληνικό φεστιβάλ, ωστόσο οι αντιδράσεις δεν στέκονται εμπόδιο στο να κερδίσει το βραβείο σκηνοθεσίας. Αντιδράσεων συνέχεια και με την ταινία «Σαββατόβραδο» του Πάνου Παπακυριακόπουλου, η οποία απαγορεύεται λόγω της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη που κρίνεται ανατρεπτική.

1962: Η «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, σαρώνει τα βραβεία και καθιερώνει την Ειρήνη Παπά σαν μια μεγάλη τραγωδό. Γεγονός… αξιοσημείωτο της χρονιάς και ο καυγάς (κατέληξε με άγριο γρονθοκόπημα) μεταξύ του υπεύθυνου εθιμοτυπίας του φεστιβάλ και του σκηνοθέτη Τζων Κόντες που δημιουργείται λόγω παρεξήγησης για το δωμάτιο μιας πρωταγωνίστριας.

1963: Τα διαρκή ξενύχτια και οι συζητήσεις στο Ντορέ για την έξαλλη ζωή των VIPs δίνουν και παίρνουν…Διαγωνίζονται μόνο πέντε ταινίες και αν αναρωτιέστε για τον Εξώστη, μην ξεχνάτε πως είμαστε μόλις στο 1963 και το φεστιβάλ αντιμετωπίζεται με κάποιο δέος.

1964: Το όνομα που ακούγεται περισσότερο σε αυτή την υποτονική χρονιά, είναι εκείνο του Δημήτρη Κολλάτου, που με μια ταινία μικρού μήκους τις «Ελιές», παίρνει το πρώτο βραβείο. Δέχεται όμως έντονη λογοκρισία και απαγορεύεται η προβολή της ταινίας του.

1965: Το φεστιβάλ διαρκεί δέκα ημέρες, το επίπεδο ωστόσο των ταινιών είναι χαμηλό και δεν απονέμεται βραβείο σκηνοθεσίας, ούτε καλύτερης ταινίας, παρά μόνο σεναρίου στη κωμωδία «Ου κλέψεις» του Ντίμη Δαδήρα. Οι μικρού μήκους ταινίες είναί εκείνες που κλέβουν τη παράσταση.

1966: Η Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου μετονομάζεται επισήμως σε Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου. Ο πλούσιος Αμερικανός παραγωγός Τζαίημς Πάρις, επικεντρώνει τα φώτα της δημοσιότητας πάνω του, μεταφέροντας στη Θεσσαλονίκη λίγο από τη λάμψη των Κανών. Το φεστιβάλ μένει στην ιστορία, για την εν μέσω πολλών ποιοτικών ταινιών που συμμετείχαν, βράβευση του Πάρις, για τη ταινία «Ξεχασμένοι Ήρωες» που προκαλεί σάλο δημοσιευμάτων και αντιπαραθέσεις μεταξύ Αθηναϊκού και Θεσσαλονικιώτικου τύπου. Η Λαμπέτη είναι αυτή που δίνει τη λύση με τη βράβευση της ταινίας, αν και αργότερα μετανιωμένη θα δηλώσει πως «Εβραβεύσαμε τη χειρότερη ταινία». Έχουμε και την πρώτη Μις Φεστιβάλ, τη χορεύτρια Βέρα Κρούσκα.

1967: Στη πρώτη διοργάνωση που γίνεται κάτω από το καθεστώς της 21ης Απριλίου, διαγωνίζονται οκτώ ταινίες. Τα φιλμ που κυριαρχούν τη συγκεκριμένη χρονιά χαρακτηρίζονται ως εμπορικά και ξεχωρίζει –όχι για την ποιότητα του αλλά για το διαφημιστικό του τρικ- ο «13ος» του Ντίμη Δαδήρα με τον παραγωγό Τζαίημς Πάρις, να φέρνει μαζί του στη προβολή 13 όμορφες υπάρξεις με.. καυτά μίνι.

1968: Η τηλεόραση έχει μπει στη ζωή των Ελλήνων, τα εισιτήρια στις αίθουσες έχουν αρχίσει να πέφτουν και στο φεστιβάλ είναι η χρονιά που εμφανίζεται ένας νέο είδος ταινιών, οι «τουριστικές» με φόντο το καλοκαίρι και τον έρωτα. Φυσικά η διοργάνωση δεν τελειώνει αθόρυβα. Το βράδυ της απονομής και ενώ η Επιτροπή βραβεύει τον Τζαίημς Πάρις, ο Εξώστης ξεσπά φωνάζοντας «Αίσχος!». Η Οργανωτική Επιτροπή αναγκάζεται να κλείσει εσπευσμένα τις βαριές κουρτίνες του ΚΘΒΕ…

