«Άγιο» Φως που Ανάβει με Αναπτήρα: Πίστη ή Εξαπάτηση;

Λέξεις: Άγγελος Ροδαφηνός 

Ο αριθμός των πιστών μειώνεται παγκοσμίως. Δεν πρόκειται για κρίση πίστης. Είναι κρίση εμπιστοσύνης.

Ας αρχίσουμε από το πιο πρόσφατο. Το Άγιο Φως. Εδώ και δεκαετίες, χτίστηκε ένας μύθος: Το Άγιο Φως, λένε, κατεβαίνει από τον ουρανό.

Απ’ το εσωτερικό του Παναγίου Τάφου, κάθε Μεγάλο Σάββατο, εμφανίζεται ως θαύμα. Χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Χωρίς σπίθα. Χωρίς φωτιά. Ούτε αναπτήρας, ούτε σπίρτο, ούτε Bic. Μόνο το θείο. Ή τουλάχιστον, αυτό λένε.

Μόνο που φέτος —όχι για πρώτη φορά, αλλά ίσως για πρώτη φορά με τόση σαφήνεια— αποκαλύφθηκε πως το φως δεν είναι προϊόν θαύματος. Είναι προϊόν οργάνωσης. Ανάβει με αναπτήρα. Κυριολεκτικά.

Αν αυτό σου μοιάζει σαν να σου είπαν ξαφνικά ότι ο Άγιος Βασίλης δεν υπάρχει — δεν φταις εσύ. Το πρόβλημα δεν είναι ότι πίστεψες. Είναι ότι κάποιος το οργάνωσε για να το πιστέψεις, ενώ εκείνος ήξερε πως είναι σκηνοθεσία.

Και ξαφνικά, η πίστη βρίσκεται αντιμέτωπη όχι με την αμφισβήτηση, αλλά με την προδοσία.

 Η σκηνοθεσία είναι το μεμπτό, όχι η πίστη.

Ας το ξεκαθαρίσουμε. Το πρόβλημα δεν είναι ότι κάποιοι ελπίζουν σε θαύματα. Το πρόβλημα είναι όταν κάποιοι άλλοι κατασκευάζουν θαύματα για να ενισχύσουν την πίστη των πρώτων — εν γνώσει τους ότι αυτό που παρουσιάζουν δεν είναι αληθινό.

Αυτό είναι εξαπάτηση. Και μάλιστα, εξαπάτηση συναισθηματική, τελετουργική, θρησκευτική. Δεν έχει να κάνει με το αν υπάρχει Θεός. Έχει να κάνει με το αν σε κοροϊδεύουν στο όνομά του.

 Ποια η διαφορά ψέματος και απάτης;

Ένα ψέμα είναι μια ανακρίβεια, μια δήλωση που δεν αντιστοιχεί στην αλήθεια. Μπορεί να είναι απλό ή πολύπλοκο και μπορεί να λεχθεί για διάφορους λόγους, όπως για να αποφύγει κάποιος την τιμωρία, να προστατεύσει τα συναισθήματα κάποιου άλλου, ή απλά για να δημιουργήσει μια εντύπωση.

Από την άλλη πλευρά, μια απάτη είναι μια πιο συστηματική και συνειδητή προσπάθεια να παραπλανήσει κάποιον με σκοπό το κέρδος ή την προσωπική ωφέλεια. Η απάτη συνήθως περιλαμβάνει την παραπλάνηση, την εξαπάτηση και την εκμετάλλευση της εμπιστοσύνης του άλλου.

Εικόνες που δακρύζουν

Ας μην σταθούμε μόνο στο φως. Δεν είναι ένα περιστατικό μόνο. Εδώ και χρόνια, εμφανίζονται «θαύματα» που συγκινούν τους πιστούς, γεμίζουν ναούς, αυξάνουν τις δωρεές. Μια εικόνα «δακρύζει» — μετά αποδεικνύεται πως κάποιος έβαλε λίγο λάδι σε μικρές τρύπες. Ένα κομποσκοίνι «ματώνει» — και μετά εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Πάντα υπάρχει μία συγκίνηση που μετατρέπεται σε χειροπιαστή πίστη. Και μετά, όταν πέφτει το φως και αποκαλύπτεται, κανείς δεν μιλά.

Και το πιο ειρωνικό; Δεν φταίνε οι πιστοί που συγκινούνται. Φταίει το γεγονός ότι κάποιοι εκμεταλλεύονται την ευαισθησία ως εργαλείο επιρροής. Το δάκρυ μιας εικόνας μπορεί να συγκινεί, αλλά όταν αποδεικνύεται κόλπο με λάδι και τρύπες, δεν είναι πια θαύμα. Είναι σκηνικό.

Και όταν το σκηνικό παρουσιάζεται ως «θρησκευτικό γεγονός», τότε δεν είμαστε πια στο πεδίο της πίστης ή του απλού ψέμματος. Είμαστε στο πεδίο της απάτης.

