Δέκα εξεγέρσεις που συγκλόνισαν τον κόσμο

του Γιώργου Τούλα

Εμείς έχουμε το Πολυτεχνείο και τα Δεκεμβριανά (του 2008) για τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, που έγινε σύμβολο κατά της βίας της εξουσίας. Δυο επέτειοι που συνήθως συνοδεύονται με επεισόδια που συχνά οδηγούν σε συμπλοκές με νεκρούς, τραυματισμούς και συλλήψεις. Στον σύγχρονο κόσμο και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλές εξεγέρσεις, σε διεθνές επίπεδο χαράκτηκαν στη μνήμη μας. Άλλες χωρίς αποτέλεσμα, έμειναν στην εκκωφαντική διαμαρτυρία, άλλες έγιναν αιτία για αλλαγές. Ξεχωρίσαμε τις 10 σημαντικότερες από αυτές, ξεκινώντας από την πιο πρόσφατη. Η κάθε μια θα μπορούσε να έχει το δικό της soundtrack.

1. Γένοβα. Πότε: Ιούλιος 2001 Πού: Γένοβα, Ιταλία

Το φθινόπωρο του 2000 περπατούσα στα μικρά στενά της πόλης που μοιάζει με ένα τεράστιο παρακμιακό λιμάνι του Μεσαίωνα, με πολλές κακόφημες γειτονιές, εντυπωσιακές γυναίκες στα πεζοδρόμια και ναυτικούς στις άπειρες αποβάθρες. Κανείς δεν μπορούσε τότε να με προϊδεάσει ότι σε τούτα τα στενά θα ξεσπούσε ο μεγαλύτερος κλεφτοπόλεμος των σύγχρονων διαδηλώσεων. Όταν είδα την πόλη σε λίγους μήνες να χωρίζεται από το λιμάνι της με κοντέινερ για να μην ορμήσουν οι διαδηλωτές στο καράβι που συνεδρίαζε η G8, τότε πίστεψα πως όλα είναι πιθανά. Το σύνθημα θα γίνει της Γένοβας, έμεινε στην ιστορία μετά τις πιο βίαιες διαδηλώσεις των τελευταίων χρόνων.

Διακόσιες χιλιάδες άτομα συγκεντρώθηκαν μετά την πρόβα τζενεράλε του Γκέτεμποργκ, την ώρα που οι ηγέτες των πιο ισχυρών χωρών συζητούσαν για το εμπόριο, τον τρίτο κόσμο και το AIDS και την μόλυνση. Οι Ιταλοί είχαν πάρει τεράστια μέτρα ασφαλείας ξοδεύοντας 140 εκατομμύρια στερλίνες και 24 χιλιάδες αστυνομικούς πάνοπλους, εκεί μάθαμε για πρώτη φορά τις λέξεις Κόκκινη Ζώνη και Black Block Atack, το Forza Nuova, το τοπικό Φόρουμ της Ιταλίας κατηγόρησε την αστυνομία πως βοήθησε τους αναρχικούς στο έργο τους για να καπελώσει το κίνημα και φίλοι μου που ταξίδεψαν ως εκεί για να διαδηλώσουν γύρισαν απογοητευμένοι από την τροπή που πήραν τα πράγματα. Ο θάνατος του νεαρού διαδηλωτή Κάρλο Τζουλιάνι, από την Ιταλική αστυνομία, σημάδεψε για πάντα εκείνο το καλοκαίρι.

Διάρκεια: Τρεις μέρες. Απολογισμός: Ένας νεκρός, 560 τραυματίες, 329 συλλήψεις. Κόστος Ζημιών: 45 εκατομμυρίων δολάρια. Soundtrack: 21 seconds-So Solid Crew (Αρχική φώτο: Luca Bruno/AP)

