Αν υπήρχε Παιδεία…

Λέξεις: Άρης Παπαγιαννόπουλος

Με αφορμή τα όσα σοκαριστικά συμβαίνουν κάθε στιγμή γύρω μας, γράφω μερικές σκέψεις:

Παίρνω to λήμμα ατόφιο από την Wikipedia: Το σχολείο είναι εκπαιδευτικό ίδρυμα σχεδιασμένο να ενθαρρύνει τους μαθητές να μαθαίνουν υπό την καθοδήγηση των δασκάλων. Σωστό; Για να δούμε…

Η λέξη προέρχεται από το ελληνικό σχόλη με βασική σημασία τον χρόνο ανάπαυσης, ελεύθερο χρόνο, αργία. Η λέξη πήρε τη δευτερεύουσα σημασία της συζήτησης, με την οποία πέρασε και στη λατινική ως schola, επειδή οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τη συζήτηση ως κατάλληλο τρόπο να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Ακόμη, η λέξη πήρε και την έννοια του χώρου όπου γίνονταν αυτές οι συζητήσεις. Από το λατινικό scola η λέξη πέρασε σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες ως γαλλ. école, ισπαν. escuela, γερμ. Schule, αγγλ. school κλπ. Είναι όμως πράγματι σχολείο το σχολείο;

Τι γινόταν λοιπόν στην αρχαιότητα; Οι άνθρωποι εργάζονταν για τον βιοπορισμό ή εξασκούνταν σε πολεμικές πρακτικές και στον ελεύθερο χρόνο τους (σχόλη) διδάσκονταν τέχνες και μαθήματα. Για ποιο λόγο όμως οι άνθρωποι να “σπαταλούν τον χρόνο τους” μαθαίνοντας κάτι που δεν τους βοηθούσε να βγάλουν χρήματα αντί να πίνουν όλη μέρα τσίπουρα και να παίζουν τάβλι; Εντάξει, δεν είχε βρεθεί η απόσταξη, και δεν είχε εφευρεθεί το τάβλι, όμως ήταν μόνο αυτό ή υπήρχε και σοβαρότερος λόγος;

Προφανώς δεν ήταν μόνο η απουσία των παραπάνω ο λόγος της εκπαίδευσης που λάμβαναν, ή επειδή δεν είχαν κάτι καλύτερο να κάνουν. Ο λόγος ήταν κάτι πολύ σημαντικότερο: Για να γίνουν πραγματικοί άνθρωποι. Για να μάθουν να χαλιναγωγούν και να εξημερώνουν το κτηνώδες κομμάτι μέσα τους. Χωρίς να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες, ο άνθρωπος κατά φύσιν αποτελείται από ένα λογικό και ένα άλογο μέρος. Με όρους σύγχρονης νευροεπιστήμης, θα τοποθετούσαμε το άλογο τμήμα του στο στέλεχος και την μεταιχμιακή περιοχή, του εγκεφάλου ενώ το λογικό στην περιοχή του προμετωπιαίου λοβού, αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας τώρα. Θα είχε ενδιαφέρον να αναλυθεί η δομή του εγκεφάλου και των αδένων και η σχέση της με τις συμπεριφορές, τα ένστικτα και τις παρορμήσεις, αλλά από πιο ειδικούς και σε άλλη περίπτωση.

Το θέμα που μας απασχολεί με αφορμή μια ακόμη δολοφονία εγκύου γυναίκας από τον ίδιο της τον “σύντροφο”, είναι ότι ο άνθρωπος έχει θέλοντας και μη και μια κτηνώδη φύση μέσα του, που δεν μπορεί να την ξεριζώσει ή έστω να την χαλιναγωγήσει, χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση.

Μόνο που από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, την κατάλληλη εκπαίδευση του πώς να γίνει κάποιος πραγματικός άνθρωπος, την αντικατέστησε η κρατική θεσμοθετημένη μετάδοση γνώσεων, του πώς να γίνει κάποιος χρήσιμος στην παραγωγική διαδικασία της βιομηχανικής εποχής. Έτσι δημιουργήθηκε το μοντέλου του σχολείου όπως πάνω κάτω το γνωρίζουμε και σε γενικές γραμμές, κάπως έτσι ισχύει μέχρι σήμερα:

-Ξεκινάει το πρωί με την εκκίνηση ή χρονικά κοντά στην ώρα εκκίνησης της βιομηχανίας. -Οι μαθητές κάθονται στα θρανία όπως στις βιομηχανίες κάθονται στις θέσεις εργασίας. -Υπάρχει ώρα για μάθημα και σύντομο διάλειμμα, όπως στην βιομηχανία υπάρχει ώρα για δουλειά και σύντομο διάλειμμα. -Τα θέματα των μαθημάτων είναι κυρίως αυτά που θα εξοπλίσουν με τα κατάλληλα εφόδια τον βιομηχανικό εργάτη (εργοδηγό, μηχανικό κλπ) του αύριο.

Βέβαια το μοντέλο απαιτούσε κι άλλα στοιχεία από τους αυριανούς πολίτες και έτσι φρόντισε να εφοδιάσει το πρόγραμμα και με αρκετά θρησκευτικά και ιστορία, και συν το χρόνω, μπόλιασε και την διδακτέα ύλη με μερικά επιπλέον μαθήματα που θα μπορούσαν να αποβούν χρήσιμα. Έτσι μπήκαν και μαθήματα καλλιτεχνικών, μουσικής, ξένης γλώσσας κλπ, ίσα ίσα για να σταθούν οι μαθητές ως μελλοντικοί ενήλικες σε μια αυριανή κοινωνία.

