Α-ΡΟΜΑ ή Β-ΡΟΜΑ; | Εμείς οι Ρομά και το κοινωνικό στίγμα

Του Παρασκευά Σελίμ-Βιλανάκη

Σκέψεις και συναισθήματα με αφορμή την παγκόσμια αγωνία για την εξέλιξη της πανδημίας COVID-19 που προκλήθηκε από τον νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2.

Διανύουμε μία περίοδο αρκετά δύσκολη και πρωτόγνωρη για όλους μας. Πολλοί καθόμαστε και αναλογιζόμαστε, τώρα που μοιάζει να έχει σταματήσει ο χρόνος, πόσο σημαντικά είναι τα απλά, αλλά καθόλου αυτονόητα πράγματα στη ζωή, όπως οι βασικές αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα που απορρέουν από αυτές. Μια βόλτα στην παραλία, ένας καφές με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, μια αγκαλιά από την οικογένεια, μια ανοιξιάτικη εκδρομή στην ύπαιθρο, μία ομαδική δράση με τους συνεργάτες σου, ένα χέρι βοήθειας για να πάρεις και να δώσεις. Αυτά είναι κάποια από τα μαθήματα που μας δίδαξε η καραντίνα. Μας συμπεριλαμβάνουν όμως όλους;

Πριν από δύο μέρες ανακοινώθηκε από τα ΜΜΕ ότι εντοπίστηκαν 21 κρούσματα κορωνοϊού στον οικισμό Ρομά της Νέας Σμύρνης στην Λάρισα, μια περιοχή με πληθυσμό 5.000 ανθρώπων. Όπως ήταν αναμενόμενο η περιοχή τέθηκε σε καραντίνα. Ωστόσο, ολοφάνερη ήταν η διάθεση ακόμα και έγκριτων δημοσιογράφων να προκαλέσουν στην κοινή γνώμη τους γνωστούς στερεοτυπικούς συνειρμούς.

Οι αλλαγές που έχει επιφέρει η καραντίνα στην καθημερινότητά μας έχουν επηρεάσει σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό τους ομόφυλους μου, τους Ρομά. Βλέπω ανθρώπους να επιτίθενται σε κυβερνητικά στελέχη που προσπαθούν να τους ενημερώσουν και να τους παροτρύνουν να μείνουν μέσα  στο σπίτι τους για να περιοριστεί η διασπορά του ιού. Όπως λένε τα ΜΜΕ και έμαθε να πιστεύει ο περισσότερος κόσμος, οι τσιγγάνοι ως περιπλανώμενος λαός δεν έμαθαν να δουλεύουν, δεν έχουν στο αίμα τους τα γράμματα, θέλουν να είναι αφεντικά και να έχουν αυτοδιάθεση, να ζουν χωρίς περιορισμούς και δεσμεύσεις. 

Αυτά είναι στερεότυπα και προκαταλήψεις για τους Ρομά που αναπαράγονται επί δέκα συναπτούς αιώνες εμποδίζοντάς τους να σπάσουν τον φαύλο κύκλο που τους κρατάει περιχαρακωμένους στο περιθώριο των εξελίξεων επιτρέποντάς τους μόνο να παρακολουθούν παθητικά και από απόσταση “τις ζωές των άλλων”. Οι περισσότεροι Ρομά είναι λαϊκατζήδες ή μικρέμποροι με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και λιγοστή και καθαρά εμπειρική επαγγελματική κατάρτιση. Πρόσφατα διάβασα μια συνέντευξη  του κ. Ράντη που έλεγε όσο υπάρχουν εξαθλιωμένοι Ρομά θα υπάρχει και εγκληματικότητα. Αλήθεια, πόσοι από εσάς, όταν ακούτε τη λέξη Ρομά σκέφτεστε αυτό το μικρό έστω ποσοστό που διέπρεψε και κατάφερε να σπάσει τα τείχη του γκέτο του, χωρίς να ανακαλείτε μέσα σας τα στερεότυπα που άκριτα και ανελέητα αναμασούν η μία γενιά μετά την άλλη σε βάρος των Ρομά.  

Είναι τώρα πια κοινά αποδεκτό ότι για τους Ρομά μόνο η παιδεία μπορεί να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό για την προσωπική τους ανάπτυξη, τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και του βιοτικού τους επιπέδου γενικότερα. Είναι πολύ πρόσφατες οι όποιες παραχωρήσεις έχουν γίνει προς τους Ρομά από την πλευρά της οργανωμένης πολιτείας, η οποία μόλις τη δεκαετία του ’80 κατέφερε να “δει” ότι υπάρχουν, καθώς περιφέρονταν μέσα στην επικράτειά της κυνηγημένοι από παντού.  

