Χάπι ή Happiness?

Του Παναγιώτη Ιωσηφέλη

Δεν ξέρω. Πάντα πίστευα πως η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Οι επιστήμονες τώρα, λένε ότι η ευτυχία πεθαίνει µετά την ελπίδα. Όσο ελπίζεις πως η ζωή σου θα βελτιωθεί, µπορείς να είσαι ευτυχισμένος. Το έχουν αποδείξει, µε µετρήσεις κι έρευνες. Υπάρχει, βέβαια, και η άλλη άποψη. Αυτή που λέει πως όταν χάσεις κάθε ελπίδα, απελευθερώνεσαι. Δεν το λέω εγώ. Είναι χαραγµένο πάνω στον τάφο του Καζαντζάκη. Το λέει ο Τάιλερ Ντέρντεν στο “Fight Club”. Και η ελευθερία είναι απαραίτητο στοιχείο της ευτυχίας. Το λένε οι επιστήµονες. Το λέει ο Σολωµός στα ποιήµατά του. Δεν ξέρω.

Στο στρατό γνώρισα έναν Καβαλιώτη που είχε κερδίσει το Λόττο. Περίπου εκατό εκατοµµύρια δραχµές. Έφαγε µερικά στα σκυλάδικα, ύστερα βρήκε κι αγόρασε µια γυναίκα από έναν τύπο που τις εισήγαγε από τη Ρωσία, την έστειλε πίσω στο Κίεβο κι άνοιξε δική του δουλειά. Επιχειρηµατικό πνεύµα. Άρχισε κι εκείνος τις εισαγωγές. Ύστερα κάτι πήγε στραβά και βρέθηκε µε ένα δάχτυλο κοµµένο, µες τα αίµατα να παρακαλάει για τη ζωή του µε ένα πιστόλι χωµένο στο στόµα του, προσπαθώντας να συνεννοηθεί στα ρώσικα. Μέσα σε έξι µήνες τα είχε κερδίσει και τα είχε χάσει όλα. Καθόµασταν σε κάτι σκαλιά που έβλεπαν τις λεύκες δίπλα από το Ποτάµι και συνέχιζε, δύο χρόνια µετά, να προσπαθεί να καταλάβει τι πήγε λάθος. Οι επιστήµονες που µελετούν την ευτυχία, θα του έλεγαν πως η περίπτωσή του δεν είναι µοναδική. Πως είναι περίεργο (µυστήριο σχεδόν), αλλά έχει αποδειχθεί πως οι νικητές λαχείων σπάνια καταλήγουν περισσότερο ευτυχισµένοι από τους υπόλοιπους. Οι επιστήµονες θα του λέγανε πως τα λεφτά δεν είναι το νόηµα της ζωής. Το απέδειξαν. Ο τρόπος που ζεις σε κάνει ευτυχισµένο. Τα του έλεγαν πως πήρε ένα µάθηµα. Ένα ακριβό µάθηµα. Εγώ, πάλι, δεν είχα τίποτα να του πω.