2. Poll Tax Πότε: 31 Μαρτίου 1990 Πού: Trafalgar Square, Κεντρικό Λονδίνο

Photo: Dave Sinclair

Θυμάσαι το Θατσερισμό; Σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή. Το στεγνό βλέμμα εκείνης της παγερής κυρίας έγινε για τους Βρετανούς ένας διαρκής εφιάλτης. Για το φίλο μου τον Γιάννη που βρισκόταν στο Λονδίνο για να σπουδάσει business administration, εκείνο το χειμώνα ο νέος φόρος Poll Tax μπορεί να μην τον αφορούσε άμεσα γιατί το καλοκαίρι θα επέστρεφε στην Ελλάδα, η διαδήλωση όμως ενάντια στους συντηρητικούς ήταν μια καλή ευκαιρία για εκτόνωση. Ακόμα θυμάμαι το γράμμα που μου στειλε την επόμενη βδομάδα μετά τις διαδηλώσεις. Το Λονδίνο κάηκε όπως στο τραγούδι των Clash, ξεκινούσε το γράμμα. Ένας ληστρικός νόμος στάθηκε η αιτία μια διαδήλωση από το Kennington Park στην Trafalgar Square, να γίνει το κεντρικό Λονδίνο καλοκαιρινό. Η βία έφτασε στις παρυφές της πρωθυπουργικής κατοικίας στην Downing Street, και το απογευματινό τσάι των ευγενών είχε να ταραχθεί έτσι από την εποχή των επεισοδίων των skinheads την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 81. Κτήρια άλλαξαν όψη, το ξύλο με την έφιππη αστυνομία ήταν πρωτοφανές και η κοιμισμένη μέχρι τότε βρετανική συνείδηση άρχισε να αφυπνίζεται για τα καλά.

Διάρκεια: Μια μέρα. Απολογισμός: 113 τραυματίες, 339 συλλήψεις. Κόστος ζημιών: 400 χιλιάδες λίρες. Sountrack: Dirty Cash-The adventures of Stevie V

3. Πλατεία Τιένανμεν Πότε: 15/4- 4/6 του 1989 Πού: Στην κεντρική πλατεία του Πεκίνο

Photo: Jeff Widener

24 χρόνια μετά από μια από τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις του 20 αιώνα, η Κίνα μετατρέπεται σε οικονομικό κολοσσό, “φιμώνοντας” την όποια “επανάσταση” χαρίζοντάς της το όνειρο της αφθονίας του καπιταλισμού. Κανείς δεν θα ξεχάσει όμως τη φωτογραφία με το νεαρό φοιτητή μπροστά στο τανκ και την εκατόμβη που θυσιάστηκε χωρίς κανένα αποτέλεσμα ζητώντας πολιτική ελευθερία και ανθρώπινα δικαιώματα.. Όλα ξεκίνησαν στις 15 Απριλίου του 1989 στην πλατεία – σύμβολο του Μαοϊκού καθεστώτος. Στη «πύλη της ουράνιας Γαλήνης», την πλατεία Τιενανμέν. Χιλιάδες φοιτητές κατέλαβαν την Πλατεία ενώ έξι εβδομάδες μετά και αφού το κομουνιστικό καθεστώς έδειξε μια πρωτόγνωρη ανοχή. Πλέον οι φοιτητές δεν έχουν απέναντι τους έναν μεταρρυθμιστή, αλλά ένα σκληρό καθεστώς που αβάσιμα χαρακτηρίζει την εξέγερση τους ως «αντεπαναστατική αναταραχή». Το απόγευμα της 3ης Ιουνίου, βγαίνει ανακοίνωση που ζητάει από τους πολίτες να παραμείνουν στα σπίτια τους και τους ενημερώνει πως μια ομάδα αντεπαναστατών έχει εξεγερθεί στο κέντρο του Πεκίνο. Το βράδυ, στρατιώτες και άρματα κάνουν την εμφάνιση τους.Τα μεσάνυχτα, 4 Ιουνίου του 1989, δίνεται η διαταγή για επέμβαση. Οι φοιτητές πιασμένοι σε αλυσίδες τραγουδούν τον ύμνο της “Τρίτης Διεθνούς” μπροστά από φλεγόμενα λεωφορεία και αυτοκίνητα που έχουν στηθεί για οδοφράγματα. Εκείνο το βράδυ η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα και σιώπησε.

Διάρκεια: 6 εβδομάδες, Απολογισμός: 2400 νεκροί κατά τον Ερυθρό Σταυρό, 241 κατά τις αρχές Soundtrack: Give Peace A Chance – John Lennon