1969: Δέκα χρόνια συμπληρώνονται για το φεστιβάλ και στιγματίζονται από ένα σκάνδαλο. Η αφίσα της διοργάνωσης αποδεικνύεται όχι και τόσο πρωτότυπη καθώς την είχαν χρησιμοποιήσει αμερικανικά μπαλέτα, επτά χρόνια πριν. Η δικτατορία αναγκάζει τους σκηνοθέτες να αρκούνται σε μέτριες προσπάθειες και η Σοφία Ρούμπου, κατά την απονομή βραβείου για την ερμηνεία της στη ταινία του Πέτρου Λύκα «Κορίτσι του 17ου», ξεσπά σε κλάματα, με αποτέλεσμα να ξεβάψει η μάσκαρα της και να τρέχει στα παρασκήνια να κρυφτεί.

1970: Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και η «Αναπαράσταση» του, η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, ταράζει τα ήρεμα μέχρι τώρα νερά του κινηματογράφου. Η ταινία του κερδίζει αρκετά βραβεία και ενθουσιάζει το νεανικό και φοιτητικό κοινό, ο ρόλος του Εξώστη γίνεται όλο και πιο σημαντικός και ο Τζαίημς Πάρις σχολιάζοντας το κλίμα της εποχής που επιβάλλει ταινίες για τον πόλεμο και την κατοχή δηλώνει «αφού δεν μας επιτρέπουν το σεξ, το ρίξαμε στα μπαμ μπουμ»…

1971: «Η Ευδοκία, το Κορίτσι του Στρατιώτη» του Αλέξη Δαμιανού, με την ιστορία μιας πόρνης που δεν ξαναγυρίζει στον ίσιο δρόμο, αλλάζει τα δεδομένα του Ελληνικού Κινηματογράφου. Το νεανικό κοινό δέχεται την αλλαγή με χαρά, οι μεγαλύτεροι ωστόσο αντιδρούν αρνητικά. «Διαμάχη» έχουμε μεταξύ των σκηνοθετών Κώστα Καραγιάννη («Καταναλωτική κοινωνία») και Θόδωρου Αγγελόπουλου («Αναπαράσταση») με τον έναν να δηλώνει στον άλλον πως η ταινία του είναι κακότεχνη.

1972: 13η χρονιά για το φεστιβάλ και εκείνο που ξεχωρίζει είναι ο Εξώστης. Ανήσυχο νεανικό κοινό γιουχαΐζει ότι είναι για τα… μπάζα και επευφημεί ότι νέο αξίζει. Δύο ταινίες συγκεντρώνουν τα πιο πολλά αρνητικά σχόλια. Η «Τελευταία άνοιξη» του Τάκη Κανελλόπουλου και η «Οργισμένη γενιά» του Γεράσιμου Παπαδάτου που παρουσιάζει τα προβλήματα των νέων μέσα από σύγχρονη ματιά.

1973: Αρκετοί σκηνοθέτες που θα απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια, κάνουν πιο έντονη τη παρουσία τους σ’ αυτό το φεστιβάλ. Ο Παντελής Βούλγαρης με τον «Μεγάλο ερωτικό» και ο Θόδωρος Μαραγκός με το «Λάβετε θέσεις». Ο «Ιωάννης ο Βίαιος» της Τώνιας Μαρκετάκη ενθουσιάζει το νεανικό κοινό και κερδίζει αρκετά βραβεία. Ωστόσο, η ταινία που συγκλονίζει τους θεατές, είναι το «Ένας ήρωας με το μνημοσκόπιο» του Γιώργου Φιλή, με θέμα της τη Κυπριακή αντίσταση. Οι πολλές γυμνές εμφανίσεις επικρατούν φέτος στην οθόνη και γιουχαΐζονται από τον Εξώστη.

1974: Το πρώτο ελεύθερο φεστιβάλ, όπως ονομάζεται, γιορτάζει τα 15 του χρόνια, με ταινίες που ανεβάζουν το επίπεδο της διοργάνωσης. Τα βραβεία βέβαια, δίνονται σε ανάστατο κλίμα, με τον Εξώστη να ξεσπάει ενάντια στις κοσμικότητες που δεν λείπουν και από τη συγκεκριμένη διοργάνωση, απαιτώντας καλό σινεμά και λαϊκό φεστιβάλ. Παράλληλα είναι η χρονιά που πραγματοποιείται στο κινηματογράφο «Φαργκάνη» ένα αντι-φεστιβάλ με 10 ταινίες που απορρίφθηκαν από το επίσημο πρόγραμμα.

1975: Ο Εξώστης αρχίζει να χάνει την ιδιομορφία που απέκτησε στα χρόνια της δικτατορίας, ξεχωρίζει ο «Θίασος» του Θόδωρου Αγγελόπουλου και στη διοργάνωση, κυριαρχούν οι διαμαρτυρίες για την αύξηση της τιμής των εισιτηρίων που κυμαίνονται από 40-100 δρχ. Ωστόσο, ως ένδειξη καλής θέλησης τελικά η τιμή μειώνεται κατά 50%.

