Από την συνύπαρξη στον Αντιτσιγγανισμό

Εικόνα: Κωνσταντίνος Τσακιτζής

Η υπόθεση του 16χρονου Κώστα Φραγκούλη, ταρακούνησε συθέμελα την χώρα και ανέδειξε το τεράστιο χάσμα που χωρίζει τους τσιγγάνους από τους μπαλαμέ.

Οι τσιγγάνοι κουβαλούν εδώ και αιώνες πολλά στερεότυπα και προκαταλήψεις. Υπέστησαν διώξεις, έγιναν δούλοι των αφεντάδων της Ευρώπης και βίωσαν το Ολοκαύτωμα.

Ωστόσο η Ελλάδα έχει να καμαρώνει για το γεγονός πως ουδέποτε αναγνώρισε την δουλεία και τους βασανισμούς ανθρώπων και ουδέποτε κακομεταχειρίστηκε τους Ρομά, δεν κυνηγήθηκαν, δεν αποτελούν μειονότητα όπως σε άλλες χώρες της Ευρώπης, δεν υπέστησαν Ολοκαύτωμα, πολέμησαν δίπλα στους Έλληνες στην κατοχή και αναγνωρίστηκαν από την πρώτη στιγμή ως Έλληνες πολίτες. 

Κάνουν την εμφάνιση τους στον Ελλαδικό χώρο περί τον 14αιώνα π.Χ και η παρουσία τους καταγράφεται καθ όλη την διάρκεια της Βυζαντινής και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αυτό που ίσως οι νέοι να αγνοούν και οι γηραιότεροι ξεχνούν είναι πως οι τσιγγάνοι μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980 άσχετα αν οι μη Ρομά τους αντιμετώπιζαν με επιφυλακτικότητα και τους θεωρούσαν ξένους, διατηρούσαν σχέσεις αλληλεξάρτησης, συνεργασίας, σεβασμού και αποδοχής παρά τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις που μπορεί να προέκυπταν.

Ο τσιγγάνος του 1950 και 1960 δεν διέφερε με έναν μη τσιγγάνο Έλληνα της επαρχίας. Προστατευόμενος γύρω από την ασφάλεια της φυλής όπως και οι Πόντιοι και Βλάχοι στα χωριά τους, δούλευε σε δουλειές του ποδαριού, εμπόριο, μουσική και αγροτικές εργασίες. Δεν πήγαινε σχολείο και παντρεύονταν σε μικρή ηλικία σε μια χώρα που ο αναλφαβητισμός ήταν στα ύψη. Οι άνθρωποι πάσχιζαν να επιβιώσουν και η προτεραιότητα τους ήταν η εργασία. 

Οι μεγάλες αλλαγές ξεκινούν το 1980 και κορυφώνονται το 2000. Ο Έλληνας ζει το δικό του Αμερικάνικο όνειρο – το όνειρο της μεταπολίτευσης αποτινάσσοντας τα «επαρχιακά του πρότυπα» για  να αναρριχηθεί στην μεσοαστική τάξη. Οι αγράμματοι γονείς αρχίζουν να κατανοούν την αξία της εκπαίδευσης, θέλουν μια άλλη ζωή για τα παιδιά τους, τα στέλνουν σχολείο. Οι σπουδές γίνονται προτεραιότητα με αποτέλεσμα να μεγαλώσει η ηλικία σύναψης οικογένειας και να αλλάξουν πολλά στις σχέσεις των δύο φύλων. 

Σε αυτή την χρονική συγκυρία οι Ρομά, δεν συμπεριελήφθησαν στο big dream των υπόλοιπων Ελλήνων. Δεν το θέλησαν και οι ίδιοι καθώς προτίμησαν να συνεχίσουν την δική τους καθημερινότητα, το γυρολογικό εμπόριο τις  λαϊκές αγορές και τα πανηγύρια που τους απέφεραν πολύ καλά χρήματα. 

