Απ’ το πρόσωπό σου κάτι έχει σωθεί

Τα παιδικά μου πολιτικά (ή και μεταπολιτικά) όνειρα σχηματίζονταν γύρω από δύο τύπους ηρώων. Οι πρώτοι ήταν γιατροί: αυτοί που πάσχιζαν νύχτα μέρα να βοηθήσουν όσους υπέφεραν, είτε στην πρώτη γραμμή της αρρώστιας, σαν τον Αλβέρτο Σβάιτσερ, είτε μέσα στο εργαστήριο σαν τον Γεώργιο Παπανικολάου. Οι δεύτεροι ήταν όλοι όσοι αγωνίστηκαν δίχως βία για την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και μπήκαν στη φυλακή για τις ιδέες τους: ο Μαχάτμα Γκάντι, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Νέλσον Μαντέλα. Ίσως αυτό είναι αυτιστικό, αλλά τα ίδια μεταπολιτικά όνειρα επιμένουν: αγώνας για τη ζωή, ενάντια στη βία και την ταπείνωση των ανθρώπων.

Πάντοτε έμενα στα λόγια: δεν έγινα γιατρός, ούτε φυλακίστηκα ποτέ για τις ιδέες μου. Μα είχα την τύχη να μεγαλώσω κοντά σε έναν άνθρωπο που συνδύασε στην πράξη με συνέπεια και επιμονή θαυμαστή ετούτους τους δύο τύπους ηρώων. Ο θείος μου (αδελφός του πατέρα μου) Κώστας Τριαρίδης (1939-2012) ήταν για πενήντα πέντε χρόνια όλα αυτά που ονειρευόμουν: γιατρός με μόνιμη και αποκλειστική απασχόληση στο ΕΣΥ, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, αγωνιστής του 1-1-4, του 15% και του αντιδικτατορικού αγώνα, φυλακισμένος και εξόριστος από τη Χούντα, βουλευτής και υπουργός στη μεταπολίτευση, εισηγητής δεκάδων προγραμμάτων ιατρικής εκπαίδευσης, έμοιαζε να έχει βγει από τα σπλάχνα του ρομαντικού ουμανισμού του 19ου αιώνα – από την καρδιά του Ουγκό και την ψυχή του Γιάννη Αγιάννη.

Από τότε που καταλάβαινα τον εαυτό μου, ο θείος Ντίνος ήταν ο ήρωάς μου: όσο μεγάλωνα, συναντούσα ανθρώπους της γενιάς του να μου διηγούνται πώς τον είδαν να συνεχίζει την ομιλία του το 1963 στην Πλατεία του Χημείου της Θεσσαλονίκης, ενώ ορμούσαν οι αστυφύλακες να τον συλλάβουν. Για εκείνη την ημέρα ο Διονύσης Σαββόπουλος έγραψε την «Συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» – ο ίδιος ο Σαββόπουλος διηγήθηκε δημόσια την ιστορία του τραγουδιού και το αφιέρωσε στον Ντίνο είκοσι χρόνια αργότερα, στη μεγάλη συναυλία του Παλέ ντε Σπορ του 1983. Οι φοιτητές του, σήμερα γιατροί σπαρμένοι στην Ελλάδα και την Ευρώπη, τον θυμούνται να τους μιλάει, εν μέσω του μαθήματος της Χειρουργικής ΩΡΛ, για τον Αλέκο Παναγούλη ή για τις απεργίες των καπνεργατών του 1936. Ωστόσο ο ίδιος, επί δεκαετίες και μέχρι το τέλος του, αρνήθηκε πεισματικά να μου μιλήσει για τη δική του φυλάκιση από τη Χούντα και για τα βασανιστήρια που υπέστη στο ΕΑΤ-ΕΣΑ: “Ήμουν ένας από τους πολλούς, γιατί να μιλάμε για μένα;” έλεγε και γυρνούσε την κουβέντα αλλού. Μεγάλωσε ορφανός, σπούδασε πάμφτωχος καθαρίζοντας χαλιά και κλαδεύοντας κήπους σε ιδιωτικές βίλες· μα όταν έγινε γιατρός, επί πέντε δεκαετίες περιφρόνησε απόλυτα τα (πάρα πολλά) λεφτά που θα μπορούσε να εξασφαλίσει και αρνήθηκε να κάνει ιδιωτικό ιατρείο (κι ας του έδινε το δικαίωμα αυτό ο νόμος, ως καθηγητή της Ιατρικής Σχολής). Και πρόσφατα, όταν βγήκε στη δημοσιότητα η υπόθεση με τους πρώην βουλευτές που διεκδικούσαν αναδρομικές αμοιβές, και πάλι αυτός ήταν από τους ελαχίστους (μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού) που είχε αρνηθεί να κάνει χρήση αυτού του «δικαιώματος».

Ο Κώστας Τριαρίδης πέθανε το βράδυ της 26ης προς την 27 Ιουνίου του 2012, στα 73 του χρόνια. Μέχρι το τέλος καλλιεργούσε αμπέλια και μετέφερε ρίζες φυτών από τη μια πλαγιά στην άλλη.

Ακούω στο Youtube, θαρρείς να κάνω ένα προσωπικό μνημόσυνο, το τραγούδι του Σαββόπουλου. Ναι, η πλατεία ήταν τότε γεμάτη με το νόημα που είχε κάτι από τις φωτιές – αλλά τώρα τι απομένει; Ο χρόνος είναι κανίβαλος τρόμος και οι άνθρωποι φοβόμαστε. Μέσα στη μεγάλη φυγή, τι μπορεί να σωθεί από τις μάταιες ζωές μας, από το πρόσωπό σου, από το πρόσωπο του Ντίνου Τριαρίδη;

Σκέφτομαι το μεγάλο βιβλίο του Προυστ. Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς. Όσο θυμάμαι, υπάρχω. Και το αντίστροφο.

Κάποτε, καλοκαίρι του 1980 ήτανε, ξεκινήσαμε να πάμε για μπάνιο με τα ξαδέλφια μου σε μια παραλία στη Χαλκιδική. Εγώ ήμουνα δέκα χρονών – τα δύο ξαδέλφια μου, δεκατέσσερα και δεκατρία. Ο θείος Ντίνος οδηγούσε. Στον δρόμο ξαφνικά συγκεντρωμένοι άνθρωποι: ένα ατύχημα, ένας βαριά τραυματίας στην άσφαλτο. Ο Ντίνος σταμάτησε, παραμέρισε τον κόσμο, έδωσε ως γιατρός τις πρώτες βοήθειες, έβαλε τον αιμόφυρτο τραυματία στο αυτοκίνητο, οδήγησε σαν τρελός στο νοσοκομείο. Κι έπειτα μονομιάς μπήκε μαζί του στο χειρουργείο.

Τα παιδιά περιμέναμε στο ματωμένο αυτοκίνητο. Ο ήλιος πήρε να διπλώνει, ερχόταν το απόγευμα. Δεν πήγαμε για μπάνιο τη μέρα εκείνη.

* Ο Θανάσης Τριαρίδης είναι συγγραφέας.