Χρειαζόμαστε Guggenheimization;

Λέξεις: Χρήστος Ερμής Λαζάρου

Ο όρος Guggenheimization ουσιαστικά σημαίνει στα ελληνικά Γκουγκενχαϊμοποίηση και προκύπτει ως αναφορά στα διάσημα ανά τον κόσμο μουσεία του ιδρύματος Solomon R. Guggenheim. Το πρώτο από αυτά τα μουσεία χτίστηκε στην 5η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης το 1959. Το κτίριο σχεδιάστηκε από έναν από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα, τον Frank Lloyd Wright. Το όραμα πίσω από το σχεδιασμό αυτού του κτίσματος ήταν η δημιουργία ενός ναού (καθεδρικού) για την τέχνη. Αν και πολλοί θεώρησαν ότι εν τέλει το μουσείο επισκίασε τα εκθέματα, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι ο αρχιτέκτονας κατάφερε να σχεδιάσει ένα από τα πιο αξιόλογα μοντέρνα κτήρια του Μανχάταν και κατ’ επέκταση ένα από τα σημαντικότερα μουσεία παγκοσμίως.

Ο επόμενος σταθμός στην ιστορία του ιδρύματος είναι η κατασκευή του μουσείου Guggenheim στο Μπιλμπάο της Ισπανίας. Η πόλη αυτή μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1990 αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Οι περισσότερες από τις παλιές μεγάλες εργοστασιακές μονάδες είχαν πάψει να λειτουργούν αφήνοντας ένα κενό στην τοπική οικονομία.

Τον Οκτώβριο του 1997 εγκαινιάστηκε το νέο μουσείο Guggenheim στο ιστορικό κέντρο της πόλης, δίπλα από τον ποταμό Nervion. Αρχιτέκτονας του έργου ήταν ο Καναδό-Αμερικανός Frank Gehry. Ο σχεδιασμός του κτηρίου ανήκε στο κίνημα της Αποδόμησης και ήταν τόσο ρηξικέλευθος και υπερβολικός ώστε ήταν μια από τις λίγες φορές που το κοινό, οι κριτικοί και οι επενδυτές συμφώνησαν μεταξύ τους και έμειναν πραγματικά εντυπωσιασμένοι.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι μέσα σε λίγα χρόνια το Μπιλμπάο κατακλύστηκε από επισκέπτες και μετατράπηκε σε μια από τις πιο τουριστικές και πλούσιες πόλεις στην Ισπανία. Η ποιότητα ζωής ανέβηκε κατακόρυφα ενώ επίσης έγιναν πάρα πολλές καινούργιες επενδύσεις και έργα αστικών υποδομών. Παράλληλα η πόλη έγινε πόλος έλξης για καλλιτέχνες και οραματιστές. Σήμερα το Μπιλμπάο κατέχει την 9η θέση παγκοσμίως στη λίστα με τις ψηφιακά έξυπνες πόλεις και ακόμα θεωρείται πως διαθέτει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης στην Ευρώπη. 

Πολλά αστικά κέντρα έχουν έκτοτε φθονήσει την επιτυχία του Μπιλμπάο και προσπάθησαν να τη μιμηθούν. Σε όλο τον κόσμο δεκάδες Δήμοι και ιδιωτικοί επενδυτές ανακοίνωναν ότι θα κατασκευάσουν εντυπωσιακά μουσεία, όπερες και performance centers που θα μεταμόρφωναν την τοπική οικονομία. Μάλιστα το Λος Άντζελες κατασκεύασε ένα πανομοιότυπο κτήριο στο κέντρο της πόλης, αντιγράφοντας κατά γράμμα τους Ισπανούς. 

Δυστυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις τα αποτελέσματα δεν ήταν τόσο ενθαρρυντικά. Τα καινούργια αυτά κτήρια αν και συγκέντρωσαν περίσσια προσοχή και επαίνους ποτέ δεν κατάφεραν να απογειώσουν τον τόπο τους έτσι όπως συνέβη στην Ισπανία. Αντιθέτως κάποια στιγμή έγιναν αντικείμενα αμφισβήτησης και διαμάχης καθώς πολλοί ήταν αυτοί που θεώρησαν ότι τα υπέρογκα κόστη κατασκευής υπερχρέωσαν τους δήμους χωρίς κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Με λίγα λόγια επικράτησε το επιχείρημα ότι οι πόλεις μας διαθέτουν αληθινά προβλήματα που αφορούν την κοινωνία, την ενέργεια και το κυκλοφοριακό. Εκεί λοιπόν θα πρέπει να επενδυθούν χρήματα.

Εδώ να σημειωθεί πως κάποιοι θα τοποθετούσαν σε αυτή τη κατηγορία εντυπωσιακών κτηρίων και το εξαιρετικό αλλά φαραωνικό Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος της Αθήνας. Η διαφορά βέβαια είναι ότι στη περίπτωση αυτή, οι ιθύνοντες ποτέ δεν υποσχέθηκαν ότι θα μεταμορφωθεί η τοπική οικονομία. 

Ας έρθουμε τώρα στην ταπεινή περίπτωση της Θεσσαλονίκης. Η πόλη μας αν και διαθέτει πολύ μεγάλη ιστορία και μια οικονομία διπλάσια από αυτήν ολόκληρης της Αλβανίας, δεν μπορεί να συναγωνιστεί στην αισθητική και τα χρηματικά μεγέθη όλα αυτά τα αστικά κέντρα όπως το Μπιλμπάο και το Λος Άντζελες. Η Θεσσαλονίκη είναι μια φουρτουνιασμένη θάλασσα από τσιμεντένια εκτρώματα, κατεστραμμένα πεζοδρόμια, δρόμους με λακούβες και παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Εκτός αυτού, δεν διαθέτουμε αρκετά χρήματα για να κατασκευάσουμε ένα μουσείο Guggenheim, ούτε την αγορά για να προσελκύσουμε έναν τέτοιο επενδυτή. Και στο κάτω κάτω τι θα γίνει αν τελικά αυτό το κτήριο δεν μεταμορφώσει την πόλη;

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν; Θα βράσουμε στο ζουμί μας περιμένοντας πότε θα γίνει η Ελλάδα χώρα εξαγωγής υδρογονανθράκων στα πρότυπα των Αραβικών Εμιράτων ώστε τα ευρώ να ρέουν άπλετα; Θα προσευχηθούμε προσμένοντας την ημέρα που θα δέσουν στο δικό μας λιμάνι τα καράβια από την Κίνα και την Άπω Ανατολή; Κι όλα αυτά θα τα κάνουμε ενώ θα λέμε θριαμβευτικά εγκώμια για την νύμφη του Θερμαϊκού και τη Θεσσαλονίκη, την πιο ρομαντική πόλη της Ελλάδας…

Το πρώτο βήμα προς τη λύση είναι η αναγνώριση του προβλήματος. Η πόλη μας έχει πολλά ουσιαστικά προβλήματα τα οποία χρειάζονται λεφτά για να επιλυθούν. Ακόμα η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης ζει και εργάζεται σε άσχημες και βρώμικες γειτονιές γεμάτες πολυκατοικίες. Αυτό επηρεάζει την ψυχολογία των ανθρώπων και κατά επέκταση την οικονομία. Είναι γεγονός, έχουμε πρόβλημα.

Τι κάνουμε λοιπόν; Κατασκευάζουμε ένα φαραωνικό μουσείο όπως στο Μπιλμπάο; Δεν έχουμε λεφτά! Κατασκευάζουμε καινούργιες υποδομές που θα αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά, ενεργειακά και κυκλοφοριακά θέματα; Και πάλι δεν έχουμε λεφτά.

Η λύση βρίσκεται στο ανθρώπινο δυναμικό. Η πόλη πρέπει συνειδητά και ενωμένα να συλλάβει νέες ιδέες με μεγάλα μεγέθη, μεγάλα οράματα για μεγάλα κέρδη και ανανεωμένες ψυχολογίες. Χρειαζόμαστε νέο αίμα να χυθεί στους δρόμους. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι αποκλείουμε την τρίτη ηλικία. Αποκλείουμε τις παραδοσιακές, παλιομοδίτικες σκέψεις. Η λέξη κλειδί είναι “νέο”. Χρειαζόμαστε ένα φτηνό Guggenheimization.