Η ανάγκη χάραξης εθνικής μεταναστευτικής πολιτικής με ορίζοντα

Λέξεις: Γιάννης Καραμήτσιος, Ειρήνη Μπαλωμένου

Το δεύτερο εξάμηνο του 2019 χαρακτηρίσθηκε από ένα μεγάλο κύμα μεταναστών και προσφύγων με προορισμό την Ελλάδα. Η άμεση προέλευσή τους ήταν από την Τουρκία και η απώτερη από την Συρία αλλά και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής ή της νότιας Ασίας. Ο συνολικός αριθμός των αφίξεων από τον Ιούλιο του 2019 έως το τέλος του έτους υπολογίζεται στις 35.897 χιλιάδες σύμφωνα με στοιχεία της Frontex, της Αστυνομικής Διεύθυνσης Βορείου Αιγαίου αλλά και του Λιμενικού Σώματος. 

Οι περισσότεροι από αυτούς φιλοξενήθηκαν σε νησιά του Αιγαίου, πιο συγκεκριμένα, στα κέντρα της Μόριας, ενός χωριού στην ανατολική Λέσβο αλλά και στην Σάμο, επιβαρύνοντας τον ήδη μεγάλο πληθυσμό των 11.373 που προϋπήρχε εκεί. Από το φθινόπωρο η κυβέρνηση άρχισε ένα πρόγραμμα αποσυμφόρησης των κέντρων με την μετεγκατάσταση των ανθρώπων αυτών σε διάφορα σημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Οι αιτίες αυτού του κύματος μπορούν να αποδοθούν στην νέα κλιμάκωση του πολέμου στην Συρία, την άθλια κατάσταση στο Αφγανιστάν, αλλά και στην πίεση που αποφάσισε να ασκήσει η Τουρκία στην νεοεκλεγμένη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Φαίνεται ότι η γειτονική χώρα επιχειρεί να εργαλειοποιήσει  το μεταναστευτικό – προσφυγικό ως μέσο άσκησης ενός υβριδικού ανταγωνισμού – δεν θα λέγαμε ακόμα πολέμου- με την Ελλάδα και ολόκληρη την Ευρώπη.

Επιπλέον, η Ελλάδα αποτελεί μέχρι στιγμής τον τελικό προορισμό των περισσότερων από αυτούς τους ανθρώπους, καθώς δεν μπορούν να συνεχίσουν την πορεία τους προς την Ευρώπη που έχει κλείσει σε μεγάλο βαθμό την συγκεκριμένη δίοδο.  Δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες παραμένουν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα. Αυτό συμβαίνει παρά την θέλησή τους αλλά και παρά την θέληση της πλειοψηφίας της ελληνικής κοινωνίας.

Έχουν γίνει γνωστές από τα ρεπορτάζ των ειδήσεων οι αντιδράσεις των κατοίκων στα Βρασνά, στα Διαβατά, με το περίφημο μπάρμπεκιου, αλλά και στην Χίο όπου μια ομάδα διαμαρτυρομένων επιτέθηκε στο δημοτικό συμβούλιο που συνεδρίαζε για θέματα δομών φιλοξενίας. 

Η κυβέρνηση δέχεται πυρά από τους ίδιους τους ψηφοφόρους της, υποστηρίζοντας πως στην διαχείριση του μεταναστευτικού δεν διαφέρει σημαντικά από την προηγούμενη. Έχει προκύψει πλέον ένα διάχυτο αντιμεταναστευτικό ρεύμα. Αυτό εν μέρει είναι δικαιολογημένο, στον βαθμό δηλαδή που αναδεικνύει την περιορισμένη δυνατότητα της ελληνικής κοινωνίας να υποστεί ένα τέτοιο βάρος. Ωστόσο, είναι αδικαιολόγητο όταν η αγανάκτηση φτάνει σε σημείο να εκφράζεται απροκάλυπτα ρατσιστικά και ξενοφοβικά.

Χάραξη εθνικής μεταναστευτικής στρατηγικής με ορίζοντα δεκαετιών

Ήρθε η ώρα η Ελλάδα να χαράξει μια εθνική μεταναστευτική πολιτική με ορίζοντα δεκαετιών. Αυτό που θα πρέπει να καθοριστεί είναι ο αριθμός των μεταναστών που είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε ως χώρα ανά έτος, για τα επόμενα –ας πούμε είκοσι- χρόνια, με ποιες προϋποθέσεις και βάσει ποιων πόρων και υποδομών.

Για την λήψη αυτής της απόφασης θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μερικές παραδοχές, όπως το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας ή τις αναπόφευκτα αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές παγκοσμίως λόγω υπερπληθυσμού, πολέμων, κλιματικής αλλαγής.  

Θα πρέπει να λάβουμε επίσης υπόψη κάποιους βασικούς αριθμούς. Σήμερα στην Ελλάδα ζουν περίπου 580 χιλιάδες νόμιμοι μετανάστες, οι οποίοι διαμένουν κυρίως στα αστικά κέντρα. Αυτοί που ήρθαν μετά το 2015, και έχουν μείνει στην χώρα, είναι περίπου 70 χιλιάδες.

Δεν θα συζητήσουμε εδώ τον ακριβή αριθμό των μεταναστών που επιθυμούμε, αλλά ασφαλώς θα πρέπει να αποφασίσουμε τι ακριβώς θέλουμε και να το μετατρέψουμε σε συγκροτημένη πολιτική με ορίζοντα πολλών ετών.

Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να αποτελείται από τους εξής πυλώνες:

• καθορισμός ανώτατου αριθμού νόμιμων μεταναστών ανά έτος, ενδεχομένως με ποσοστώσεις ανά περιοχή προέλευσης
• διαδικασίες και προϋποθέσεις για χορήγηση άδειας μετανάστευσης, με στόχο την προσέλκυση εργατικού και εκπαιδευτικού προσωπικού υψηλής ποιότητας από όλον τον κόσμο.
• πρόγραμμα ενσωμάτωσης του κάθε μετανάστη στην ελληνική κοινωνία, με υποδομές για εκπαίδευση, εκμάθηση ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού, εύρεσης εργασίας και κοινωνικής ασφάλειας, στα όρια του εφικτού
• λύση του στεγαστικού προβλήματος για τους πρόσφυγες που στερούνται άμεσων στεγαστικών λύσεων (όχι πλέον το αίσχος της Μόριας)
• πρόγραμμα απώθησης και απομάκρυνσης των παράνομων μεταναστών, με επαναπατρισμό τους ή επιστροφή τους στην χώρα προέλευσης, και με διαθέσιμα κονδύλια για αυτό πρόγραμμα
• δημιουργία ειδικής υπηρεσίας μετανάστευσης με πλήρη στελέχωση για την υλοποίηση των παραπάνω δράσεων. Η πρόσφατη δημιουργία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου συνιστά μια θετική εξέλιξη προς αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο πρέπει να ενισχυθεί με ουσιαστικές οριζόντιες αρμοδιότητες.

Εδώ μιλάμε για ένα είδος πολιτικής με όρους, που αφήνει εκτός συζήτησης το ενδεχόμενο κλεισίματος των συνόρων. Το ερμητικό κλείσιμο των συνόρων είναι μια μη ρεαλιστική επιλογή και τάσσεται κατά των ανθρώπινων δικαιωμάτων.  Ωστόσο, η ανεξέλεγκτη εισροή μεταναστών στην χώρα μας, χωρίς μια δυναμική στρατηγική που να ισορροπεί την κατάσταση κάθε φορά, τάσσεται κατά των δικαιωμάτων των Ελλήνων πολιτών και των νόμιμων μεταναστών.

Και η Ευρώπη;

Η εθνική στρατηγική ωστόσο, δεν αρκεί. Θα ήμασταν αφελείς αν ισχυριζόμασταν ότι το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα θα μπορούσε να διευθετηθεί μόνο μέσα από ιδανικές διαδικασίες ή υποδομές. 

Η χώρα μας είναι πολύ μικρή σε έκταση, πληθυσμό και οικονομία για να αντέξει τις αναπόφευκτα αυξημένες μεταναστευτικές ροές των προσεχών δεκαετιών. Συνεπώς, το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια ευρωπαϊκή πολιτική και ως μέρος των κλασσικών τεσσάρων ελευθεριών του ευρωπαϊκού οικοδομήματος: ελεύθερη κυκλοφορία και εγκατάσταση προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίου. Αν εγκλωβίσουμε τους μετανάστες σε μια ή δυο μικρές γωνιές της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο, και εγείρουμε εσωτερικά σύνορα μόνο για αυτούς, στην ουσία ακυρώνουμε την βασική αποστολή της Ένωσης.

Σήμερα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση το ποσοστό των μεταναστών (πολιτών χωρίς υπηκοότητα χώρας της Ε.Ε. που ζουν στην Ε.Ε.) είναι 4,4% Δεν πρόκειται για ένα ιλλιγιώδες μέγεθος – αντιθέτως, μάλλον φυσιολογικό και κοινωνικώς απορροφίσιμο.

Με βάση αυτήν την οπτική, η Ελλάδα θα πρέπει να εντάξει στο εθνικό σχέδιο που προαναφέραμε και τον “εξευρωπαϊσμό” του μεταναστευτικού. Θα πρέπει να το αναδείξει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως μείζον εθνικό και ευρωπαϊκό ζήτημα. Θα πρέπει να ζητήσει την άμεση μεταρρύθμιση του “καθεστώτος του Δουβλίνου”, δηλαδή των κανόνων που περιορίζουν τους πρόσφυγες να παραμείνουν στο πρώτο κράτος-μέλος που τους παρέχει άσυλο.

Περαιτέρω η Ελλάδα θα πρέπει να ξεκαθαρίσει το γεγονός ότι θα προβεί σε τακτικές απωθήσεις των παράνομων μεταναστών πίσω στην Τουρκία, αν συνεχίσουν φαινόμενα όπως αυτά που συνέβησαν το καλοκαίρι του 2019. Θα πρέπει να πιέσει για σκληρά μέτρα κατά της Τουρκίας και αν χρειαστεί θα τα αναλάβει η ίδια, όπως και επιμέρους κυρώσεις και περιορισμούς. Το ίδιο θα πρέπει να συμβεί και εις βάρος όλων των άλλων τρίτων χωρών που προωθούν τα κυκλώματα διακίνησης ανθρώπων ως δούλους στην Ευρώπη.

Η έμφαση σε μια ευρωπαϊκή λύση θα δώσει μια υπερεθνική χροιά στο ζήτημα. Θα κάνει επίσης πιο εφικτή την υλοποίηση μιας μεταναστευτικής στρατηγικής σε εθνικό επίπεδο.

Γιάννης Καραμήτσιος, Alliance 4 Europe, Βρυξέλλες (οργάνωση που προωθεί τις ευρωπαϊκές αξίες)

Ειρήνη Μπαλωμένου, διεθνολόγος, Αθήνα

Οι απόψεις των συγγραφέων είναι αυστηρά προσωπικές και δεν εκφράζουν τους οργανισμούς για τους οποίους εργάζονται ή στους οποίους είναι μέλη.