Αρχαία Βενιζέλου: Από το «in situ» στο «in Paulo Mela»?

Λέξεις: Νίκος Φωτίου* 

«Η ιστορία του χώρου συμβαδίζει με την ιστορία του τόπου» (Αλέκα Καραδήμου Γερόλυμπου)

Στην εφημερίδα «Καθημερινή» (23/8/22) δημοσιεύτηκε ένα άρθρο του πρώην δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη, με προτάσεις για την έκθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων του Σταθμού «Βενιζέλου» του μετρό σε χώρους που γειτνιάζουν με τον φυσικό τους τόπο. 

Τις προτάσεις αυτές ακολούθησε σειρά αντιρρητικών κειμένων στον τοπικό Τύπο, με τα οποία δεν θα ασχολούμουν, αν δεν εμπεριείχαν, εκτός από τις κατανοητές αντιρρήσεις, και σωρεία προσωπικών επιθέσεων και απαξιωτικών χαρακτηρισμών.

Επικρίνεται, λοιπόν, -μεταξύ άλλων- ο Γιάννης Μπουτάρης για «ιδιότυπο γεωγραφικό και κοινωνικό ρατσισμό», για «λογικές του παρελθόντος και άρνηση της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης», για «μίζερες και εσφαλμένες προσεγγίσεις» για «πολιτική φλυαρία, φιγούρες, και ανεύθυνα διχαστικό λόγο», χαρακτηρισμοί, που, τελικά, συνιστούν μιαν επίθεση, άδικη και ad hominem.

Ο Μπουτάρης και η μητροπολιτικότητα

Ο πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια της θητείας του προώθησε με τους συνεργάτες του όσο κανείς άλλος τον θεσμό και τη λειτουργία της μητροπολιτικότητας.

– Mε τη ριζική ανασυγκρότηση και την αλματώδη ανάπτυξη της «Μητροπολιτικής Αναπτυξιακής Θεσσαλονίκης» (Μ.Α.Θ.), στο πλαίσιο της οποίας συμμετείχαν αυτοδιοικητικοί, επιστημονικοί, τεχνικοί και άλλοι δημόσιοι φορείς και οργανισμοί κοινής ωφέλειας αλλά και κάποιοι από τους σημερινούς επικριτές του, διότι προφανώς έβλεπαν οφέλη για τους δήμους τους. 

– Mε την υποβολή προτάσεων και επεξεργασιών σε συνέδρια της Κ.Ε.Δ.Ε. αλλά και σε εγχώρια και διεθνή φόρα για τη «Μητροπολιτική Διακυβέρνηση», στην υιοθέτηση της οποίας η χώρα μας αποτελεί θλιβερό ουραγό σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές -και όχι μόνον- πόλεις. 

– Mε την έμπρακτη μέριμνα για μοίρασμα των εσόδων του Δήμου Θεσσαλονίκης (από τα δικαιώματα χρήσης του Α΄ προβλήτα) και στους άλλους δήμους του Πολεοδομικού Συγκροτήματος, που επηρεάζονται από τη λειτουργία του λιμανιού.

Δώσε κι εμένα μπάρμπα!

Αυτή ήταν η αντίληψη και η πρακτική του Μπουτάρη περί «μητροπολιτικότητας». Σε αντίθεση με την ψευδεπίγραφη «Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκη», η οποία, ως καρικατούρα και χωρίς καμιά αντίστοιχη θεσμική υπόσταση καμώνεται τη «Μητρόπολη».

Ούτε, βέβαια, η διανομή πολιτισμικών αγαθών εική και ως έτυχε, με τη λογική του «δώσε κι εμένα μπάρμπα», συνιστά «μητροπολιτική διοίκηση», καθώς αποτελεί την ίδια πρακτική, με την οποία κάθε πόλη διεκδικεί τμήματα ΑΕΙ, ΤΕΙ και στρατόπεδα. 

Αυτή η αντίληψη δεν συγκροτεί εκπαιδευτική, πολιτιστική ή άλλης μορφής αποκέντρωση αλλά μια στρεβλή έννοια της ανάπτυξης με την τοπικιστικής αντίληψης διεκδίκηση «επισκεπτών, καταναλωτών και εσόδων». 

