Διαφθορά, απορρύθμιση, απάτες: Πώς η Uber «εισέβαλε» στις ευρωπαϊκές αγορές

Σειρά αποκαλύψεων σχετικά με την εταιρεία Uber βλέπουν το φως της δημοσιότητας τα τελευταία 24ωρα, οι οποίες φανερώνουν την διαφθορά και τον ανήθικο τρόπο λειτουργίας της. 

Συγκεκριμένα, οι αποκαλύψεις αφορούν την προσπάθεια παγκόσμιας επέκτασης της εταιρείας, και κυρίως την είσοδό της στις ευρωπαϊκές αγορές, προσπάθεια που συνοδεύτηκε από «ύποπτες» σχέσεις με πολιτικούς και διευθυντικά στελέχη ευρωπαϊκών Μ.Μ.Ε και από χρήση αθέμιτων μέσων επικοινωνίας και αποφυγής των ελέγχων των αρμόδιων οικονομικών και αστυνομικών αρχών.

Η διαρροή των αρχείων, τα λεγόμενα Uber Files, έγιναν από τον Mark MacGann (πρώην επικεφαλής δημόσιας πολιτικής της εταιρείας σε Ευρώπη, Αφρική και Μέση Ανατολή, την περίοδο 2014-2016) και δημοσιοποιήθηκαν από την εφημερίδα The Guardian σε συνεργασία με τη Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) και άλλα Μ.Μ.Ε ανά τον κόσμο. 

Περιλαμβάνουν περίπου 124.00 αρχεία ανάμεσα στα οποία ηλεκτρονική αλληλογραφία, SMS και μηνύματα ανώτερων στελεχών της εταιρείας καθώς και τιμολόγια και άλλα έγγραφα. Αυτά αποκαλύπτουν τις μεθόδους και τις τακτικές της Uber για να «εισβάλει» στις παγκόσμιες αγορές την περίοδο 2013-2017. Μέθοδοι και τακτικές βέβαια που πολλές φορές ήταν παράνομες με βάση το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο. O Mark MacGann στην συνέντευξή του στο The Guardian περιγράφει την λογική της εταιρείας, η οποία παρόλο που γνώριζε πως η λειτουργία της σε μια πόλη ή μια χώρα ήταν παράνομη, ξεκινούσε τις εργασίες της εκεί, προσπαθώντας εκ των υστέρων να αλλάξει το θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο υπέρ της. Πώς το έκανε αυτό; Ασκώντας πίεση σε πολιτικούς και στα Μ.Μ.Ε.

«Η βία εγγυάται την επιτυχία»

Αυτό ακριβώς το μήνυμα στάλθηκε από τον τότε γενικό διευθυντή της Uber Travis Kalanick σε άλλα διευθυντικά στελέχη το 2016, με αφορμή τις βίαιες διαδηλώσεις οδηγών ταξί ενάντια στην Uber στο Παρίσι. Την προηγούμενη χρονιά υπολογίζεται ότι περίπου 80 οδηγοί Uber είχαν δεχτεί επίθεση και πολλά αυτοκίνητα είχαν βανδαλιστεί από οδηγούς ταξί, που αντιδρούσαν στην εδραίωση της αμερικανικής εταιρείας, η οποία έφερνε ασυναγώνιστα χαμηλές τιμές στην ευρωπαϊκή αγορά μετακινήσεων. Ο Kalanick θέλησε να εκμεταλλευτεί αυτό το κύμα βίας. Υποκίνησε κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις των οδηγών Uber. Όταν κάποια στελέχη τόνισαν τον κίνδυνο για την σωματική ακεραιότητα των οδηγών και την απειλή από επιθέσεις οδηγών ταξί, ο γενικός διευθυντής απάντησε «αξίζει τον κόπο».