1976: Χρονιά ήπιων τόνων για το φεστιβάλ, με ταινίες που έχουν πολιτική θεματολογία. Από τα ευτράπελα της διοργάνωσης, ξεχωρίζει το έντονο γιουχάισμα του Αλέκου Σακελλάριου κατά τη παραλαβή τιμητικής πλακέτας για το Φίνο.

1977: Η χρονιά που το Φεστιβάλ του Ελληνικού Κινηματογράφου δεν είναι ένα αλλά δύο. Η ιδέα για μία δεύτερη διοργάνωση, γεννιέται από τα σωματεία των κινηματογραφιστών σαν μια αντίδραση στις κρατικές μεθοδεύσεις για τον κινηματογράφο. Έτσι διοργανώνεται στο Ράδιο Σίτυ, το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου με συμμετοχή των σημαντικότερων ταινιών της εποχής. Η ΔΕΘ μηνύει τους διοργανωτές και οργανώνει το δικό της 18ο φεστιβάλ όπου μαζεύει ταινίες που παίζονται κάθε βράδυ σε άδεια καθίσματα.

1978: Το περσινό ανεξάρτητο φεστιβάλ δεν μπορεί να βρει μια ανάλογη συνέχεια στη 19η διοργάνωση του επίσημου φεστιβάλ. Η ταινία που κινεί το ενδιαφέρον είναι «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του Νίκου Παναγιωτόπουλου, ωστόσο το κοινό έχει αρχίζει να κουράζεται με τις σοβαρές ταινίες και αναζητά κάτι πιο εμπορικό.

1979: Η ποιότητα των ταινιών είναι ανεβασμένη με φιλμ όπως «Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμη» του Νίκου Νικολαΐδη. Το κοινό, γεμίζει τις αίθουσες για να δει πιο εμπορικές -χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις- ταινίες και ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής Βάσος Φαληρέας, πεθαίνει κατά τη διάρκεια συνεδρίασης για τα βραβεία του 20ου φεστιβάλ. Λίγο πιο πριν, έχουν διαρρεύσει τα περισσότερα βραβεία, κάτι που κάνει τους κομμένους από τη βράβευση, να διαμαρτύρονται έντονα και να προχωρούν σε δικαστικές ενστάσεις.

1980: Πριν καν αρχίσει το φεστιβάλ κινδυνεύει να ματαιωθεί, μιας και οι σκηνοθέτες απειλούν να αποσύρουν τις ταινίες τους. Ο Δημήτρης Κολλάτος με την «Αναζήτηση της Πηνελόπης» και ο Λάκης Παπαστάθης με τον «Καιρό των Ελληνών» ως εκπρόθεσμοι υποχωρούν από τη διοργάνωση. Αντιδράσεις υπάρχουν και από άλλους σκηνοθέτες ενώ η ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου «Μελόδραμα» παίζεται παρά τη θέληση του σκηνοθέτη και κερδίζει τρία βραβεία. Άρνηση, έχουμε και από τη Βέρα Κρούσκα, που δεν δέχεται να παραλάβει τιμητική διάκριση για τη ταινία «Ξανά προς τη δόξα τραβά».

1981: Τα αδιέξοδα του ελληνικού κινηματογράφου και η έλλειψη οικονομικών πόρων για την δημιουργία ταινιών από τους Έλληνες σκηνοθέτες, είναι το κυρίαρχο θέμα συζήτησης αυτή τη χρονιά. Η Επιτροπή θέλοντας να μη δυσαρεστήσει κανέναν και να ικανοποιήσει κάθε πίεση που δέχεται, μοιράζει απλόχερα βραβεία σε όλους.

1982: Η Μελίνα Μερκούρη είναι Υπουργός Πολιτισμού και η χρονιά χαρακτηρίζεται από ενδιαφέρουσες ταινίες. Η έκπληξη έρχεται με το «Μπαλαμός» μια ταινία που φέρνει στο προσκήνιο τον Σταύρο Τορνέ (παίρνει ειδικό βραβείο) και ο Νίκος Περάκης με την «Άρπα-Κόλα» ανοίγει νέο δρόμο στην ελληνική κωμωδία.

1983: Το «Ρεμπέτικο» του Κώστα Φέρρη, η πιο ακριβή παραγωγή στον ελληνικό κινηματογράφο (συνολικό κόστος 35.000.000 δρχ) προβάλλεται στο φεστιβάλ και αποδοκιμάζεται από το κοινό. Η διοργάνωση έχει αυξημένη κίνηση με ουρές από τα χαράματα αλλά και παράπονα, όπως αυτό του σκηνοθέτη Νίκου Ζερβού για την ταινία του «Ντελίριο» που αν και κομμένη από το διαγωνιστικό τμήμα, καταφέρνει να γεμίσει την αίθουσα του Αριστοτελείου και ο αιθουσάρχης να εμποδίζει τη προβολή της.