Άγια Οστά και Παντόφλες χωρίς Ταυτότητα

Το κερασάκι στην τούρτα του θρησκευτικού marketing χωρίς αποδείξεις; Τα οστά, οι κάλτσες, οι παντόφλες, τα πάμπολλα κομμάτια από τίμιους σταυρούς και λείψανα που μεταφέρονται με λιτανείες, λιβάνια και κάμερες.

Δεν είναι λίγες οι φορές που σε πλατείες και ναούς βλέπουμε ιερείς να μεταφέρουν λείψανα: κάποιες τρίχες, ένα οστό, ένας φαλλός, ένα κάστανο, ακόμα και… σαγιονάρες αγίων. Αυτά τα αντικείμενα παρουσιάζονται ως «ιερά κειμήλια» — απομεινάρια αγιότητας. Οι πιστοί συρρέουν, φιλούν, κλαίνε, δίνουν δωρεές. Όμως κανείς δεν ζητά την επιστημονική πιστοποίηση αυτών των «λείψανων». Δεν υπάρχει DNA test, δεν υπάρχει ανθρωπολογική επιβεβαίωση, ούτε αρχαιολογική τεκμηρίωση. Όταν τίθεται το ερώτημα, η απάντηση είναι πάντα η ίδια:

«Η πίστη δεν χρειάζεται αποδείξεις.» Όμως εδώ, δεν μιλάμε για τη θεότητα — μιλάμε για κόκαλα. Για παντόφλες. Για αντικείμενα που παρουσιάζονται ως ιερά και κυκλοφορούν δημόσια, με στόχο να ενεργοποιήσουν το θρησκευτικό συναίσθημα — και συχνά, και το πορτοφόλι. Αν δεν δεχόμαστε αναλύσεις στα «θαύματα», αν δεν ελέγχουμε τις «εικόνες που δακρύζουν» και το «Άγιο Φως», τουλάχιστον ας συμφωνήσουμε ότι τα λείψανα δεν είναι υπεράνω επιστήμης. Γιατί η πίστη δεν χρειάζεται κόκαλα για να επιβιώσει — αλλά η αξιοπρέπεια του πιστού απαιτεί αλήθεια.

 Και η Δικαιοσύνη; Απούσα.

Φαντάσου ένα φαρμακείο να πουλάει “θαυματουργό” νερό που θεραπεύει τον καρκίνο — και τελικά να είναι απλώς νερό βρύσης. Αν αυτό συνέβαινε σε οποιονδήποτε άλλο φορέα, θα επενέβαινε εισαγγελέας. Θα έκλεινε το μαγαζί. Θα έμπαιναν πρόστιμα, ενδεχομένως και χειροπέδες.

Αν όμως το κάνει η Εκκλησία, αυτή καλύπτεται πίσω από την ασάφεια της “πίστης”. Όταν η απάτη γίνεται στο όνομα του «θαύματος» από έναν φορέα που δηλώνει πνευματικός και όχι εμπορικός, ο νόμος κάνει πίσω. Και εδώ εμφανίζεται η μεγάλη ερώτηση:

Ισχύουν οι νόμοι για όλους; Ή υπάρχει μια ζώνη ασυλίας για την Εκκλησία, εφόσον ντύνεται με το πέπλο της πίστης;

Η απάντηση είναι προφανής.

Μήπως όμως ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε γιατί υπάρχει νομική ασυλία για τη θρησκευτική απάτη;

Γιατί; Γιατί οι πολιτικοί φοβούνται να συγκρουστούν με την Εκκλησία. Προτιμούν να συμμετέχουν στο θέατρο — ή να το κάνουν πως δεν το βλέπουν.

Η πολιτεία έχει την ευθύνη να προστατεύει τους πολίτες της από εγκληματικές πράξεις, συμπεριλαμβανομένων των απατών. Αυτό περιλαμβάνει την επιβολή των νόμων που απαγορεύουν τις απάτες, την έρευνα των υποθέσεων απάτης, και την τιμωρία των ατόμων που βρίσκονται ένοχα για απάτη. Επίσης, η πολιτεία μπορεί να λάβει μέτρα για την πρόληψη των απατών, όπως η εκπαίδευση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους και τα σημάδια της απάτης.

Αν η πολιτεία δεν διώκει τους απατεώνες, αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες. Οι απάτες μπορούν να προκαλέσουν σημαντική οικονομική ζημιά στα θύματα και μπορεί να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στο σύστημα. Επίσης, η ανεπαρκής επιβολή του νόμου μπορεί να ενθαρρύνει περαιτέρω απάτες, καθώς οι απατεώνες μπορεί να νιώθουν ότι μπορούν να δράσουν χωρίς συνέπειες.

Όταν το Θέαμα Πληρώνεται από Εμάς

Αυτό που δίνει ακόμη πιο πικρή γεύση στην υπόθεση είναι πως όλο αυτό το σόου το πληρώνουμε εμείς. Το όλο σκηνικό θυμίζει λίγο από Ολυμπιακή Φλόγα, λίγο από reality. Ειδικό κυβερνητικό αεροπλάνο κάθε χρόνο σηκώνεται για να φέρει το «Άγιο Φως», με τιμές αρχηγού κράτους, από τα Ιεροσόλυμα. Όχι για λόγους πολιτιστικής παράδοσης, αλλά με τον ισχυρισμό ότι μεταφέρει κάτι θαυματουργό. Κι ας ξέρουμε πια ότι πρόκειται για ένα κερί που άναψε με Bic.

Πληρώνουμε για μια φλόγα που δεν είναι θαύμα. Και δεν τολμάει κανείς να το πει δυνατά.

Προσοχή: Δεν μιλάμε για διωγμό της πίστης. Μιλάμε για προστασία του πολίτη — του πιστού πολίτη — από όσους παρουσιάζουν το ψέμα ντυμένο με μανδύα ιερότητας.

 Το πραγματικό θαύμα

Η Εκκλησία στην Ελλάδα δεν είναι απλώς πνευματικός θεσμός. Είναι οικονομική οντότητα με τεράστια περιουσία και ειδικό καθεστώς. Πολλές εκτάσεις, εμπορικά ακίνητα, δωρεές — και ένα φορολογικό πλαίσιο που μοιάζει περισσότερο με ασπίδα παρά με σύμβαση. Η Εκκλησία που δέχεται εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο από προσκυνητές και δωρεές, εξαιρείται από φόρους που όλοι οι υπόλοιποι πληρώνουμε.

Κι ενώ φορολογείται με ειδικούς όρους, οι λειτουργοί της πληρώνονται από το κράτος — δηλαδή από όλους εμάς. Το θέαμα το πληρώνεις, η παράσταση έχει εισιτήριο, και τα κέρδη πάνε αλλού. Όλα αυτά χωρίς καμία διαφάνεια.

 Και τώρα εσύ.

Πώς αισθάνεσαι, ως άνθρωπος που πίστεψε σε κάτι αληθινό, όταν αποκαλύπτεται ότι όλο αυτό ήταν προϊόν χειραγώγησης; Όταν δεν πρόκειται για θαύμα, αλλά για παραγωγή;

Αν αισθάνεσαι πληγωμένος, δεν είσαι αφελής. Δεν είσαι «θύμα που το ήθελε». Είσαι ένας άνθρωπος που ήλπιζε πως σε αυτόν τον κόσμο υπάρχει κάτι ιερό, άφθαρτο, αληθινό. Και η Εκκλησία –όχι ο Θεός– σε πρόδωσε.

Αντί να σε κοιτάξει στα μάτια και να σου πει «αυτό είναι σύμβολο, δεν είναι θαύμα», σου έδωσε φανφάρες, καπνό και καθρεφτάκια. Όχι για να σε σώσει. Αλλά για να σε προσηλυτίσει.

Δεν φταίει ο πιστός. Φταίει το σκηνικό που έχει στηθεί γύρω του με μαεστρία εδώ και αιώνες. Κι αν υπάρχει οργή, είναι γιατί η εμπιστοσύνη πληγώθηκε, όχι γιατί η πίστη χάθηκε.

Αυτό δεν σημαίνει πως η πίστη σου δεν έχει αξία. Ίσα-ίσα. Σημαίνει ότι αξίζει κάτι πιο αληθινό. Πιο καθαρό. Πιο ανθρώπινο.

Και κυρίως: αξίζει να προστατευτεί. Από τους επιτήδειους. Από τους ψεύτες με ράσα. Από τους πολιτικούς που σιωπούν από φόβο.

Η πίστη δεν χρειάζεται καπνούς και φλόγες από αναπτήρα. Χρειάζεται ειλικρίνεια. Και λίγο φως — όχι από θαύμα, αλλά από αλήθεια.

Οι πιστοί αξίζουν κάτι καλύτερο από κόλπα με αναπτήρα.

Και τώρα, ας ρωτήσουμε αυτό που κανείς δεν τολμά:

Μήπως ήρθε η ώρα να λογοδοτήσουν οι θαυματοποιοί;

*Σημείωση του συγγραφέα: Το άρθρο δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την ΑΙ. Ό,τι λάθος είναι της AI. Ό,τι έξυπνο, ανθρώπινο και χρήσιμο ανήκει στον Δρ Ροδαφηνό, που έκανε τις σωστές προτροπές, τη σωστή επεξεργασία, και τις σωστές ερωτήσεις.

**Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και διδάσκει Νέες Τεχνολογίες. Σπούδασε και εργάστηκε σε 13 πανεπιστήμια στην Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Ελλάδα.