Σ’ αυτή την εσφαλμένη κατεύθυνση ώθησε την αυτοδιοίκηση το άκρως συγκεντρωτικό ελληνικό κράτος, το οποίο ουδέποτε αποκέντρωσε τους θεσμούς και τους πόρους ώστε η αυτοδιοίκηση να έχει τα μέσα για τη χάραξη τοπικής αναπτυξιακής πολιτικής. (Οι προσφάτως ταχυδακτυλουργικά κατασκευασμένες «Αναπτυξιακές Εταιρείες» που αυτονομούνται πλήρως, ιδιωτικοποιούνται και δεν υπάγονται στον έλεγχο του Δημοτικού Συμβουλίου, συνιστούν έναν νέο και ισχυρό παρα-δήμο στο όνομα της ανάπτυξης (ν. 4674/2020).

Επομένως, δεν αποτελεί κανενός είδους «άρνηση της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης» η αντίρρηση του Μπουτάρη στα σχέδια περαιτέρω κατάτμησης και διαμερισμού των ιματίων των πολύπαθων ευρημάτων της Βενιζέλου προκειμένου να αποκτήσουν επισκεψιμότητα και έσοδα όμοροι δήμοι. 

Ούτε -για να χρησιμοποιήσω κι εγώ ένα σχήμα καθ’ υπερβολήν- θα ήταν μητροπολιτικότητα η διαίρεση των ευρημάτων της Βενιζέλου διά του αριθμού των δήμων του πολεοδομικού συγκροτήματος ώστε να πάρει κάθε δήμος «το μερίδιο που δικαιούται». Αυτό που λέει ο πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης είναι ότι τα ευρήματα είναι σωστό να βρίσκονται όσο το δυνατόν εγγύτερα στον φυσικό ιστορικό χώρο τους, πρακτική που ισχύει για το σύνολο των αρχαιολογικών ανακαλύψεων.

Για την ταμπακιέρα…

Το θέμα, λοιπόν, δεν είναι ο Μπουτάρης και η πρότασή του. Άλλωστε, ο πρώην δήμαρχος -ο οποίος, βέβαια, δεν έχει ανάγκη συνηγόρου-, διατύπωνε πάντοτε τις προτάσεις του δημοσίως και ευθαρσώς χωρίς «να φυλάει τον κώλο του», σε αντίθεση προς άλλους αιδημόνως σιωπούντας, αγρόν αγοράζοντας ή λείχοντας κατουρημένες ποδιές.

Στην ουσία, το επίδικο θέμα αποκαλύπτει μια πτυχή του στρεβλού υπερσυγκεντρωτικού καθεστώτος που διέπει διαχρονικά την αυτοδιοίκηση και την τοπική ανάπτυξη. Ενός καθεστώτος, που την ωθεί σε ενέργειες επαιτείας, εξάρτησης από το κεντρικό κράτος και υποταγής, αλλά και εσωτερικής αντιπαλότητας -συνήθως μεταξύ γειτνιαζόντων δήμων- για την απόσπαση και το μοίρασμα των ελάχιστων πόρων και των «προνομίων».

Και μια πρόταση

Άλλωστε, αν ο Δήμος Παύλου Μελά αισθάνεται την ανάγκη να περιλάβει στον χώρο του ένα σύνολο αρχαίου πολιτισμού, ας ακολουθήσει την πρόταση του ομότιμου καθηγητή του Α.Π.Θ., αρχαιολόγου Άριστοτέλη Μέντζου. Ας ζητήσει από την εν αγαστή συνεργασία ευρισκόμενη κ. Μενδώνη την ίδρυση Μουσείου τοπικού πολιτισμού, π.χ. στον χώρο του μητροπολιτικού πάρκου, όπου θα μεταφερθούν και θα εκτεθούν τα μέχρι σήμερα διάσπαρτα ευρήματα των τάφων του εγγύς ευρισκόμενου Δερβενίου. 

Αυτή η πρόταση θα αποτελέσει μια συνολική παρουσίαση, με τα ταφικά έθιμα, την τυπολογία των τάφων, τα ευρήματα και την κουλτούρα της κοινωνίας που εκπροσωπούν, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά όσων θάβονταν στους θολωτούς τάφους και στους απλούστερους δίπλα τους, από πού προέρχονταν, πού ζούσαν και ποια ήταν η θέση τους στη Μακεδονική Ελληνιστική κοινωνία. Αυτό θα ικανοποιούσε την ανάγκη της τοπικής κοινωνίας για συμμετοχή στο πολιτιστικό δρώμενο αλλά και θα συνέδεε τα εκθέματα με τον τόπο εύρεσής τους και με την τοπική ανάπτυξη.

Με ξένα κόλλυβα μνημόσυνο δεν γίνεται…

* O Νίκος Φωτίου είναι φιλόλογος και πρώην αντιδήμαρχος Θεσσαλονίκης