Ωστόσο αυτό που θυσιάστηκε στο νέου τύπου σχολείο, είναι η πραγματική εκπαίδευση. Αυτή που οδηγεί κάποιον να γίνει πραγματικός άνθρωπος. Η εκπαίδευση του να χαλιναγωγεί κάποιος τα αρχέγονα κτηνώδη του ένστικτα σε πρώτο επίπεδο, του να τα ξεριζώνει σε δεύτερο και του να εξαγνίζεται πλήρως, σε τρίτο.

Αν όμως με τα μέχρι τώρα, βγάλατε κάποιο συμπέρασμα ότι θεωρώ περιττή την εκπαίδευση του σχολείου όπως είναι σήμερα, προτρέχω να το αρνηθώ. Σαφώς και χρειάζεται η κάθε είδους “τεχνική” εκπαίδευση για τον βιοπορισμό, αλλά όχι εις βάρος της αληθινής παιδείας. Πρόσφατα μάλιστα άκουσα και το ωραίο τσιτάτο: “Παιδεία είναι αυτό που επιβιώνει, όταν όσα έχουν μαθευτεί ξεχνιούνται» (B.F. Skinner – Αμερικανός ψυχολόγος)

Πράγματι: Η γνήσια παιδεία που κάποτε διδασκόταν σε ώρα σχόλης, είτε από ιδιώτες παιδαγωγούς, είτε σε μοναστήρια (Βουδιστικά, Ταοϊστικά, Αρχαίους Ελληνικούς ή Αιγυπτιακούς Ναούς, κλπ), σε φιλοσοφικές σχολές (Ακαδημία Πλάτωνος, Επικούρειος Κήπος, Μεγάλη Σχολή της Φλωρεντίας κλπ), αντικαταστάθηκε τα τελευταία 250 περίπου χρόνια, από την τεχνική εκπαίδευση και την θρησκευτική αγωγή.

Σιγά σιγά με τα χρόνια και την πρόοδο στα τεχνολογικά επιτεύγματα, η βιοποριστική εκπαίδευση σφετερίστηκε σχεδόν όλο το διαθέσιμο χρόνο που αναλογεί στην παιδεία και τα υπόλοιπα έγιναν πολυτέλειες ή ακόμα και αλλόκοτες ιδιομορφίες για όσους ασχολούνται με αυτά.

Τώρα η επικρατούσα αντίληψη είναι να μαθαίνει ο νέος τα εργαλεία βιοπορισμού (Να παίρνει καλούς βαθμούς στο σχολείο για να περάσει σε σχολές με υψηλή βάση στο Πανεπιστήμιο) και μετά αν τα παραπάνω εξυπηρετούνται ικανοποιητικά, λίγη σημασία έχει για γονείς και δασκάλους με τι γεμίζει ο νέος την σχόλη του…Είτε είναι video games που προάγουν τη βία, είτε πορνογραφικά βίντεο στο διαδίκτυο, είτε παθητική πρόσληψη σαχλών δεδομένων από τα social media, το μόνο που όλα αυτά προσφέρουν είναι λίγη φθηνή (ευτελούς μορφής) ντοπαμίνη και λίγη ανακούφιση από το στρες της υπόλοιπης καθημερινότητας.

Κανένας πολιτισμός όμως δεν μπορεί να επιβιώσει και να ακμάσει χωρίς την πραγματική καλλιέργεια των πολιτών του με βάση τις πραγματικές τέχνες, αυτές που προάγουν την ανθρώπινη φύση, καθώς στα ευεργετικά αποτελέσματα της καλλιέργειας, οι καρποί είναι μεταξύ άλλων πολλών, η φυσική και πνευματική υγεία, η ανάπτυξη της ηθικής συνείδησης, η ενσυναίσθηση για τον διπλανό και για το σύνολο της κοινωνίας, η υπευθυνότητα για το κοινωνικό γίγνεσθαι, η ενεργός συμμετοχή στα κοινά με γνώμονα το εμείς, η περιβαλλοντική συνείδηση κοκ.

Τα φαινόμενα αντιθέτως, της ψυχικής και ψυχοσωματικής ασθένειας, της αχαλίνωτης βίας, της αμετροέπειας, της παντελούς αδιαφορίας για οτιδήποτε δεν περικλείεται από το σάρκινο περίβλημα του εαυτούλη μας κλπ, είναι όλα παρενέργειες της έλλειψης πραγματικής παιδείας.

Συνεπώς, μην περιμένουμε μόνο την αστυνόμευση, την κρατική μέριμνα, την δημοτική ευθύνη για τα ζητήματα που μας ταλανίζουν. Χωρίς πραγματική πνευματική ανάπτυξη, τα φαινόμενα βίας, απάτης, βρωμιάς, αδιαφορίας, παρακμής, θα γίνονται όλο και συχνότερα, και πολύ φοβάμαι ότι δεν θα σταματάνε μόνο στις ειδήσεις και στους ανθρώπους της διπλανής πόρτας…