Άξονας Αριστοτέλους: Πόσο προσέχουμε το αρχιτεκτονικό διαμάντι μας;

Η φωτιά που ξέσπασε το μεσημέρι της Παρασκευής 27 Μαΐου στον ακάλυπτο χώρο πίσω από το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης στην οδό Αριστοτέλους μοιραία φέρνει συνειρμούς με τη φωτιά που το 1917 έκαψε τη Θεσσαλονίκη αλλά αποτέλεσε την αιτία της δημιουργίας από τον Ερνεστ Εμπράρ του άξονα της Αριστοτέλους.

Ο άξονας της Αριστοτέλους που αποτελεί εντός του αστικού ιστού ένα αρχιτεκτονικό διαμάντι και το μεγαλύτερο άνοιγμα συνδέοντας τον Θερμαϊκό με τον περιαστικό δάσος του Σέιχ Σου βασανίζεται σήμερα από πρόχειρες κατασκευές μικροπωλητών και επαγγελματιών ή ακόμα και δράσεων και παρεμβάσεων των εκάστοτε δημοτικών αρχών.

Τον Δεκέμβριο του 2016 ο Σπύρος Βούγιας με αφορμή την τότε χριστουγεννιάτικη διακόσμηση του Δήμου Θεσσαλονίκης που είχε ανατεθεί στον καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Απόστολο Βέττα είχε γράψει στην Parallaxi ένα άρθρο επισημαίνοντας την ανάγκη να παραμείνει ανοιχτός και ελεύθερος ο άξονας και η πλατεία Αριστοτέλους.

«Οπως διασώθηκε από την εποχή του Εμπράρ και, παρά τον περιμετρικό της εναγκαλισμό από άθλιες κατασκευές, παραμένει μια όαση ελεύθερου χώρου, σε απόλυτη αντίθεση με το (υπερ)πλήρες και ασφυκτικά δομημένο περιβάλλον της αντιπαροχής που κυριαρχεί στην υπόλοιπη πόλη. Διαισθητικά, ίσως και συμπτωματικά, κάθε βουλιμική προσπάθεια να «αξιοποιηθεί» η πλατεία με διάφορους τρόπους (πεζούλια, πράσινο, γλυπτά ή τραπεζοκαθίσματα) απετράπη εγκαίρως και το κενό της Αριστοτέλους χάσκει θριαμβευτικά και κραυγάζει εκκωφαντικά την ιδιαιτερότητά του».

Με το ξέσπασμα της φωτιάς ισχυρή πυροσβεστική δύναμη έσπευσε στο σημείο με τα οχήματα της Πυροσβεστικής να προσπαθούν να βρουν τρόπο να προσεγγίσουν το σημείο καταδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι συνολικά ο άξονας της Αριστοτέλους είναι εγκλωβισμένος στην ανθρώπινη ασυδοσία και φυσικά στην ατιμωρησία που επικρατεί. Καρέκλες, πάγκοι, τραπεζάκια, ακόμα και οι παρεμβάσεις- έργα δυσχεραίνουν το έργο πυροσβεστών και διασωστών.

Μέσα από ένα συμβάν – όπου ευτυχώς δεν θρηνήσαμε νεκρό- ήρθε στην επιφάνεια τα μέτρα που πρέπει να παρθούν στον πλέον πολυσύχναστο άξονα της πόλης όπως ας πούμε οι πυροσβεστικοί κρουνοί που θα έπρεπε να υπάρχουν έτσι ώστε να διευκολυνθεί το έργο της κατάσβεσης.

Ο άξονας και η πλατεία Αριστοτέλους αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό διαχρονικό επίτευγμα και είναι αδιανόητο να σκεφτούμε ότι παρότι «γεννήθηκαν» μέσα από τις στάχτες της φωτιάς του 1917 από τον οραματικό Εμπράρ, μπορεί να χαθούν και να γίνουν στάχτη από την αβλεψία των αρμοδίων και την ασυδοσία κάποιων!

Κι επειδή η γνώση της ιστορίας αποτελεί κινητήριο δύναμη για την προστασία και την ορθή αξιοποίηση μνημείων και πολιτιστικής κληρονομιάς παραθέτουμε την ιστορία της Αριστοτέλους: 

1917 Μεγάλη πυρκαγιά καταστρέφει το εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Ο Άξονας της Αριστοτέλους σχεδιάζεται από τον Ερνέστ Εμπράρ, στα πλαίσια επανασχεδιασμού της πόλης.

1925-1935 Το σχέδιο Εμπράρ υιοθετείται με την έγκριση του Νέου Σχεδίου Ρυμοτομίας της Θεσσαλονίκης και δέχεται διαδοχικές αναθεωρήσεις.

1950-1965 Εκδίδονται οικοδομικές άδειες στο άνω τμήμα του άξονα, από το Ναό Αγ. Δημητρίου ως το Ναό του Προφήτη Ηλία.

1966 Αποκαλύπτεται η Ρωμαϊκή Αγορά του 2ου – 3ου αι. μΧ μεταξύ των οδών Φιλίππου και Ολύμπου, κατά τις εργασίες εκσκαφής για την ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου.

1983 Κηρύσσονται διατηρητέα σχεδόν όλα τα κτίρια του άξονα κάτω από την Εγνατία.

1987 Χαρακτηρίζονται ως ιστορικοί τόποι οι αγορές Άθωνος (Βατικιώτη), Βλάλη και Μπεζεστένι εκατέρωθεν του μνημειακού άξονα.

1994 Χαρακτηρίζεται ως “ιστορικός τόπος” το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης

1997 Ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Θεσσαλονίκη 1997 προκηρύσσει διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τον μνημειακό άξονα.

1998 Η Δημοτική Αρχή, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος του διαγωνισμού, προχωράει στην πεζοδρόμηση της οδού Αριστοτέλους, με περιορισμένες επεμβάσεις στην οργάνωση του πράσινου, του αστικού εξοπλισμού και των πλακοστρώσεων.

1999 Εγκρίνεται Κανονισμός Χρήσεων και Λειτουργίας για τα διατηρητέα κτίρια από Μητροπόλεως έως Εγνατία και των πεζοδρομίων μπροστά τους.

2000 Η Πλατεία Αριστοτέλους χαρακτηρίζεται ως Ιστορικός Τόπος και οι όψεις των κτιρίων που την ορίζουν χαρακτηρίζονται ως έργα τέχνης.

2012 Η Δημοτική Αρχή εγκρίνει διάγραμμα χωροθέτησης και προδιαγραφές για την οργάνωση ανάπτυξης τραπεζοκαθισµάτων γύρω από την πλατεία Αριστοτέλους και εξασφαλίζει την απρόσκοπτη διέλευση πεζών.

2021 Η Δημοτική Αρχή προκηρύσσει Ανοικτό Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό προσχεδίων με τίτλο «ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ».