Αστικοί υπαίθριοι πράσινοι χώροι και η ελληνική πραγματικότητα

Λέξεις/Εικόνες: Λένα Αθανασιάδου

Οι ελληνικές πόλεις αποτελούν το κύριο ανθρωπογενές ενδιαίτημα της χώρας και από τα μισά του 20 αι. και έπειτα δέχονται ανθρώπους αδιαλείπτως, συγκεντρώνοντας άνω του 50% του συνολικού πληθυσμού της. Η προτίμηση των Ελλήνων στο να ζουν στην πόλη και να επιλέγουν επαγγέλματα συνδεδεμένα με την κοινωνικο-οικονομική εξέλιξη και ευημερία της είναι γεγονός.

Αυτή η προτίμηση αντικατοπτρίζει επίσης την προσπάθεια απομάκρυνσης του αγροτικού τους παρελθόντος, της επαφής τους με το τοπίο της υπαίθρου και σε προέκταση με τη φύση.

Οι ελληνικές πόλεις δεν διαθέτουν ικανοποιητικό ποσοστό υπαίθριων χώρων, ιδιαιτέρως πράσινων χώρων και φυτικών ειδών. Επιπλέον, οι δημοτικές υπηρεσίες διαχείρισης και συντήρησης του ελάχιστου πρασίνου είναι υποστελεχωμένες με μη εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο δεν προέρχεται από εξειδικευμένες σπουδές τεχνολογικής ή/και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Ο τίτλος του ‘κηπουρού’ στην Ελλάδα ποτέ δεν συνδέθηκε με κοινωνική αναγνώριση, σε αντιδιαστολή με χώρες του εξωτερικού που το συγκεκριμένο επάγγελμα εκτιμάται ιδιαιτέρως από το κοινό. Δεν υπάρχει επομένως κηποτεχνική παιδεία στην Ελλάδα ικανή να υποστηρίξει την πολυπλοκότητα της δημιουργίας χώρων πρασίνου, αλλά κυρίως  τη διαχείριση και συντήρηση των χώρων αυτών. 

Η επιτακτική ανάγκη της αύξησης πρασίνου στις πόλεις, της δημιουργίας ποιοτικών υπαίθριων χώρων και της ικανοποιητικής και ορθολογικής συντήρησής τους, είτε των σκληρών  (δάπεδα, καθιστικά, φωτισμός κ.ά) είτε των φυσικών (φυτά, νερό, έδαφος) στοιχείων που διαθέτουν, δυστυχώς ως επί το πλείστων, έρχεται από μια μειοψηφία πολιτών, ως κίνηση bottom up.  

Από την πλευρά των top-down πρακτικών, ο σχεδιασμός των υπαίθριων χώρων στην Ελλάδα δεν γίνεται από διεπιστημονικές ομάδες  ειδικών επιστημόνων όπως αρχιτεκτόνων τοπίου, αρχιτεκτόνων μηχανικών, κοινωνιολόγων, βιολόγων, οικονομολόγων κ.ά, αλλά από μεμονωμένες επιστημονικά ειδικότητες κ.ά. Ο σχεδιασμός σε κάθε περίπτωση και σε κάθε κλίμακα θα πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη ότι ο παραγόμενος χώρος, θα αντιστοιχηθεί δημιουργικά στο νοηματικό κόσμο των μικρών παιδιών, εφήβων, ευπαθών ομάδων πληθυσμού, εργαζομένων και γενικά των υπολοίπων ομάδων πολιτών. 

Η περιπέτεια του Covid-19 εμφάνισε την εγγενή παθογένεια και δυσκολία των ελληνικών πόλεων στο να υποστηρίξουν  την υπαίθρια αναψυχή με οργανωμένα μέσα και το φαινόμενο της χρήσης και φθοράς (wear and tear) δεν έχει αποτιμηθεί ακόμα επαρκώς. Αλλά ο Covid-19 απέδειξε επίσης και την σημασία του  concept της πόλης των 15 λεπτών που στηρίζεται στην ύπαρξη δημόσιων και πράσινων χώρων και που υποστηρίζουν πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα ανασύνταξης και διαχείρισης του αστικού ιστού. 

Αναφερόμενη μόνο σε ένα παράδειγμα, στη διάρκεια του πρώτου lockdown λόγω Covid-19 το 2020, το Παρίσι μετέτρεψε 65 χιλιόμετρα αυτοκινητόδρομου σε ποδηλατόδρομο και απαγόρευσε τη διέλευση αυτοκινήτων από την Rue de Rivoli που εκτείνεται από το Μουσείο του Λούβρου μέχρι το παλάτι της Βαστίλης.

Η πόλη του Παρισιού μέσω της Δημοτικής της Αρχής, προγραμματίζει αυτή τη δεκαετία την φύτευση 170,000 δένδρων, 4 νέων αστικών αλσυλλίων δίπλα σε κύρια τοπόσημα της πόλης όπως τη διάσημη οδό Champs-Élysées, να μετασχηματίζεται με ένα σταδιακό πρόγραμμα 250 εκατομμύριων ευρώ, σε έναν τεράστιο κήπο. Το όραμα είναι το 50 % της πόλης να κυριαρχείται στο άμεσο μέλλον από φυτεμένους πράσινους χώρους.

Η νέα στρατηγική της πόλης δίνει επιπλέον ευκαιρίες και προνόμια στους δημότες της για να επιτύχει τους πράσινους στόχους της π.χ. χαλαρώνοντας  τον πολεοδομικό κανονισμό και επιτρέποντας σε κάθε πολίτη να μπορεί να φυτεύει δένδρα στη γειτονιά του ή στο πεζοδρόμιό του. Ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2024, η Δήμαρχος Anne Hidalgo Aleu, θα δημιουργήσει πάρκα κοντά στον Πύργο του Άιφελ, την πλατεία Concorde, ενώ ένα ολόκληρο οικο-φιλικό Oλυμπιακό χωριό θα δημιουργηθεί στο προάστιο του  Seine-Saint-Denis.

Με την εστίαση των  ευρωπαϊκών στρατηγικών, οδηγιών, πολιτικών, ακαδημαϊκών συνέδριων κ.ά. προς μία υγιή πόλη με υγιείς κατοίκους, ο επανασχεδιασμός του Παρισιού θέλει να αλλάξει τον τρόπο που οι πολίτες ζουν και αλληλεπιδρούν με την πόλη τους, να μειώσει το αυτοκίνητο, να ενθαρρύνει  την ήπια άσκηση και τη βελτίωση της ψυχικής υγείας μέσω την παρουσίας της φύσης. Θα μπορούσε μία παραδοσιακή  τσιμεντοχτισμένη ελληνική πόλη να ακολουθήσει το παράδειγμα του Παρισιού; Πάντως η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του Παρισιού που φιλοξένησε το COP 21, δείχνει τον δρόμο. Ακολουθεί η Βαρκελώνη που με τους Ολυμπιακούς του 1992, παρείχε τόσους νέους υπαίθριους χώρους στην πόλη. 

Η Θεσσαλονίκη μας είναι μια πόλη με μέγεθος αναλογικό προς την ανθρώπινη κλίμακα. Κάποιος μπορεί να περιδιαβεί όλο το κέντρο της σε μία μέρα, ανακαλύπτοντας ιστορικούς, πολιτιστικούς, γαστρονομικούς και ψυχαγωγικούς προορισμούς. Η Νέα Παραλία άλλαξε τον κοινωνικό και νοηματικό χάρτη της πόλης και με τις χιλιάδες ανθρώπων που τη χρησιμοποιεί καθημερινά, απέδειξε ότι χρειάζεται και υποστηρίζει ποιοτικούς υπαίθριους χώρους. Σε άλλα σημεία της πόλης, όπως στον χώρο πρασίνου μεταξύ του Λευκού Πύργου και του Βασιλικού θεάτρου, οι νέοι κάθονται στο πράσινο. Ο πνεύμονας της πόλης, το περιαστικό δάσος του Σεΐχ-Σου δέχεται καθημερινά  πολλούς επισκέπτες, όπως και τμήμα της περιφερειακής τάφου με το Ελαιόρεμα της Πυλαίας, το πρώτο ίσως διαμορφωμένο ρέμα της πόλης. 

Δυτικά, το Καλοχώρι εμφανίζει ένα κεραμικό δάπεδο για τους επισκέπτες σε οπτική επαφή με τα φλαμίγκο και άλλα είδη ορνιθοπανίδας  και όλο το Εθνικό Πάρκο Λουδία – Αξιού- Αλιάκμονα αποτελεί εν δυνάμει έναν σημαντικό χώρο αλληλεπίδρασης ανθρώπου – φύσης. Εξαιρετικής πολιτισμικής αξίας είναι και το δέλτα του Δενδροποτάμου.

Το Μονοπάτι των Παγοποιών στον Χορτιάτη αποτελεί μια σημαντική ευκαιρία για στοχευμένη δασική αναψυχή υπό καθοδήγηση και σεβασμό στο δασικό τοπίο της οξιάς.

Ακόμα και αν δεν μπορούμε αυτή την χρονική στιγμή να γκρεμίσουμε πολυκατοικίες στο κέντρο της πόλης για να κάνουμε πάρκα, μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τα υπάρχοντα, να φυτεύουμε και να συντηρούμε ορθά τα δένδρα της πόλης, που φέρουν άνω των 25+ θετικών χαρακτηριστικών προς βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, όπως μείωση της ρύπανσης του νερού και του αέρα, αποτροπή της διάβρωσης του εδάφους, συμβολή στην βελτίωση του κύκλου του νερού στις πόλεις, παροχή οξυγόνου, δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, παροχή σπιτιού και τροφής για τόσα είδη πανίδας κ.ά.

Μπορούμε επίσης, με στρατηγικό συντονισμό και προγραμματισμό να σχεδιάσουμε ορθολογικά τους πολλαπλούς περιαστικούς χώρους για υπαίθρια αναψυχή. 

Ποιος φταίει για την έλλειψη των υπαίθριων χώρων στην Ελλάδα, την καθημερινή υποβάθμιση του πρασίνου, την έλλειψη κηποτεχνικής παιδείας, την παράβλεψη ύπαρξης ειδικών επαγγελμάτων και με ενδιαφέρουσες λύσεις, όπως οι Αρχιτέκτονες Τοπίου;  Όλοι μάς. Ο καθένας με τον τρόπο του. Και το πρώτο βήμα δεν είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός αλλά ο στρατηγικός συντονισμός ειδικών, πολιτών, υπηρεσιών. 

Η Δρ. Λένα Αθανασιάδου είναι Ειδικό Διδακτικό Προσωπικό του Τμήματος Γεωπονίας ΑΠΘ, συνδιδάσκουσα σε μαθήματα σχεδιασμού του τοπίου σε Τμήμα Γεωπονίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων και ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική Τοπίου ΑΠΘ. Είναι επίσης Πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Τοπίου και σύμβουλος Αρχιτέκτονας Τοπίου του Κολλεγίου Ανατόλια.