Ο ανθρωπισμός είναι ρεαλισμός

Εικόνα: Γιάννης Τζιμπρές

Είναι άξιο ανάλυσης, εκτός των επαίνων, το μέγεθος της αλληλεγγύης που δείχνει αυτές τις μέρες η πλειοψηφία των Ελλήνων απέναντι στους πρόσφυγες. Μια σιωπηρή πλειοψηφία που, μπροστά στον πόνο και την δυστυχία, παραμερίζει τους όποιους φόβους και ενστάσεις της κι εστιάζει στην ανθρώπινη ανάγκη. Χιλιάδες ανθρώπων σε όλη την χώρα, σε μέρη όπου υπάρχουν πρόσφυγες, αλλά και αλλού, από τα νησιά που δίνουν αυτό τον αγώνα εδώ και πολύ καιρό, μέχρι τα χωριά της Βόρειας Ελλάδας, μεμονωμένοι πολίτες και συλλογικότητες, είτε προσφέροντας από το υστέρημά τους, είτε αφιερώνοντας χρόνο και κόπο, καθημερινά καλύπτουν τα κενά που αφήνει η ανέτοιμη κρατική μηχανή και η ανεπαρκής συνδρομή των διεθνών οργανισμών.

Αναφέρθηκα σε σιωπηρή πλειοψηφία, έχοντας στο νου την κραυγάζουσα μειοψηφία που επενδύει στον φόβο των ανθρώπων προς το άγνωστο και προσπαθεί να τον κάνει μίσος. Όταν, όμως, ο ξένος αποκτά πλέον πρόσωπο, όταν ο “τζιχαντιστής” της ρατσιστικής αφήγησης αποδεικνύεται ότι είναι η μητέρα με τα παιδιά της αγκαλιά και ο γιος που κουβαλάει τον πατέρα στην πλάτη του, τότε το μίσος δεν μπορεί να καρποφορήσει. Το είδαμε στα Διαβατά όπου ενώ μέχρι πριν λίγες μέρες τον τόνο τον έδιναν τοπικοί και μεταφερόμενοι “εθνικόφρονες”, με την έναρξη της λειτουργίας του κέντρου την σκυτάλη πλέον έχουν πάρει αυτοί που νοιάζονται, πέρα από φυλές και θρησκείες, και είναι πολλές και πολλοί. Διατηρώ την αισιοδοξία ότι αυτό θα το δούμε και σε άλλες τοπικές κοινωνίες.

Η αισιοδοξία όμως δεν φτάνει, όπως δεν φτάνει και η προσφορά των πολιτών και των οργανώσεων που αυτή την στιγμή έχουν πάρει στα χέρια τους αυτή την ιστορία. Ενώ βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή μιας πρωτόγνωρης κατάστασης, η κοινωνία είναι εξαντλημένη οικονομικά και έτσι δεν θα μπορέσει για πολύ να προσφέρει αυτό το πολύτιμο δίχτυ ασφαλείας που προσφέρει αυτό τον καιρό. Χρειάζεται άμεσα σοβαρός σχεδιασμός για την πρόληψη της κρίσης που υποβόσκει, με στρατηγική σε δύο επίπεδα, το βραχυπρόθεσμο και το μακροπρόθεσμο.