4. Millwall Πότε: 13 Μάρτιου 1985 Πού: Kenilworth road, Lutton

Αν πιστεύεις πως οι συμπλοκές στα γήπεδα ξεκινούν πάντα από διαφορές με τη διαιτησία για τη Βρετανία των χρόνων του ογδόντα αρκούσε μια δήλωση της Θάτσερ πως η βία στα γήπεδα προέρχεται από άξεστους νέους εργατικών οικογενειών που δεν έχουν πάρει την κατάλληλη ανατροφή! Στο γήπεδο της Λούτον που γινόταν το ματς με την Μιλγουόλ ένα σφύριγμα του διαιτητή που διέκοψε τον αγώνα στο δέκατο τέταρτο λεπτό για να συνετίσει του άξεστους γόνους των εργατικών συνοικιών στάθηκε αρκετό για να μετατρέψει το στάδιο και αργότερα όλη τη γειτονιά σε πεδίο μάχης. Ακόμα θυμούνται οι Βρετανοί τον νεαρό οπαδό με το κίτρινο Lacoste μπλουζάκι που έδωσε το σύνθημα ξεκολλώντας και εξεσφενδονίζοντας την πρώτη πλαστική καρέκλα. Τα υπόλοιπα είναι μάθημα ιστορίας και ανατροφής που ποτέ δεν κατάφερε να χωνέψει η Μάργκαρετ.

Διάρκεια: Ένα απόγευμα Απολογισμός: 47 τραυματίες, 31 συλλήψεις με καταδίκη. Κόστος Ζημιών: Ένα κατεστραμμένο γήπεδο, 1 εκ. λίρες. Soundtrack: Wild Boys-Duran Duran

5. Brixton και Toxteth Πότε: 11 Απριλίου και 3 Ιουλίου 1981 Πού: Λονδίνο και Λίβερπουλ

Ο αυστηρός σωματικός έλεγχος αστυνομικών με πολιτικά σε περαστικούς σε προάστια του Λονδίνου και επαρχιακών πόλεων, την εποχή της μεγάλης οικονομικής ύφεσης ήταν η αφορμή για μια εξέγερση που τράβηξε σχεδόν τρεις μήνες. Οι πρώτες μολότωφ της ιστορίας για την βρετανική επαρχία έπεσαν μετατρέποντας ήσυχες γειτονιές σε ζώνες πολέμου. Οι φωτιές σιγόκαιγαν για μέρες και η λέξη χάος ήταν η αγαπημένη ατάκα των media. Η κατηγορία κατηγορήθηκε για ρατσισμό και μια ταραγμένη δεκαετία ξεκινούσε.

Διάρκεια: 2 μέρες στο Brixton και 9 στο Toxteth Απολογισμός: 325 τραυματίες, 82 συλλήψεις, 150 κτίρια κατεστραμμένα στο Brixton. 468 τραυματίες αστυνομικοί, 500 συλλήψεις, 50 κατεστραμμένα κτήρια στο Toxteeth. Soundtrack: Ghost town-The Specials

6. Σοβέτο Πότε:16 Ιουνίου 1976 Πού: Σοβέτο, παραγκούπολη του Γιοχάνεσμπουργκ

Photo: Sam Nzima

Οι βιαιότερες ταραχές στην ιστορία της Ν. Αφρικής κατά τη διάρκεια της επιβολής του Απαρντχάιντ, του άσπονδου καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων που επέβαλαν οι Αφρικάνερς στους αυτόχθονες κατοίκους, έμειναν στην ιστορία σαν σύμβολο του πιο σκληρού προσώπου της λευκής φυλής στον σύγχρονο κόσμο. Στις παραγκουπόλεις του Σοβέτο (περιοχής του μητροπολιτικού Γιοχάνεσμπουργκ), στις 16 Ιουνίου 1976 συγκροτήθηκε μαζική διαδήλωση 15-20.000 μαθητών, φοιτητών και μερικών εκπαιδευτικών κατά της υποχρεωτικής χρησιμοποίησης της γλώσσας Άφρικαανς στην εκπαίδευση. Τα Άφρικαανς ήταν ένα γλωσσικό ιδίωμα που μιλούσαν οι Αφρικάνερς, οι ολλανδικής καταγωγής λευκοί κάτοικοι της Νοτίου Αφρικής, που πρωτοστάτησαν στην καθιέρωση του απαρτχάιντ από το 1948. Η αντίδραση της αστυνομίας απέναντι στην ειρηνική διαδήλωση ήταν άνευ προηγουμένου, με ρίψη δακρυγόνων και πυροβολισμούς. Ένας από τους πρώτους νεκρούς ήταν ο 13χρονος μαθητής Χέκτορ Πίτερσον, που έγινε το σύμβολο της εξέγερσης, ενώ η φωτογραφία του νεκρού σώματός του κυκλοφόρησε σε όλο τον κόσμο. Οι διαδηλωτές, με τους οποίους ενώθηκαν οργισμένα πλήθη των κατοίκων του Σοβέτο, που έφτασαν τις 15.000, αντέδρασαν με το να επιτεθούν και να κάψουν κυβερνητικά κτήρια. 17 χρόνια αργότερα το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων στη Νότιο Αφρική καταργήθηκε οριστικά με πρωτοβουλία του τελευταίου «λευκού» προέδρου της χώρας Φρέντερικ Βίλελμ ντε Κλερκ και τη συμμετοχή του Νέλσον Μαντέλα στις διαπραγματεύσεις.