Μετά το 2000 και τις ραγδαίες αλλαγές στην τεχνολογία, με την έλευση του ευρώ και την οικονομική κρίση οι Ρομά δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν στην νέα πραγματικότητα που για άλλη μια φορά διαμορφώθηκε εν αγνοία τους. Τα πανηγύρια συρρικνώθηκαν, οι άδειες λαϊκών αγορών βγαίνουν πολύ δύσκολα, ο κόσμος δεν αγοράζει από τον γυρολόγο γιατί έχει πλέον πολλές διαφορετικές επιλογές. 

Κάποιοι  τσιγγάνοι σταδιακά οργανώθηκαν γύρω από  ομάδες για να εξυπηρετήσουν την διακίνηση ναρκωτικών, αφορολόγητων τσιγάρων και κάθε είδους παραβατικής δραστηριότητας. Όντας αναλφάβητοι, χωρίς ειδίκευση, χωρίς προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης πείθονταν να ασχοληθούν με την οικεία σε αυτούς  εμπορία αλλά την παράνομη κάτι που είδαν πως τους επέφερε χρήματα εύκολα και γρήγορα. 

Η πανδημία στην συνέχεια και η ενεργειακή κρίση έριξε τις κοινότητες Ρομά ακόμα πιο βαθιά στη γκετοποίηση, την παραβοτηκότητα, την ματαίωση και την ακραία φτώχεια. Οι άλλοτε συμπαθείς μουσικοί, κλαρινιτζίδες, καλαθοπλέκτες, καρπουζάδες, καρεκλάδες και έμποροι, έγιναν στα μάτια της κοινωνίας κλέφτες, κοινωνικά απόβλητοι, βρώμικοι απρόθυμοι να ενταχθούν. Ποιος αλήθεια προτιμά να μην ενταχθεί και να ζει χωρίς εργασία, στην λάσπη, χωρίς ρεύμα, νερό και στέγη. 

Το ελπιδοφόρο είναι πως βλέπουμε να γίνονται κάποια μικρά βήματα, αναδύονται τσιγγάνοι επιστήμονες, οι κοινότητες αλλάζουν νοοτροπία και τρόπο σκέψεις, ξεφεύγουν από το γκέτο, σπάζουν τα στερεότυπα. Οι νέοι Ρομά, σπουδάζουν, συναναστρέφονται ομηλίκους από διαφορετικά μέρη σε σχολεία που είναι πολυπολιτισμικά και προσπαθούν προς την αλλαγή. Μένουν πάρα πολλά να γίνουν ακόμα για να μετατραπεί ο αντιτσιγγανισμός σε ενσυναίσθηση κατανόηση και να βρεθούν λύσεις. Προς το παρόν η κοινωνία διχάζεται και για άλλη μια φορά γίνεται εμφανές πως η εκπαίδευση μέσα στην οικογένεια και το σχολείο είναι το κλειδί της αλλαγής. Επιπρόσθετα η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και σε διαφορετικά μοντέλα σκέψης και συμπεριφοράς σε αστυνομικούς, δικαστές, ιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό βοηθάει στην βελτίωση των σχέσεων και την συνεργασία. 

Οι συμπεριφορές είναι συχνά αποτέλεσμα ανέχειας, φτώχειας, άγνοιας και ρατσισμού

Όταν αποδίδουμε στους τσιγγάνους το ρόλο του κακού και του επικίνδυνου πολύ πιθανό να τον αποδεχτεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία γιατί δεν του δίδεται η ευκαιρία να αποδείξει κάτι πέραν του στερεότυπου που φτιάξαμε γ αυτόν χωρίς αυτόν.

Το διαφορετικό πάντα θα φοβίζει και αντιτσιγγανισμός πάντα θα υπάρχει. Είναι έτσι πλασμένος ο εγκέφαλος μας ώστε να αντιδρούμε στο διαφορετικό από εμάς. Αυτό όμως δεν είναι λόγος να μην μπορούσε να ζήσουμε συμπεριληπτικά, με ίσες ευκαιρίες και ισονομία.

Οι δύσκολες συνθήκες που βιώνουμε οδηγούν τους ανθρώπους και πάλι στην απόγνωση, το ρατσισμό, τις αντιθέσεις, την αντίδραση και την βία. Σήμερα ήταν ο Κώστας αύριο ο οποιοσδήποτε βαφτίζεται ο «διαφορετικός» ο «ξένος».