Χριστούγεννα στα ερείπια

Λέξεις: Κώστας Μανωλίδης

Είναι πλέον πολύ δύσκολο, σχεδόν ανάρμοστο, να φανταστούμε δίπλα δίπλα τις λέξεις Χριστούγεννα και Παλαιστίνη. Η αργή εξόντωση του παλαιστινιακού λαού και η εγκατάλειψή του από θεούς κι ανθρώπους δεν αφήνει πολλά περιθώρια εμπιστοσύνης στην αγαθοποιό δύναμη και στην μεταμορφωτική μαγεία αυτών των ημερών.

Αυτή η μαγεία εξάλλου έχει πια εκχωρηθεί πλήρως στη θαλπωρή των ηλεκτροφωτισμών και των καταναλωτικών τελετουργιών. Και όποτε επιχειρείται μια επανασύνδεση με το βαθύτερο νόημα των Χριστουγέννων βρισκόμαστε αντιμέτωποι με άσφαιρες κοινοτοπίες. Ανέξοδες παρακλήσεις για ειρήνη, ένα εθιμοτυπικό πνεύμα εποχικής φιλανθρωπίας, και κυρίως το απαραίτητο επιμύθιο για την αξία της αγάπης συνθέτουν μια κονσερβαρισμένη ρητορική ευσπλαχνίας και ομόνοιας, αποστειρωμένη από κάθε κοινωνική δραστικότητα. Ρητορική η οποία μάλιστα εκπέμπεται συνήθως από πηγές που όλο τον υπόλοιπο χρόνο δεν ψελλίζουν το παραμικρό για τις θηριωδίες του συστήματος που πρόθυμα υπηρετούν και εκθειάζουν.

Όμως στον πυρήνα των Χριστουγέννων είναι ριζωμένο ένα ανθρωπολογικό νόημα πολύ πιο σύνθετο και ρηξικέλευθο. Η επιλογή της γέννησης ως θεμελιακό θρησκευτικό γεγονός δεν είναι κάτι ουδέτερο. Στη μέση του χειμώνα, στις μεγαλύτερες νύχτες του χρόνου, η γέννηση αποτελεί υπόσχεση ζωτικότητας κι ανάκαμψης. Είναι ο αγγελιοφόρος μιας ανατροπής. Έρχεται να υπονομεύσει κυριαρχίες, να αναχαιτίσει τον φόβο, να γίνει αντίδοτο στην άβυσσο. Και σ’ αυτό συνηγορούν και όλα τα συμπληρωματικά στοιχεία της ιστορίας. Οι βοσκοί που είναι οι προνομιακοί αποδέκτες της θεϊκής αναγγελίας, οι διαπρεπείς μάγοι που προσκυνούν το ρακένδυτο βρέφος, και ο στάβλος-σπηλιά που γίνεται το λίκνο της έλευσης ενός σωτήρα.

Αν υπολογίσουμε και την παιδοκτονική μανία του Ηρώδη (που τις επιδόσεις του έχει βαλθεί να ξεπεράσει κατά πολύ ο Νετανιάχου), τότε δεν έχουμε απλώς ένα σκηνικό συμβολικής ταπείνωσης του ενανθρωπισμένου θεού όπως διατυμπανίζει η επίσημη θεολογία. Έχουμε την ταύτιση του μεσσία με όλους τους κατατρεγμένους και την πανηγυρική διάνοιξη ενός συμβολικού ρήγματος στις δομές ισχύος και εξουσίας.

Η γέννηση με αυτούς του όρους εγκαινιάζει ένα αναποδογύρισμα. Δεν είναι απλώς μια αλληγορία της ζωής που ανακάμπτει μέσα στις πικρές δυσκολίες του χειμώνα. Το μήνυμα της είναι τόσο παρηγορητικό όσο και μαχητικό. Η γέννηση του Χριστού σκόπιμα υποδηλώνει την εξύψωση των αδύναμων και των εκδιωγμένων και άρα την ενδυνάμωσή τους ως ιστορικά υποκείμενα. Και αναδεικνύει το άτυπο κατάλυμα της σπηλιάς και των χαλασμάτων ως ορμητήριο ανασυγκρότησης κι επαναδιεκδίκησης του κόσμου.

Και από αυτήν την άποψη, το πιο εύλογο μέρος όπου οφείλει να εγκατασταθεί ακέραιο αυτό το λυτρωτικό νόημα των Χριστουγέννων είναι η μαρτυρική Γάζα.

*Ο Κώστας Μανωλίδης είναι Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας