Άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών στις μέρες της πανδημίας

( Ετοιμόρροπες σκέψεις με αφορμή το δημόσιο διάλογο που αναπτύχθηκε για να δοθεί το έκτακτο λόγω πανδημίας επίδομα στους καλλιτέχνες )

Άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών- Ιδιαίτερες περιπτώσεις.

Με την ιδιαιτερότητα να ξεπροβάλλει και στην πολυπλοκότητα των σχέσεων εργασίας τους, της κατοχύρωσης και διεκδίκησης των πνευματικών δικαιωμάτων.

Ας το παραδεχτούμε.

Δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες «άγιοι». Συμπεριφέρονται κι αυτοί άστοχα. Μόνο που μια δική τους «κακή» συμπεριφορά πληγώνει βαθύτερα, είναι περισσότερο κατακριτέα. Ίσως γιατί οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών είναι τοποθετημένοι «υψηλότερα» στη συλλογική συνείδηση ή στο συλλογικό ασυνείδητο. Κουβαλούν πρόσθετο βάρος. Η κοινωνία ψάχνει σε αυτούς το φως όταν την σκεπάζει το σκοτάδι, τις διεξόδους όταν την πνίγουν τα αδιέξοδα, ψάχνει σε αυτούς την ανάσα, την Ανθρωπιά.

Δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες μεγάλα ταλέντα. Στην προσπάθειά τους, όμως, να γίνουν ή και απλά να ικανοποιήσουν την προσωπική τους ανάγκη για έκφραση -που αυτή ουσιαστικά τους κινεί- προσθέτουν τις ψηφίδες τους στο μεγάλο ψηφιδωτό της ανθρωπότητας, χρωματίζουν κάποιες γωνιές του με σκέψεις, οπτικές και συναισθήματα.

Δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες διάσημοι. Άλλωστε, η διασημότητα του σήμερα λίγο πλησιάζει στη διασημότητα του άλλοτε. Επίλεκτοι «Σταρς», σαν του παλαιού ελληνικού κινηματογράφου για παράδειγμα, εκλείπουν. Πολλοί είναι, όμως, οι βαθιά καταρτισμένοι και εξαντλητικά πεπαιδευμένοι. Πολλοί περισσότεροι δε και οι αναγνωρίσιμοι στις μέρες του εκδημοκρατισμού των νέων τεχνολογιών. Ο χρόνος, οι ειδικοί, το κοινό θα αποφανθούν για την αξία του έργου τους και θα τους αναδείξουν ή θα τους στριμώξουν στις αποθήκες της καλλιτεχνικής μνήμης. Μα δεν θέλουν κι όλοι οι καλλιτέχνες να γίνουν διάσημοι. Βεβαίως και επιθυμούν με το έργο τους να αγγίξουν, να προσφέρουν, να αλληλεπιδράσουν, να συνομιλήσουν, να έχουν αντίκρισμα ηθικό και οικονομικό. Όμως, κάποιοι προτιμούν την πραγματικότητα της άσημης ζωής, που γεννά τον αυθεντικό, λαϊκό προβληματισμό, από τις παραμορφώσεις της ζωής στους καθρέφτες των κοινωνικών δικτύων και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Δεν καταφέρνουν όλοι να φτάσουν να διαφημίζουν προϊόντα. Δεν διαφημίζουν όλοι ασταμάτητα τις βόλτες τους, τις γυμναστικές τους, τις μαγειρικές τους, τα ταξίδια τους, τις παρέες τους, τους αγαπημένους τους, τις ζωές τους, από φόβο μην ξεθωριάσει η εικόνα τους και με ρίσκο τελικά αυτή να «καεί από την υπερέκθεση στο φως». Παρότι, ομολογουμένως, θέλοντας και μη, στην εποχή του φαίνεσθαι, αν δεν φαίνεσαι, αμφισβητείται και το είναι σου. Δεν τρέφονται μόνο από την αποδοχή και το χειροκρότημα, αλλά κυρίως από τη θέληση να παράξουν. Δεν γίνονται τα προϊόντα. Παραμένουν οι παραγωγοί έργου, οι παραγωγοί πολιτισμού.

Δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες πλούσιοι. Αν και το να ασχοληθείς με τις τέχνες και τα γράμματα πολλές φορές φαντάζει πολυτέλεια. Πρέπει να έχουν, να δώσουν για να μάθουν, για να κάνουν. «Όπου καλλιτέχνης και η μοίρα του», «στην ψάθα θα πεθάνεις», τους λένε, και άλλα σχετικά. Έτσι, για να μην πεινάσουν, αλλά και για μην πεινάσουν και οι υπόλοιποι από έλλειψη πνευματικής και καλλιτεχνικής τροφής, κάνουν άλλες δουλειές, συχνά άσχετες. Όπως τόσος και τόσος άλλος κόσμος κάνει, δουλεύοντας σε διαφορετικές δουλειές από αυτές που έχει ονειρευτεί, για να επιβιώσει και να φτάσει τους στόχους του. Και στον υπόλοιπο χρόνο τους εργάζονται πάνω σε αυτό που λαχταρούν.

Μπορεί γι’ αυτό και να μη βαριούνται τόσο πολύ στις μέρες της καραντίνας∙ επειδή έχουν συνηθίσει να αξιοποιούν αλλιώς τον ελεύθερο χρόνο: να γεμίζουν σελίδες με λέξεις, με σκίτσα, με σχέδια, καμβάδες με χρώματα, πεντάγραμμα με νότες, τον χώρο με κινήσεις, με φωνές, με λόγο, να πλάθουν υλικά και να τους δίνουν σχήμα και μορφή. Στερούνται, όπως όλοι, φυσικά, τη ζωτική δια ζώσης επικοινωνία, αλλά ίσως να βρίσκουν έμπνευση για να προσθέσουν κάτι τις καινούριο και πρωτοϊδωμένο στην τέχνη τους και χρόνο για ωριμότερη δημιουργία, για τελειοποίηση και αφιέρωση αντί της αγχωμένης εξαιτίας πιεσμένων προγραμμάτων εκτέλεσης.

Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, ναι, δεν κουράζονται. Διότι οποιοσδήποτε ασχολείται με ο,τιδήποτε αγαπά, εκτός από το να φθείρεται, γεμίζει και με ενέργεια, δύναμη, όραμα, ζωή. Από την άλλη, υπάρχει πιθανότητα να κουράζονται περισσότερο, καθώς και μετά τη λήξη του ωραρίου τους δεν σταματούν να εξελίσσουν το όποιο αντικείμενό τους.

Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών δεν είναι ανώτεροι. Είναι, όμως, τόσο απαραίτητοι όσο και πάμπολλα λοιπά επαγγέλματα. Ιδίως στον κόσμο της διαφήμισης, του μάρκετινγκ, της προώθησης, η εικόνα, το κείμενο, η μουσική επένδυση, η σκηνοθεσία, το στήσιμο, τα σκηνικά και η τεχνική επεξεργασία αυτών είναι πιο απαραίτητα από ποτέ. Όλοι: μάστορες, τεχνίτες, αγρότες, εργάτες, υπάλληλοι, επιστήμονες, ελεύθεροι επαγγελματίες γενικά, καλλιτέχνες, πνευματικοί άνθρωποι, συμβάλλουν στην πρόοδο του τόπου και των ανθρώπων. Αρκεί τα κίνητρα να είναι ανώτερα. Αυτά, ναι, μπορούν να διαχωριστούν σε ανώτερα και σε κατώτερα.

Δεν πλήττονται μόνο οι καλλιτέχνες από την παρούσα «μη κανονική» κατάσταση. Πλήττονται σχεδόν όλοι και όλοι χρειάζεται να υποστηριχθούν στο παρόν και να προετοιμαστούν για το άγνωστο και μάλλον δύσκολο μετά. «Είμαστε σε μια μεγάλη περφόρμανς και παίζουμε όλοι κανονικά αυτές τις μέρες. Και στις περφόρμανς δεν ξέρουμε τις εκβάσεις, όπως γίνεται στο θέατρο. Η περφόρμανς είναι ανοιχτή, δεν ξέρεις πώς θα τελειώσει.», όπως δήλωσε και ο κ. Μιχαήλ Μαρμαρινός σε πρόσφατη συνέντευξή του (iefimerida.gr).

Ας το παραδεχτούμε.

Ο άνθρωπος παραμένει άνθρωπος όσο δεν παύει να σκέφτεται, να αφουγκράζεται, να ζυγιάζει καταστάσεις, να νιώθει, να εκφράζεται, να διεκδικεί, να φαντάζεται, να δημιουργεί∙ να παράγει τέχνη. Μια μηχανή μπορεί να κάνει τέχνη;