8 Απριλίου: Ημέρα Ρομά Υπερηφάνειας

Σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό της Νεοελληνικής η θηλυκού γένους λέξη «υπερηφάνεια» περιγράφει το συναίσθημα που νιώθει κάποιος όταν έχει επιτελέσει ένα αξιόλογο έργο, το οποίο έχει ως αποτέλεσμα την αυτοεπιβεβαίωσή του, το συναίσθημα που νιώθει κάποιος όταν συνειδητοποιεί την αξία του ως άνθρωπος όταν κάποιος άλλος προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του.

Υπάρχουν πολλές στιγμές στην ζωή μας που μπορούμε να περιγράψουμε με ένα αίσθημα υπερηφάνειας. Από επετείους και γιορτές που μας κάνουν εθνικά υπερήφανους, η στιγμή που κάποιος φίλος και συγγενείς σημειώνει μια αθλητική επιτυχία, η αποφοίτηση των παιδιών μας, η επαγγελματική μας εξέλιξη. Οι ημέρες υπερηφάνειας όπως η ημέρα ομοφυλοφιλικής υπερηφάνειας, η ημέρα της γυναίκας, η ημέρα του έθνους των Ρομά, έχουν πολλές φορές επικριθεί, ακόμα και από ανθρώπους με φιλελεύθερο πνεύμα και αντιρατσιστικό αίσθημα, γιατί όπως τονίζουν, όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, όλοι είμαστε υπερήφανοι για τα ατομικά μας δικαιώματα και την φυσική μας οντότητα, οπότε δεν υπάρχει λόγος να γιορτάζουμε ξεχωριστά την ύπαρξη μας. Βασιζόμενοι στην ετυμολογία πως υπερηφάνεια είναι το συναίσθημα που νιώθει ο άνθρωπος του οποίου πλήττεται η αξιοπρέπεια, οι Ρομά έχουν κάθε λόγο να θεωρούν σημαντικές τις εθνικές επετείους τους.

Είναι αυτονόητο πως ο κάθε λαός θα πρέπει να είναι καθημερινά χαρούμενος και περήφανος για τα ήθη, τα έθιμα την γλώσσα και την θρησκεία του, όταν όμως αυτό δεν είναι δεδομένο, τότε οι Διεθνείς ημέρες καθίστανται σημαντικές για να μας θυμίζουν ξανά και ξανά την αδικία, τον ρατσισμό, το μίσος και την προκατάληψη με την οποία επιφορτίζονται ομάδες ανθρώπων και ένα στίγμα που τους κυνηγά αιώνες.

Οι Ρομά, γνωστοί σε εμάς ως τσιγγάνοι, θα έπρεπε να νιώθουν υπερήφανοι διότι από το πρώτο τους ταξίδι, από τις Ινδίες προς το Βυζάντιο, από την Οθωμανική αυτοκρατορία στο πέρασμα τους στα Βαλκάνια την Ευρώπη και την Αμερική για αιώνες έζησαν ως δούλοι, εξόριστοι, κυνηγημένοι, επικηρυγμένοι, θύματα του ναζιστικού καθεστώτος, θύματα των βασιλέων, τον αριστοκρατών και της άρχουσας τάξης. Δεν τους δόθηκαν ποτέ τα ίδια δικαιώματα, δεν αντιμετωπίστηκαν ποτέ ισότιμα και ακόμα και σήμερα υφίστανται διώξεις, προκατάληψη και στιγματισμό σε όλη την Ευρώπη. Παρά την πρόσφατη θεσμικά κατοχυρωμένη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, κυνηγημένοι για αιώνες κατάφεραν να διατηρήσουν την γλώσσα τα ήθη και τα έθιμα τους, να τα εμπλουτίσουν με αυτά των λαών από τους οποίους πέρασαν, αλλά και να επηρεάσουν με την δική τους ζωή κουλτούρες και πολιτισμούς άλλων χωρών κυρίως με τις τέχνες και την μουσική.

Η 8η Απριλίου, μέρα γιορτής για τους τσιγγάνους όλου του κόσμου, μας υπενθυμίζει την πλούσια ιστορία τους και την απάνθρωπη προσπάθεια της μανίας του αφανισμού τους. Καθιερώθηκε ως η «Παγκόσμια Ημέρα του έθνους των Ρομά», σε ανάμνηση του Πρώτου Παγκόσμιου Συνεδρίου Τσιγγάνων, που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο στις 8 Απριλίου 1971 και έθεσε τις βάσεις για τη διεκδίκηση δικαιωμάτων από τη διεθνή κοινότητα. Εκεί αντιπρόσωποι 14 χωρών επέλεξαν το όνομα Ρομ ως το διεθνές όνομα για τους τσιγγάνους που μέχρι τότε είχαν -και έχουν ακόμα και σήμερα – πολλά άλλα ονόματα, πολλά από τα οποία είναι μειωτικού χαρακτήρα. Επέλεξαν μια σημαία σύμβολο της φυλής: μπλε στο επάνω μέρος που συμβολίζει τον ουρανό, πράσινο στο κάτω μέρος που συμβολίζει την Γή και στην μέση μια ρόδα, αυτήν την ρόδα που αρχικά κουβάλησε την Ρομ φυλή στα πέρατα όλου του κόσμου. Ιδρύθηκαν πέντε επιτροπές, οι οποίες θα ασχολούνταν με τα κύρια θέματα των Ρομά, όπως εκπαίδευση, στέγαση, γλώσσα, κουλτούρα και πολιτισμός.

