Ανεξάρτητη διαβίωση, προς ένα μοντέλο ένταξης και συμπερίληψης

Λέξεις: Γιώργος Σταμάτης

Η κοινωνική πολιτική ενός Κράτους αξιολογείται από το βαθμό προτεραιοποίησης και τις ευκαιρίες που παρέχει στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, προκειμένου να ενταχθούν ενεργά και ισότιμα σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής δραστηριότητας. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα άτομα με αναπηρία, για τα οποία το Κράτος οφείλει να διαμορφώσει το κατάλληλο θεσμικό και ουσιαστικό πλαίσιο, ώστε να ασκούν απρόσκοπτα και αποτελεσματικά τα δικαιώματα τους, χωρίς φραγμούς, διακρίσεις και αποκλεισμούς.

Προκειμένου ένα άτομο με αναπηρία να έχει τη δυνατότητα πλήρους και ισότιμης συμμετοχής στην κοινωνία, πρέπει να μπορεί να ζει ανεξάρτητα, με βάση τις δικές του ανάγκες, επιθυμίες, επιδιώξεις και επιλογές.

Το θεμελιώδες δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση, συμπεριλαμβανομένης και της υποστηριζόμενης διαβίωσης, αποτελεί σημαντικότατη διεθνή κατάκτηση και ερείδεται στη Σύμβαση των Η.Ε. για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. 

Κατοχυρώνεται αυτοτελώς στο άρθρο 19, αλλά συνδυάζεται με όλα σχεδόν τα προβλεπόμενα δικαιώματα, αφού η περιορισμένη άσκηση του, καθιστά ανεπαρκή και μη αποτελεσματική την άσκηση και των υπόλοιπων δικαιωμάτων.

Η ανεξάρτητη διαβίωση συνιστά μια πολυδιάστατη έννοια, η οποία καταλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα παροχών και υπηρεσιών, ανάλογα με το είδος και το βαθμό αναπηρίας κάθε ατόμου.

Με βάση το δικαιωματικό μοντέλο, το άτομο με αναπηρία τοποθετείται στο επίκεντρο του σχεδιασμού των πολιτικών και αντιμετωπίζεται ως υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και όχι ως αντικείμενο φροντίδας και προστασίας. 

Εμπνευστής του κοινωνικού και κατ’ επέκταση του δικαιωματικού μοντέλου υπήρξε ο Βρετανός ακαδημαϊκός με κινητική αναπηρία, Michael Oliver, περιγράφοντας το στο βιβλίο του «Αναπηρία και Πολιτική».

Το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση συνδέεται μ’ ένα δίκτυο υποστηρικτικών υπηρεσιών, καθολικά προσβάσιμων και διαθέσιμων στα άτομα με αναπηρία. Στον πυρήνα του δικαιώματος τίθεται η δυνατότητα των ατόμων με αναπηρία που τον χρειάζονται να χρησιμοποιούν προσωπικό βοηθό, ένα θεσμό που εφαρμόζεται πιλοτικά πλέον και στη χώρα μας, προς υλοποίηση της δέσμευσης του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.

Τρία χρόνια ακριβώς μετά την αρχική δέσμευση της Ν.Δ. για παροχή προσωπικής βοήθειας στους συμπολίτες μας που την έχουν ανάγκη, η οποία έγινε στις 5 Μαΐου του 2019 που έχει καθιερωθεί ως ευρωπαϊκή ημέρα ανεξάρτητης διαβίωσης, σήμερα η διαδικασία υπαγωγής των ωφελούμενων στην πρώτη φάση του πιλοτικού προγράμματος βρίσκεται σε εξέλιξη.

Ο θεσμός του προσωπικού βοηθού εντάσσεται σ’ ένα ολιστικό και συνεκτικό πλαίσιο ενεργητικών, δημόσιων πολιτικών, που στοχεύουν στην επίτευξη και την ενδυνάμωση των όρων της ανεξάρτητης διαβίωσης και της διαβίωσης στην κοινότητα για τα άτομα με αναπηρία, ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες τους. 

Στην κατεύθυνση αυτήν, προκειμένου να ενισχυθεί η ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με οπτική αναπηρία, πρόκειται να ξεκινήσει πρόγραμμα εκπαιδευτών στην κινητικότητα, τον προσανατολισμό και τις δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης.

Οι σχεδιαζόμενες πολιτικές για την ανεξάρτητη διαβίωση αποτελούν επιμέρους δράσεις του στόχου 11 του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, οι οποίες συνεχώς εμπλουτίζονται και επικαιροποιούνται.

Βασικοί στόχοι των πολιτικών μας επιλογών είναι η αποτροπή της ιδρυματοποίησης, η προαγωγή της ορατότητας των ατόμων με αναπηρία και η υιοθέτηση ενός προοδευτικού μοντέλου ένταξης και συμπερίληψης. 

Οι επιλογές μας αυτές σηματοδοτούν τη μετάβαση μας από μια κοινωνία σχεδιασμένη για ορισμένους μόνο ανθρώπους, σε μια ανοιχτή κοινωνία δικαιοσύνης, προόδου και αμοιβαίας αποδοχής.

(* Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας)