Από την Πλατεία στα social media

του Αντρέα Παναγόπουλου

Η ιδέα πίσω από το δημοφιλές FaceBook ήταν απλή: τι θα λέγατε να βρίσκατε όλους τους παλιούς σας φίλους, συμμαθητές, συνεργάτες και να συνδεθείτε μαζί τους και ηλεκτρονικά; Το περιεχόμενο –το «πετρέλαιο» του 21ου αιώνα- άρχισε να ρέει σε πρωτοφανείς ποσότητες. Ένα Νέο Μέσο γεννιόταν: τα Social Media… Δίπλα στα blogs, το Facebook, τα wikis και νεότεροι παίκτες όπως το YouTube, το MySpace, το Twitter, το instagram κατάφεραν να συγκεντρώσουν εκατομμύρια χρηστών και terra πληροφοριών, εικόνων, ήχων και βίντεο. 

Δεν είμαι ούτε Babyboomer ούτε όμως ανήκω και στην Gen Y. Έχοντας γεννηθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’60 είμαι μάλλον ένας εκπρόσωπος της Generation X ή της «μεταπολίτευσης, χαμένης γενιάς» επί το ελληνικότερον.

H “Προϊστορική” Εποχή

Τα νηπιακά μου χρόνια ήταν αποκλειστικά ραδιοφωνικά. «Θεία Λένα», το «Σπίτι των Ανέμων», η «Λύρα παρουσιάζει…» τα πρωινά, αχνοί ήχοι από «Θέατρο της Δευτέρας», Μπι-μπι-σι και Ντόιτσε Βέλλε τα βράδια. Η παιδική μου ηλικία ήταν ασπρόμαυρη. Η τηλεόραση μπήκε στο σπίτι το 1969 και ίσα που είχαμε προλάβει να τη ρυθμίσουμε όταν ο πρώτος άνθρωπος πατούσε το πόδι του στη σελήνη. Η «μιντιακή» μου ζωή απόκτησε χρώμα προς το τέλος της εφηβείας, τότε που τα τηλεοπτικά προγράμματα των εφημερίδων είχαν τη σχετική ένδειξη για το τι μεταδίδεται έγχρωμο και τι ασπρόμαυρο. Σύνολο 20 χρόνια…

Ήταν τότε που κάθισα για πρώτη φορά μπροστά σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Μια «κουμούτσα» της Apple με μαύρη οθόνη και πράσινα γράμματα και «θηριώδη» μνήμη 800 mb (!!!). Ο έρωτας ήταν σφοδρός, παρά το γεγονός ότι είχαν προϋπάρξει κάποια εφήμερα φλερτ με ένα Attari και ένα Commodore. Αυτό το μηχάνημα ήταν το πρώτο μηχάνημα που γνώρισα και δεν ήταν «χαζό». Δεν το άνοιγες και «έπαιζε» ό,τι ήθελε. Του «μιλούσες» και «απαντούσε». Σχεδόν μια «ύπαρξη» δηλαδή. Με τις ελάχιστες γνώσεις προγραμματισμού που απόκτησα (BASIC και λίγη COBOL) το είχα μάλιστα μάθει να με υποδέχεται με ένα σύντομο χαιρετισμό: «Καλημέρα, σήμερα είναι Τετάρτη, 20 Οκτωβρίου 1983 και είναι μια υπέροχη ημέρα!». Αυτό και μερικά ακόμη εξίσου γοητευτικά και ανούσια…

«Και όμως, μιλάει!»

Λίγους μήνες αργότερα κι ενώ έγραφα κάποια εργασία σε μια άλλη «κουμούτσα» στο εργαστήριο του πανεπιστημίου, ένα “Hello!” έκανε την εμφάνισή του μέσα σε ένα πλαίσιο στην οθόνη. Έμεινα σύξυλος. Τι ήταν πάλι αυτό; Δεύτερο πλαίσιο μετά από δευτερόλεπτα. “Who are you?”. Νομίζοντας ότι κάτι μου ζητάει το πρόγραμμα, έγραψα το όνομά μου. “Ela re malaka, esy eisai?”. Άναυδος. Ο υπολογιστής έχει αυτονομηθεί και είναι ΚΑΙ ανάγωγος. “Poios einai?” έγραψα από κάτω, βέβαιος ότι μάλλον παραλογίζομαι. “O Giannis re eimai. Ti kaneis ekei?”. Ο Γιάννης ήταν ένας συμφοιτητής μου στο ίδιο πανεπιστήμιο, αλλά από το Τμήμα Πληροφορικής και ο πρώτος άνθρωπος με τον οποίο «μιλούσα» online.

Η εποχή του (Τεχνολογικού) Ρομαντισμού

Έκτατε και επί 30 συναπτά έτη «ζω» (και) στο διαδίκτυο. Στην αρχή ενδοπανεπιστημιακά. Μετά με υπεραστικά –μια περιουσία!- από Ελλάδα με ξένα πανεπιστήμια. Αργότερα με τις πρώτες συνδέσεις της Compulink, του Forthnet και του «Δημόκριτου» (Artemis Net). Usenet, Linx, IRC, ήταν οι πρώτοι εικονικοί χώροι στους οποίους «κατοίκισα» άλλοτε με το ψευδώνυμο “Silk”, άλλοτε ως “Naftilos” και τα τελευταία χρόνια ως “ANemos”. Ήταν η εποχή που όλοι οι χρήστες του διαδικτύου στην Ελλάδα γνωριζόμασταν μεταξύ μας. Κάποιοι μιλούσαμε σχεδόν καθημερινά ανακαλύπτοντας το Νέο Μέσο δημιουργώντας τα πρώτα Κοινωνικά Δίκτυα αλλά χωρίς να υποψιαζόμαστε τι επρόκειτο να συμβεί μέσα στην επόμενη δεκαετία.

Ύστερα ήλθαν τα chat, τα messenger (ICQ, PowWow, Yahoo messenger κ.α.) και οι ολονυχτίες με φίλους και «φίλους» από όλο τον κόσμο, οι ανταλλαγές φωτογραφιών και “smilies”, το ανελέητο φλερτ και το αχαλίνωτο cybersex. Ταυτόχρονα λειτουργούσαν τα Messaging boards, οι πίνακες, δηλαδή ανακοινώσεων και είχαν θεσπισθεί και οι πρώτοι κανόνες διαδικτυακού σαβουάρ-βιβρ, το περίφημο Netiquette, ενώ στη «σκοτεινή πλευρά» του διαδικτύου η πορνογραφία γνώριζε τέτοια άνθιση που έκανε το Hustler να μοιάζει με φυλλάδιο του Κατηχητικού. Κι όμως, όλα αυτά δεν ήσαν παρά οι μακρινοί πρόγονοι των σημερινών Social Media καθώς οι χρήστες, έστω και μέσα από χαζοκουβεντούλες και με υποτυπώδη εργαλεία είχαν αρχίσει να παράγουν το δικό τους περιεχόμενο.

Το Νέο Ελντοράντο

Κι όταν οι δρόμοι στρώθηκαν με καρδούλες, smilies και ροδοπέταλα σειρά είχε η επέλαση των Γιγάντων, η Google, το Netscape, ο Explorer, τα πρώτα ειδησεογραφικά site, τα portal και οι Online εφημερίδες. Ήταν η εποχή των ντοτ-κομ, δηλαδή των επιχειρήσεων που ασχολούνταν με τις διαδικτυακές υπηρεσίες στη νέα αγορά που είχε ανοίξει σαν ένα σύγχρονο Ελντοράντο.

Οι χρήστες σε όλο τον κόσμο και με καθυστέρηση στην Ελλάδα, αυξάνονταν και πληθύνονταν. Οι πρώτες κοινότητες χρηστών διαλύθηκαν. Η επικοινωνία έγινε πιο απρόσωπη, πιο επαγγελματική. Η μαγεία χάθηκε. Το διαδίκτυο έγινε εργαλείο δουλειάς και μέρος της καθημερινής ρουτίνας. Οι ρομαντικοί απογοητεύτηκαν και οι τεχνοφοβικοί «επιβεβαίωσαν» πως «μόδα ήταν και πέρασε, όλα τώρα θα γίνουν Business υπό τον έλεγχο της παγκοσμιοποίησης». Και ως ένα σημείο είχαν δίκιο: το διαδίκτυο μετατρεπόταν σταδιακά σε έναν απέραντο διαφημιστικό χώρο με εκατοντάδες χιλιάδες εταιρικά site και ηλεκτρονικά καταστήματα και ελάχιστο, αναλογικά, ουσιαστικό περιεχόμενο. Προφανώς η δυνατότητα άμεσης και φθηνής επικοινωνίας μέσω e-mail ή chat ήταν κάτι που κρατούσε τους χρήστες online όμως αυτό δεν ήταν αρκετό καθώς, για παράδειγμα, τα κινητά τηλέφωνα είχαν αναπτύξει ανάλογες υπηρεσίες.