Διάρκεια: Μια μέρα Απολογισμός: 176 νεκροί, πολλοί εξ αυτών μαθητές (23 κατά την αστυνομία) Movie: Cry Freedom του Ρίτσαρντ Ατένμπορο, 1987

7. Kent State Πότε: 4 Μαΐου 1970 Πού: Κολέγιο Kent State, Οχάιο

Photo: Kent State University News Service

Στα ταραγμένα και ανήσυχα χρόνια του 70, ακόμα και η κοιμισμένη Αμερικάνικη συνείδηση έμοιαζε έτοιμη να πάρει φωτιά. Η απόφαση του προέδρου Νίξον να βομβαρδίσει τον Χο Τσι Μινχ, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στο φοιτητικό, κυρίως, κίνημα της χώρας. Πετροβολισμοί και η παράδοση ενός κτηρίου στις φλόγες ήταν αρκετά για τον κυβερνήτη του Οχάιο ώστε να φωνάξει την Εθνική Φρουρά. Τα όσα ακολούθησαν στο Πανεπιστήμιο είναι απλά ιστορία. Ο θάνατος τεσσάρων φοιτητών από σφαίρες, τα δεκάδες καπνογόνα που έπεσαν και η αλόγιστη βία πρακτόρων με πολιτικά που έδρασαν προβοκατόρικα, συμπλήρωσαν μια από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία των Αμερικάνικων διαδηλώσεων.

Διάρκεια: δύο μέρες. Απολογισμός: Τέσσερεις φοιτητές νεκροί. Sountrack: Ball of Confusion-The Temptations

8. Stone Wall Πότε: 28 Ιουνίου 1969 Πού: Greenwich Village, Νέα Υόρκη

Photo: New York Public Library

Ίσως ήταν ο θλίψη από το θάνατο της μούσας Τζούντι Γκάρλαντ, ίσως η συνολικότερη αίσθηση μιας εξέγερσης που πλανώνταν στην ατμόσφαιρα, πάντως η ζεστή νύχτα του Ιουνίου στο gay bar του Stone Wall έμοιαζε ανήσυχη από νωρίς. Η εμφάνιση αστυνομικών που έψαχναν για παράνομες ουσίες, η σύλληψη τριών drag queens, οι πέτρες που άρχισαν να ρίχνονται, η γενίκευση των συλλήψεων, η διαμαρτυρία μέσω τραγουδιών από δεκάδες άνδρες και γυναίκες τις επόμενες μέρες, οι μολότοφ που έγιναν συνήθεια στη γειτονιά, αποτέλεσαν το σκηνικό αυτής της πιο γνωστής gay εξέγερσης στα χρονικά.

Διάρκεια: Μια νύχτα. Απολογισμός: Δεκάδες συλλήψεις και κατηγορίες κατά αστυνομικών Soundtrack: I am a man-Chicago Transit Authority