Συγκεκριμένα, πρέπει να οριστικοποιηθεί ο αριθμός των προσφύγων που θα χρειαστεί να παραμείνουν εδώ και να προετοιμαστούν από την ελληνική κυβέρνηση χωρίς χρονοτριβή οι σχετικές εγκαταστάσεις άμεσης φιλοξενίας. Ας έχουμε, όμως, υπόψιν πως όσο καλά οργανωμένος κι αν είναι ένας καταυλισμός, αυτός είναι αδύνατο να λειτουργήσει ως χώρος μακρόχρονης παραμονής. Παράλληλα με τις εγκαταστάσεις για την πρώτη, άμεση φιλοξενία, είναι εξίσου σημαντικό να δημιουργηθεί ένα δίκτυο διάχυσης των προσφύγων στον κοινωνικό ιστό όλης της επικράτειας, σε ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης γύρω από μια οικογενειακή εστία και όχι σύμφωνα με τις κοινοβιακές ανάγκες ενός καταυλισμού. Ειδική μέριμνα πρέπει να ληφθεί για τις οικογένειες με παιδιά και τα ασυνόδευτα ανήλικα. Γι αυτά, επείγει να θεσμοθετηθεί ένα σύστημα αναδοχής και φιλοξενίας σε ντόπιες οικογένειες, αλλά με παρακολούθηση των συνθηκών διαβίωσής τους, για να μην πέσουν θύματα κυκλωμάτων. Είναι προφανές ότι τα δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας δεν μπορούν να καλύψουν τα έξοδα φιλοξενίας δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Η ενεργοποίηση των διεθνών οργανισμών είναι σήμερα αναιμική και σίγουρα δεν εμπνέει εφησυχασμό. Η χώρα πρέπει να διεκδικήσει μια σειρά μέτρων και από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, προκειμένου να μην λειτουργήσει σαν μια πελώρια φυλακή ψυχών: απαιτούνται νέες υποδομές, στήριξη στην λειτουργία, ακόμα και προσλήψεις αρκετών ανθρώπων, οι εθελοντές δεν θα μπορούν ες αεί να υποκαθιστούν το κράτος. Στην υποδοχή των προσφύγων, στην υγεία, την προστασία των ανηλίκων και την παιδεία είναι αδιανόητο να εξακολουθούν να ισχύουν οι δημοσιονομικοί περιορισμοί και οι συνεπακόλουθοι περιορισμοί στις προσλήψεις που επέβαλε η τρόικα και αποδέχθηκαν οι ελληνικές κυβερνήσεις.

Ένα άλλο προαπαιτούμενο, ίσως και το πιο δύσκολο, για να μην μετατραπεί η χώρα σε φυλακή, είναι να μπορέσουν οι πρόσφυγες να νιώσουν ότι, μένοντας εδώ, υπάρχει προοπτική να ξαναχτίσουν τις ζωές τους και τούτο, στο ασφυκτικό περιβάλλον της λιτότητας και της στασιμότητας, δεν το νιώθουμε ούτε καν εμείς αυτό τον καιρό. Κι όμως, ένα πρόγραμμα ενσωμάτωσης θα μπορούσε να λειτουργήσει ευεργετικά για την εθνική οικονομία. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υπενθυμίζουν την δυναμική που έδειξε το ελληνικό κράτος στην ενσωμάτωση των δικών του προσφύγων από την Μικρά Ασία. Ένα κράτος διαλυμένο από πολέμους, έκανε το δικό του μικρό θαύμα, ενεργοποιώντας δυνάμεις που μάλλον αγνοούσε. Μια χαρακτηριστική ιστορία είναι το πώς προωθήθηκε η έρευνα για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των νεοφερμένων: οι παλιότεροι αγρότες θα θυμούνται το “νούμερο”, όπως ήταν γνωστότερη η ποικιλία σιταριού Γ-38290 που αναπτύχθηκε από το μετέπειτα “Ινστιτούτο Σιτηρών” κι εξασφάλισε την σιτάρκεια της χώρας τις επόμενες δεκαετίες. Σήμερα, το κράτος, διαλυμένο από μια πολύπλευρη κρίση, οφείλει να αναζητήσει -και να επιτρέψει να αναπτυχθούν- οι δημιουργικές δυνάμεις τόσο στην αλληλέγγυα ελληνική κοινωνία, όσο και μεταξύ των προσφύγων. Κανείς δεν λέει ότι θα είναι μια εύκολη διαδικασία. Το πρώτο διάστημα οι προκλήσεις θα είναι πολλές.

Το θέμα είναι αν, ακόμη μια φορά, θα χάσουμε την ευκαιρία για χάρη των ρατσιστών και των ξενοφοβικών. Αν κάτι έχει αποδειχθεί αυτές τις μέρες, είναι πως ο ανθρωπισμός είναι ρεαλισμός. Το πώς θα φιλοξενήσουμε τους πρόσφυγες τώρα, θα καθορίσει, εν πολλοίς, το μέλλον τόσο της Ελλάδας, όσο και της Ευρώπης.