1984: Το φεστιβάλ ξεκινά με το εκτός συναγωνισμού «Ταξίδι στα Κύθηρα» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που φέρνει μαζί του τις δάφνες των Κανών. «Η πόλη ποτέ δεν κοιμάται» του Ανδρέα Τσιλιφώνη καταφέρνει με τον τρόπο που αντιμετωπίζει τα προβλήματα των νέων, να ξεσηκώσει την οργή του Εξώστη, ενώ στον Κώστα Βουτσά δίνεται τιμητική διάκριση –κάτι που προκαλεί στον ίδιο πικρία καθώς θεωρείται φαβορί- για τη συμμετοχή στη ταινία «Έρωτας του Οδυσσέα» του Βασίλη Βαφέα.

1985: Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 1985, 5 το πρωί, όσοι περνούν εκείνη την ώρα έξω από τον Λευκό Πύργο, διαπιστώνουν μια τεράστια ουρά υπομονετικών νεαρών που περιμένουν το άνοιγμα του ταμείου στις 9. Η ίδια εικόνα επαναλαμβάνεται τα τελευταία χρόνια, όπου η εξασφάλιση του πολυπόθητου εισιτηρίου θεωρείται χρέος τιμής. Έκπληξη του φεστιβάλ είναι η εκτός συναγωνισμού «Μανία» του Γιώργου Πανουσόπουλου, με τη κατάμεστη αίθουσα να χειροκροτεί επί 10 λεπτά μετά την προβολή της ταινίας.

1986: Το κοινό και ειδικότερα ο Εξώστης, παίρνουν φωτιά όταν προβάλλεται το «Νοκάουτ» του Παύλου Τάσσιου. Υπάρχουν όμως και συγκινητικές στιγμές, όπως εκείνη της άρνησης του Νίκου Παπατάκη να παραλάβει το βραβείο σεναρίου, λέγοντας ότι δεν θέλει να προσβάλλει τη νοημοσύνη του κοινού και καταχειροκροτείται από τους παρευρισκομένους .

1987: Μερικά από τα πιο έξυπνα συνθήματα ακούγονται αυτή τη χρονιά από τον Εξώστη, που φέτος, δέχεται τη μεγαλύτερη επίθεση και κατηγορίες για ενορχηστρωμένη προβοκάτσια ενάντια συγκεκριμένων ταινιών. Βραβεύεται το «Δόξομπους» του Φώτου Λαμπρινού (συνθήματα όπως «Δοξόμπους-Δοξόμπους» κυριαρχούν) και είναι η τελευταία αναλαμπή του Εξώστη που κλείνει το βράδυ της απονομής με την είσοδο της αστυνομίας.

1988: Οι ουρές στα ταμεία είναι πια παρελθόν. Ο Δημήτρης Κολλάτος συμμετέχει με τη «Ζωή των άλλων», μια ταινία που θίγει το πρόβλημα των αυτιστικών παιδιών και βρίσκει απήχηση, ενώ την ηρεμία του φεστιβάλ διασπά μια… μούμια που κρέμεται από τον Εξώστη τη βραδιά της απονομής.

1989: Ο Μίμης Πλέσσας εγκαινιάζει το φεστιβάλ με το πιάνο του και η βραδιά συνεχίζεται στους κήπους του κυβερνείου, με τις κακές γλώσσες να μαρτυρούν πως θαμώνες της δεξίωσης μη βρίσκοντας χαρτοπετσέτες στο μπουφέ άφησαν τα δαχτυλικά τους αποτυπώματα στα λευκά τραπεζομάντηλα…Τα βασικά βραβεία δεν απονέμονται ως αντίδραση για τη κατάσταση του ελληνικού σινεμά.

1990: Η ταινία που συζητιέται περισσότερο και παίρνει τα σημαντικά βραβεία είναι το «Σίγκαπουρ Σλινγκ» του Νίκου Νικολαίδη. Το πρωί της απονομής παραιτείται ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής Πάνος Γλυκοφρύδης ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη βαναυσότητα του Εξώστη.

1991: 32ο φεστιβάλ, το τελευταίο αμιγώς ελληνικό που είναι λαμπερό και γιορτάζεται με τέσσερις τουλάχιστον δεξιώσεις. Έκπληξη θεωρείται η παρουσία του Aids στη ταινία του Τάσσου Ψαρρά «Άλλη όψη» που ενθουσιάζει το κοινό, όχι όμως και τον Εξώστη που βρίσκει υλικό για σχόλια.