9. Burntollet Bridge Πότε: 4 Ιανουαρίου 1969 Πού: Ιρλανδία

Ως “Η σπίθα που άναψε τη φωτιά στο λιβάδι” χαρακτηρίστηκε η ενέδρα στη γέφυρα του Μπερντολέτ, αφού πυροδότησε πορείες και ταραχές σε όλη την Β. Ιρλανδία. Λίγους μήνες μετά την “Άνοιξη της Πράγας”, την πρωτοχρονιά του 1969, περίπου 25 διαδηλωτές ξεκίνησαν από το Δημαρχείο του Μπέλφαστ σε μια πορεία προς το άγνωστο. Η είσοδός τους στην πρώτη πόλη όπου σκόπευαν να διανυκτερεύσουν είχε αποκλειστεί – και οι διαδηλωτές έφθαναν ήδη τους 120. Εξαιτίας των μπλόκων που έστησαν οι Paisleyites, κινήθηκαν με αυτοκίνητα προς το Brackaghreilly. Όταν έμαθαν τα νέα, οι υποστηρικτές του Πέισλεϊ ρήμαξαν την πόλη. Σπάζοντας τον κλοιό της αστυνομίας, οι διαδηλωτές κατόρθωσαν να φθάσουν στο Φένι. Η πορεία αριθμούσε πλέον 1.000 διαδηλωτές, οι οποίοι και διανυκτέρευσαν στο Κλόντι, που απέχει 10 μίλια από το Ντέρι.Όταν η πορεία έφθασε στη Γέφυρα του Μπερτόλετ, 8 μίλια απ΄το Ντέρι από τα στενά ξεχύθηκαν ορδές ανθρώπων που, με κραυγές και κραδαίνοντας καδρόνια, μπουκάλες, μαδέρια, σιδερένιους λοστούς, και στειλιάρια με πρόκες, επιτέθηκαν στην πορεία ξυλοκοπώντας άγρια τους διαδηλωτές. Μετά τον ξυλοδαρμό, οι διαδηλωτές ανασυντάχθηκαν πίσω από τη γέφυρα και συνέχισαν την πορεία τους ‘τραγουδώντας το We shall overcome.

Διάρκεια: Μία μέρα Απολογισμός: Δεκάδες τραυματίες Soundtrack: Danny Boy – Johnny Cash

10. Μάης του ’68 Πότε: Μάιος 1968 Πού:Παρίσι

Αν σε ρωτήσουν πότε έγιναν οι πιο γνωστές διαδηλώσεις της σύγχρονης ιστορίας νομίζω πως με άνεση θα απαντήσεις το Μάη του 68. Ποτέ ένας μήνας δεν μυθοποιήθηκε τόσο πολύ, ποτέ δεν χύθηκε τόσο μελάνι για να περιγράψει μια εξέγερση, ποτέ το λάιφ στάιλ μιας επανάστασης δεν έγινε σημείο αναφοράς για τόσες δεκαετίες. Και ίσως όχι άδικα ο μπαμπάς σας, όπως και ο δικός μου αποκαλεί τους σημερινούς αγώνες νερόβραστους μπροστά σε όσα έγιναν εκείνο το Μάη. Όλα ξεκίνησαν όταν σε μια απεργία σε ένα εργοστάσιο της Πεζό που είχε ξεσπάσει απεργία σκοτώθηκαν δυο εργάτες. Η Γαλλία παρέλυε από ανεργία και χαμηλούς μισθούς, φοιτητές από το πανεπιστήμιο της Nanterre που διαδήλωναν για την κατάσταση στην παιδεία κλήθηκαν για απολογία στην Σορβόννη, φοιτητές από άλλες σχολές μαζεύτηκαν για να τους υπερασπιστούν, η αστυνομία κλήθηκε να επιβάλει την τάξη, οι γύρω δρόμοι μέχρι την St Germain έγιναν ξαφνικά πεδίο μάχης και το πάρτι άρχιζε. Για ένα μήνα το Παρίσι διαδήλωνε στους δρόμους με τραγούδια κατά του Ντε Γκολ, η Σορβόννη καταλήφθηκε, δώδεκα εκατομμύρια άνθρωποι απήργησαν, 122 εργοστάσια έκλεισαν και η Δύση έζησε για λίγο την ψευδαίσθηση πως η εξέγερση μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Για λίγο. Ο ωραιότερος μήνας του εικοστού αιώνα τέλειωσε με ένα αίσθημα χαράς. Ο κόσμος δεν άλλαξε, όμως ένα μάθημα είχε δοθεί. Η “Άνοιξη της Πράγας” που ακολούθησε μπορεί να θεωρηθεί συνέχεια του Μάη του ’68 και πνίγηκε στο αίμα τη νύχτα προς τις 21 Αυγούστου του ίδιου έτους, με απολογισμό έχασαν τη ζωή τους 98 Τσέχους και Σλοβάκους και 50 στρατιώτες του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Διάρκεια: Ένας μήνας. Απολογισμός: Εκατοντάδες συλλήψεις. Κόστος Ζημιών: Ανυπολόγιστο, κυρίως για τις επιχειρήσεις. Ο Ντε Γκολ κατάφερε να πάρει με το μέρος του μέρος των φοιτητών με ένα τέχνασμα όμως η δημοτικότητα και η αξιοπιστία του χάθηκε για πάντα. Soundtrack: Revolution-The Beatles