Το δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο πραγματοποιήθηκε την ίδια ημερομηνία στην Γενεύη το 1978 με συμμετοχές από 120 χώρες και παρατηρητές από άλλες 26. Το θέμα του δεύτερου συνεδρίου ήταν η καταγωγή και η σχέση των Ρομά με τις Ινδίες. Στο δεύτερο αυτό συνέδριο καθιερώνεται και η 8η Απριλίου ως Παγκόσμια Μέρα των Ρομά. 

Τον Αύγουστο του 1977, ο ΟΗΕ έκανε έκκληση να παραχωρηθούν στους Ρομά όλα τα δικαιώματα που έχει και ο υπόλοιπος πληθυσμός και να τακτοποιηθούν και νομικά πλέον όλα τα εκκρεμή ζητήματα. Στην Ελλάδα, μόλις το 1979, με τον νόμο περί εγγραφής αδήλωτων Αθιγγάνων (16701/51/12-3/1979 ΓΔ), δίνεται η ελληνική ιθαγένεια στους Ρομά. Μέχρι τότε οι περισσότεροι κυκλοφορούσαν με το δελτίο ταυτότητας αλλοδαπών, το οποίο έπρεπε να ανανεώνουν κάθε δύο έτη και θεωρούνταν ανιθαγενείς.

Το τρίτο συνέδριο των Ρομά πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1981 με θέμα το Ολοκαύτωμα των τσιγγάνων από τους Ναζί, με το οποίο ελάχιστοι είχαν ασχοληθεί, καθώς το Γερμανικό κράτος αρνούνταν για χρόνια ότι υπήρξε, μη αποδίδοντας τις νόμιμες αποζημιώσεις στα θύματα. Η επίσημη δικαιολογία ήταν πως η εξόντωση των Ρομά δεν ήταν μέρος ενός οργανωμένου σχεδίου. Απλά οι τσιγγάνοι συλλαμβάνονταν για την παραβατική τους συμπεριφορά και όχι για την εθνοτική τους καταγωγή. Τα έγγραφα, οι μαρτυρίες και τα 500.000 θύματα, αν και αργά, μόλις μετά το 1980, τελικά δικαιώθηκαν και το Ολοκαύτωμα αναγνωρίστηκε διεθνώς.

Το τέταρτο συνέδριο, λόγω της κατάρρευσης του ανατολικού μπλοκ, πραγματοποιήθηκε το 1990 στα προάστια της Βαρσοβίας και συζητήθηκε η μοίρα των Ρομά σε χώρες διαλυμένες από τον πόλεμο. Οι Ρομά και κατά την διάρκεια του πολέμου στην Γιουγκοσλαβία υπέστησαν εθνοκαθάρσεις. Επίσης υπήρξαν τα θύματα της δυσχερής οικονομικής κρίσης χωρών όπως η Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία, Αλβανία, αναγκάζοντας πολλούς να υποστούν την πείνα ή μια εκ νέου μετανάστευση προς άλλες χώρες της Ευρώπης.

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα Ρομ θα ήταν καλό να δούμε για άλλη μια φορά το σοβαρό θέμα των διακρίσεων που αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα των Ρομά σήμερα. Στερεότυπα που για χρόνια αναπαράγονται χωρίς σταματημό, καχυποψία, φόβος, άγνοια, ανύπαρκτη εκπαιδευτική πολιτική μεγάλες σχολικές διαρροές. Χωρίς την διασφάλιση της παιδείας δεν μπορεί να υπάρχει ανάπτυξη, δεν μπορούν να υπάρχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, ίσες ευκαιρίες, ομαλή ένταξη στην κοινωνία, ώστε να υπάρξει σταδιακά απογκετοποίηση και αποφυγή της επανάληψης του ίδιου στερεότυπου που θέλει πάντα τους τσιγγάνους αναλφάβητους, με καθορισμένες δουλειές που είναι μόνο γι’ αυτούς, χωρίς σταθερότητα και ασφάλεια, ζώντας σε περιοχές έξω από τον αστικό ιστό σε γκέτο πολλές φορές ακατάλληλα και ανθυγιεινά. Σε μία περίοδο που τα σύνορα της Ευρώπης δυστυχώς αρχίζουν και πάλι να γίνονται πολύ εμφανή, οι Ρομά και οι περιπλανήσεις τους μέσα στο χρόνο στην ευρωπαϊκή ήπειρο, μπορούν ίσως να μας διδάξουν ότι φραγμοί, συνθήκες και συμβάσεις μπορούν να παρακαμφθούν μπροστά στην ανθρώπινη θέληση.