Γενικά, και για να πω την αλήθεια, είµαι λίγο καχύποπτος µε αυτούς που προσπαθούν να ορίσουν τέτοιου είδους θέµατα. Δεν πιστεύω πως η ευτυχία µπορεί να γίνει αντικείµενο επιστημονικής έρευνας. Διάβασα, βέβαια, πως ο Δαλάι Λάµα συνεργάστηκε µε αµερικανούς ερευνητές, που ανέπτυξαν µια µέθοδο µε την οποία, µέσω µαγνητικής τοµογραφίας, µετρούν την αίσθηση της ευτυχίας στον εγκέφαλο. Βρήκαν πως είναι στον αριστερό προµετωπιαίο φλοιό. Βρήκαν, επίσης, πως κάποιοι βουδιστές µοναχοί, µπορούν να αισθανθούν µεγαλύτερη, και για περισσότερη ώρα, ευτυχία. Υποπτεύοµαι, πως αφού τα βρήκαν και τα µέτρησαν όλα αυτά και κατέληξαν σε σοβαρά συµπεράσµατα, οι µοναχοί θα γυρίσουν στα µοναστήρια τους και θα συνεχίσουν να είναι ευτυχείς και οι επιστήµονες θα γυρίσουν στην πατρίδα τους και θα ανοίξουν διάφορα κέντρα χαλάρωσης και διαλογισµού. Ή θα γράψουν κανένα από αυτά τα ανεκδιήγητα βιβλία µε τίτλους όπως “Οι εφτά συνήθειες των εξαιρετικά αποτελεσµατικών ανθρώπων” ή το “Αυθεντική επιτυχία” ή το “Ξύπνησε το γίγαντα µέσα σου”, θα πουλήσουν εκατοµµύρια αντίτυπα και θα κερδίσουν δισεκατοµµύρια εξηγώντας πως τα λεφτά δε φέρνουν τη χαρά. Το είπα και πριν, είµαι καχύποπτος.

Είµαι καχύποπτος και απέναντι στα συλλογικά οράµατα που δήθεν θα εξασφάλιζαν την ευτυχία σε όλους. Δεν χρειάζοµαι τους επιστήμονες, αν και το απέδειξαν κι αυτό, να µου πουν ότι η ανελευθερία στα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισµού έκανε τους ανθρώπους δυστυχισµένους. Μου το λένε οι φίλοι και οι γνωστοί που ήρθαν από εκεί. Και πως µετά την πτώση του Τείχους τα πράγµατα έγιναν χειρότερα. Ποιος είναι ευτυχισμένος αν ζει µε πενήντα ευρώ το µήνα κι η κόρη του, που πήγε στην Ελλάδα να δουλέψει ως γκαρσόνα, έχει να πάρει τηλέφωνo ένα χρόνο; Ούτε, βέβαια, θεωρώ πως ο δυτικός κόσµος του λουθηρανικού τύπου, δούλευε και µη ερεύνα, lifestyle έχει να προσφέρει κάτι που θα µας κάνει ευτυχείς. Ένας συνάδελφος, Ιρλανδός µετανάστης στη Νέα Υόρκη, όταν του ζήτησα να µου πει πώς είναι η ζωή στο Μεγάλο Μήλο, απάντησε µε µια ιστορία: Μια µέρα το ηλεκτρικό σύστηµα στο κτίριο που δούλευε, στο κέντρο του Μανχάταν, βραχυκύκλωσε. Τα φώτα σβήσανε, οι υπολογιστές το ίδιο. Ήρθαν οι ειδικοί, το κοίταξαν κι είπαν πως χρειάζονται δύο ώρες για να το διορθώσουν. Όλο το προσωπικό της εταιρίας είχε δύο ώρες διάλειµµα. Ανέλπιδα. Υπήρξε µια στιγµιαία ευφορία, όλοι κάναν σα µικρά παιδιά κι έφυγαν από τη δουλειά άρον-άρον, τρέχοντας σχεδόν. Όταν γύρισαν, δύο ώρες µετά, τα φώτα είχαν ανάψει. Όλοι κουβαλούσαν τσάντες από µαγαζιά. Όλοι είχαν αξιοποιήσει το ελεύθερο δίωρο για να ψωνίσουν.