Και ξαφνικά βγήκαν πολλά ΜΜΕ, νομικοί, σχολιαστές των social media, ειδικοί και μη, για να πουν ότι οι Ρομά στη Ν. Σμύρνη δεν τηρούσαν τα μέτρα ασφαλείας στον οικισμό. Και πώς να τηρηθούν τα μέτρα από ανθρώπους που δεν κατανοούν τις έννοιες περιορισμός και ατομική ευθύνη. Είναι έλλειψη σοβαρότητας και υπευθυνότητας από την πλευρά των αυτόκλητων “ειδικών” που έσπευσαν να διατυπώσουν κατηγορίες, αντί να προτείνουν τρόπους στήριξης και διαφώτισης για να γίνουν κατανοητά τα αυστηρά μέτρα της κυβέρνησης.      

Από την άλλη, οι κάτοικοι της ίδιας περιοχής, μικροεπιχειρηματίες στην πλειοψηφία τους, προτείνουν για τους συγκεκριμένους Ρομά να μεταφερθούν σε άλλη περιοχή και να απομονωθούν. Αλλά δεν συνειδητοποιούν την ίδια στιγμή ότι, επειδή οι ίδιοι δεν θέλουν να κάτσουν τα παιδιά τους στο ίδιο θρανίο με κάποιο τσιγγανάκι, η κατάσταση για τους Ρομά είναι αυτή που είναι ακόμα και σήμερα και αυτοί που τα λένε αυτά έχουν μέρος της ευθύνης. Ξεχνάνε ότι ένα μεγάλο ποσοστό της οικονομίας της περιοχής τους κινείται από τους ίδιους τους Ρομά. Τα χρήματά τους είναι ευπρόσδεκτα, αλλά οι ίδιοι όχι.

Στη συνέχεια ξαναβγαίνουν οι δημοσιογράφοι να δείξουν ότι οι Ρομά της Νέας Σμύρνης γλέντησαν μετά τα μέτρα που τους επέβαλαν, μόνο και μόνο επειδή από τα σπίτια και τις γειτονιές, από τα μπαλκόνια και τις αυλές ακουγόταν  μουσική. Η μουσική μας παράδοση είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας γι αυτό καταφέραμε να τη διαφυλάξουμε ζωντανή μέχρι σήμερα. Αυτή κουβαλάει μέσα στους άϋλους κώδικές της την πολιτιστική μας ταυτότητα και αυτό είναι το χνάρι της δικής μας διαδρομής μέσα στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό τοπίο. Όση ώρα γράφω στο σπίτι μου που βρίσκεται στον οικισμό του Δενδροποτάμου στο “Φάρο του Κόσμου” ακούω τον καλό μου γείτονα από το παράθυρο να έχει τη μουσική στη διαπασών. Να πω ότι γιορτάζει την καραντίνα;

 Οι ειδικοί ήξεραν ότι οι Ρομά σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι από τις πιο ευάλωτες ομάδες στον κορωνοϊό, αφού πολλοί από αυτούς επιβιώνουν κάτω από αντίξοες συνθήκες και αρκετοί συνωστίζονται σε λίγα τετραγωνικά, συχνά χωρίς ρεύμα, θέρμανση και καθαρό τρεχούμενο νερό. Οπ”ότε το πλένουμε συχνά με σαπούνι και νερό τα χέρια μας” δεν είναι για όλους αυτονόητο. Ποιος πραγματικά περιμένει και από ποιόν να ληφθούν μέτρα πρόληψης για τους οικισμούς Ρομά;

Ας αναλάβουμε όλοι την ευθύνη λοιπόν και να μην στιγματίζουμε κανέναν άκριτα και αβασάνιστα. ‘Όλοι έχουμε μέρος της ευθύνης. Χωρίς τη διασφάλιση της παιδείας δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη, δεν μπορούν να υπάρξουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Η αριστεία υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο από την στιγμή που αυτός γεννιέται. Δεν ξεχωρίζει φυλή, χρώμα ή καταγωγή.

Να αγαπάς την ευθύνη να λες εγώ. Εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω.  Ν. Καζαντζάκης

*Ο Παρασκευάς Σελίμ-Βιλανάκη είναι μέλος του Δ.Σ. της ΑΜΚΕ ΦΑΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, απόφοιτος Λυκείου, υποψήφιος αστυφύλακας