Ζητείται Περιεχόμενο

Η ιδέα προϋπήρχε. Οι εμπνευστές της Wikipedia είχαν αντιληφθεί πως ο καλύτερος παραγωγός περιεχομένου ήταν ο ίδιος ο χρήστης. Τα «συνεργατικά» wiki-sites γνώριζαν ήδη μεγάλη επιτυχία. Από την άλλη πλευρά, στα chat και στα forum ο καθένας εξέφραζε την άποψή του επί παντός του επιστητού. Τι έλειπε;

Πολλά! Και πρώτα και κύρια μια πλατφόρμα όπου ο καθένας να μπορεί να μπαίνει και να ανοίγει το δικό του site, ένα δικό του διαδικτυακό ημερολόγιο όπου να μπορεί να γράφει ό,τι θέλει. Κι έτσι γεννήθηκαν τα Blogs! Η επιτυχία ήταν ακαριαία! Μέσα σε λίγους μήνες χιλιάδες χρήστες έγιναν εκδότες του …εαυτού τους.

Το δεύτερο που χρειαζόταν ήταν να υπάρξει μια πλατφόρμα για όσους μοιράζονταν κοινά ενδιαφέροντα, κοινή καταγωγή, είχαν ή θα μπορούσαν να είχαν οποιαδήποτε κοινά στοιχεία. Και εγένετο FaceBook, όμως τώρα έλειπε ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας…

Η Καθιέρωση του Νέου Μέσου

Η θεωρία αλλά και η πράξη λένε ότι για να καθιερωθεί ένα Μέσο θα πρέπει αφενός να υπάρχει μια κρίσιμη μάζα ακροατών, αναγνωστών, θεατών και αφετέρου να υπάρξει ένα ή περισσότερα γεγονότα μέσα από τα οποία το Μέσο θα πάρει το «πάνω χέρι» έναντι των άλλων, παραδοσιακών ΜΜΕ. Το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ ήσαν τέτοια γεγονότα. Οι χρήστες του διαδικτύου είχαν την ανάγκη να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με αυτά. Όμως το γεγονός που σημαδεύει τις εξελίξεις στα Social Media ήταν η κορύφωση του κινήματος της αντι-παγκοσμιοποίησης με τις μεγάλες διαδηλώσεις στο Σιάτλ. Τότε ήταν που γεννήθηκε το Indymedia μέσα από το οποίο εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές οργάνωσαν τις διαμαρτυρίες του. Τότε ήταν που το διαδίκτυο απέκτησε και πολιτικό-κοινωνικό περιεχόμενο (Αντίστοιχα, στην Ελλάδα, ο θάνατος της blogger Αμαλίας Καλυβίνου αλλά και οι μεγάλες φωτιές του 2007 ήταν τα γεγονότα που καθιέρωσαν την ελληνική «μπλογκόσφαιρα»).

Οι εξελίξεις, υποβοηθούμενες από την παγκόσμια κρίση στον Τύπο, πήραν τη μορφή χιονοστιβάδας καθώς όλο και περισσότερες τεχνολογικές πλατφόρμες έκαναν την εμφάνισή τους καλύπτοντας κάθε είδους ανάγκες και «φιλοξενώντας» διαφορετικές μορφές και κατηγορίες περιεχομένου.

Πόσοι ξέρουν ότι οι χρήστες έχουν «καταθέσει» ούτε λίγο ούτε πολύ 60.000 ανθρωποέτη εργασίας; Ότι για τη Wikipedia (http://www.wikipedia.org/) εργάζονται 10 εκατομμύρια εγγεγραμμένοι χρήστες και ότι κάθε μήνα 450 εκατομμύρια άνθρωποι βλέπουν τουλάχιστον 10 βίντεο κάθε μήνα;

Ποτέ -όμως ΠΟΤΕ!- προηγουμένως, στην ανθρώπινη ιστορία, τόσοι πολλοί δεν έκαναν τόσα πολλά για τόσους πολλούς και μάλιστα εντελώς …τζάμπα. Είναι αμφίβολο πως τόσο ο Τόμας Μουρ, ο συγγραφέας της Ουτοπίας, όσο και ο Κάρολος Μαρξ θα είχαν ποτέ ονειρευτεί ή οραματιστεί μια τέτοια εξέλιξη. Κι όμως ο γερμανός φιλόσοφος είχε φτάσει πολύ κοντά όταν μιλούσε για την «κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής». Διότι αυτό ακριβώς είναι τα Social Media: Μέσα παραγωγής γνώσης και πληροφοριών, μέσα δημιουργίας τα οποία ανήκουν σε όλους. Με απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι για πρώτη φορά στην ιστορία οι καταναλωτές της πληροφορίας (κάθε είδους πληροφορίας, καλλιτεχνικού έργου και κάθε είδους άυλου προϊόντος ή υπηρεσίας) μπορούν να είναι ΚΑΙ παραγωγοί της.

Όμως δεν υπάρχει και κάποιος σήμερα που να μπορεί να προβλέψει προς τα πού κατευθύνεται αυτό το σαρωτικό φαινόμενο και πως θα εξελιχθεί στο άμεσο μέλλον. Ούτε καν ο Ρούπερτ Μέρντοχ που προσπαθεί να συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα χρεώνοντας το «διάβασμα» των online εκδόσεών του. Ματαίως…

Κάποιοι μιλούν για την μεγαλύτερη επανάσταση μετά από τη Βιομηχανική Επανάσταση του 19ου αιώνα! Το σίγουρο είναι ότι ο κόσμος της επικοινωνίας άλλαξε άπαξ και δια παντός πριν από μόλις 5 χρόνια. Και συνεχίζει να αλλάζει… Το αν θα αλλάξει και η κοινωνία η ίδια είναι και πάλι θέμα Περιεχομένου!

Τα Social Media

Επικοινωνίας

• Blogs: Blogger, LiveJournal, TypePad, WordPress, Vox, ExpressionEngine, Xanga • Micro-blogging: Twitter, Tumblr, Plurk, fmylife • Social networking: Bebo, Facebook, LinkedIn, MySpace, Ello, Google Plus+, Skyrock, Hi5, Ning, Elgg • Social network aggregation: NutshellMail, FriendFeed • Events: Eventful, Meetup.com

Συνεργασίας

• Wikis: Wikipedia, PBworks, Wetpaint • Social bookmarking: Delicious, StumbleUpon, Google Reader, CiteULike • Social news: Digg, Reddit, Fark, Slashdot • Opinion sites: epinions, Yelp

Πολυμέσων

• Photo sharing: Instagram, Pinterest, Flickr, Zooomr, Photobucket, SmugMug • Video sharing: YouTube, Vimeo, Sevenload, Vine, DailyMotion • Livecasting: Ustream.tv, Justin.tv, Stickam • Audio and Music Sharing: The Hype Machine, Last.fm, ccMixter

Δείτε:

• Το Social Media Revolution στο YouTube

Διαβάστε • Scoble, Robert, Israel, Shel (2006). Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers. New York: Wiley & Sons • Surowiecki, James (2005). The Wisdom of Crowds. New York: Anchor Books.  • Williams, Anthony D. (2006). Wikinomics, How Mass Collaboration Changes Everything. New York: Portfolio. • Li, Charlene, Bernoff, Josh (2008). Groundswell, Winning in a world transformed by social technologies. Boston: Harvard Business • Shirky, Clay (2008). Here Comes Everybody: The Power of Organizing Without Organizations. New York: Penguin. • Gentle, Anne (2009). Conversation and Community: The Social Web for Documentation. Fort Collins: XML Press.