Ο Αριστοτέλης στην Ηθική του λέει πως η ευτυχία δεν είναι στόχος. Δεν είναι µια κατάσταση στην οποία φτάνεις και αράζεις. Εκτός κι αν είσαι, όπως αποδεικνύεται και επιστηµονικά, βουδιστής µοναχός. Αν, πάλι, δεν είσαι βουδιστής µοναχός, µόλις φτάσεις στην ευτυχία, µόλις κατακτήσεις αυτό που πίστευες πως θα σε έκανε ευτυχισµένο, γίνεσαι δυστυχής. Θες κάτι περισσότερο. Πίνεις χύµα ηµίγλυκo, θες Γερoβασιλείου. Πίνεις Γερoβασιλείoυ, θες να φτιάξεις δική σου κάβα. Φτιάχνεις δική σου κάβα, θες να κάνεις εκδροµές οινογνωσίας. Τελειώνεις τις διαδροµές οινογνωσίας, θες να φτιάξεις δικό σου αµπελώνα. Σε κάθε φάση, αυτό που έπεται είναι σηµαντικότερο από αυτό που έχεις. Στο παρόν, πάντα κάτι λείπει. Ο Τερζάκης τη δεκαετία του ’60, µας (κατ)ονόµαζε ως «τοξικοµανείς της ευµάρειας». Μια κοινωνία που αναζητούσε, συνεχώς, µεγαλύτερη δόση. Το ’60, έτσι;

Συνεχίζοντας στην Ηθική του, ο Αριστοτέλης αναφέρει αυτό που λένε και ξαναλένε µε πολλά λόγια όλα αυτά τα βιβλία που υποτίθεται πως αλλάζουν τη ζωή σου: ευτυχισμένος είναι ο ενάρετος, αυτός, δηλαδή, που είναι δραστήριος, δημιουργικός και έχει, ως ένα βαθµό, τον έλεγχο της ζωής του. Και µε ακόµα λιγότερα λόγια: η ευτυχία δεν είναι ο προορισµός, είναι η διαδροµή. Δεν ξέρω. Υπάρχει κι η αντίθετη άποψη. Που υπoστηρίζει πως η ζωή είναι µια µοναχική πορεία προς το θάνατο και στο δρόµο µπορεί και να πεθάνεις. Δεν το λέω εγώ. Το λέει ο κόκορας του Αρκά. Το λέει ο Σοπενχάουερ. Δεν ξέρω. Αλλά νοµίζω ότι δεν θα µπορούσε να είναι αλλιώς. Το ένα υπάρχει, καθορίζεται και αποκτά αξία από το άλλο. Ευτυχία και δυστυχία. Ζωή και θάνατος. Σχέσεις διαλεκτικές. Με διαφορετική µορφή για τον καθένα. Η ευτυχία είναι µια συνθήκη απολύτως προσωπική.

Τρεις πόντους κάτω από το αριστερό µου µάτι υπάρχει ένα γυαλί. Είναι ένα κοµµάτι από το παρμπρίζ της Lancia Delta που οδηγούσα και διαλύθηκε (κυριολεκτικά) στον περιφερειακό. Τέτοιο καιρό πριν δέκα χρόνια. Όταν το ασθενοφόρο µε άδειασε στο νοσοκοµείο, η φάτσα µου είχε τέτοια χάλια που οι γιατροί, που έβγαλαν τα άλλα γυαλιά και έραψαν κάποια σηµεία, αυτό δεν το πρόσεξαν. Το γυαλί έµεινε µέσα κατά τύχη. Όταν άρχισα να συνέρχοµαι, µερικές µέρες µετά, το έπιασα κάτω από το δέρµα. Ένα µικρό, τετράγωνο γυαλί. Ζήτησα να µη το βγάλουν. Ήθελα να το έχω ενθύµιο από εκείνη την ηµέρα. Που συνειδητοποίησα, για πρώτη φορά στη ζωή µου, πόσο σπουδαίο πράγµα είναι η ζωή. Κι ότι είναι δύσκολη και πικρή, και µερικές φορές ακόµα πιο πικρή και δύσκολη, αλλά αξίζει τον κόπο. Και το καταλαβαίνουµε µόνο εάν φτάσουµε πολύ κοντά στο να τη χάσουµε. Ζήτησα να αφήσουν µέσα το γυαλί, για να θυµάµαι την πρώτη φορά που κατάλαβα τι θα πει ευτυχία.