Το σχέδιο της Uber όμως ξεκινούσε από πιο πριν. Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, κάθε φορά που «έβαζε στο μάτι» μια καινούργια αγορά, έριχνε εκατομμύρια δολάρια, πληρώνοντας αδρά και επιστρατεύοντας νέους οδηγούς και χρεώνοντας ελάχιστα τις διαδρομές. Αυτή η προνομιακή πολιτική όμως διαρκούσε για λίγο. Για τόσο όσο χρειαζόταν για να δημιουργήσει αθέμιτο ανταγωνισμό, κατάσταση που εξόργιζε τους οδηγούς ταξί και προκαλούσε διαδηλώσεις και πολλές φορές βίαιες αντιδράσεις. Στη συνέχεια η εταιρεία εκμεταλλευόταν αυτό το κύμα βίας εναντίον της επικοινωνιακά, για να κερδίσει την εύνοια της κοινής γνώμης και των αρμόδιων φορέων, αλλά και για να αμαυρώσει τον κλάδο των ταξί. Ταυτόχρονα, η κατάσταση χρησιμοποιούνταν για να καταφέρει η εταιρεία να έρθει σε επαφή με πολιτικά στελέχη που πίστευε ότι θα την βοηθούσαν να νομιμοποιηθεί ή/και να λειτουργήσει σε ένα προνομιακό για την ίδια νομικό πλαίσιο. https://www.washingtonpost.com/business/2022/07/10/uber-taxi-driver-violence/

Ένα βήμα μπροστά από τις αρχές

Μια άλλη σημαντική αποκάλυψη των Uber Files σχετίζεται με τον τρόπο απόκρυψης οικονομικών και φορολογικών στοιχείων και άλλων ευαίσθητων πληροφοριών από την εταιρεία. Το λεγόμενο “kill switch” ήταν ένα εργαλείο, το οποίο όταν ενεργοποιούνταν εμπόδιζε την πρόσβαση στους server και τους υπολογιστές των υπαλλήλων της εταιρείας. Το έθεταν σε λειτουργία όταν δέχονταν ελέγχους από τις αστυνομικές και οικονομικές αρχές. ΄Για παράδειγμα, το 2015, όταν η αστυνομία εισέβαλε στα γραφεία της εταιρείας στο Amsterdam, ξαφνικά «χάλασαν» όλοι οι υπολογιστές, καθιστώντας οποιονδήποτε έλεγχο πρακτικά αδύνατο. Φυσικά αυτό δεν ήταν τυχαίο. Λίγο πριν τον έλεγχο, ο Kalanick είχε στείλει mail προειδοποιώντας «παρακαλώ πατήστε το kill switch το συντομότερο» και «η πρόσβαση πρέπει να εμποδιστεί στο Άμστερνταμ».

Ο Μακρόν, η Ρωσία και τα Μ.Μ.Ε

Πριν εκλεγεί Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο Μακρόν είχε την θέση του Υπουργού Οικονομικών. Από αυτήν του την θέση φαίνεται να είχε επαφές και να συνεργάστηκε με ανώτερα στελέχη της Uber. (https://www.icij.org/investigations/uber-files/key-people-in-uber-files/) Συγκεκριμένα, ο Μακρόν χρησιμοποίησε την θέση του και την επιρροή του για να προωθήσει διευκολύνσεις για την εταιρεία. Από το 2014 έως το 2016 τα στοιχεία δείχνουν ότι υπήρχε στενή επικοινωνία ανάμεσα στον Μακρόν και στελέχη της Uber και τουλάχιστον τέσσερεις μυστικές συναντήσεις. Άλλη ευρωπαίος πολιτικός που βοήθησε την επέκταση της Uber φαίνεται να είναι η Neelie Kroes, η οποία υπηρέτησε ως μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2004 έως το 2014. Ο ρόλος της Kroes φαίνεται να ήταν η άσκηση πίεσης στον Ολλανδό πρωθυπουργό Mark Rutte και σε άλλους ολλανδούς πολιτικούς υπέρ της Uber. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ολλανδία εκείνη την περίοδο η Uber τελούσε υπό έρευνα για εγκληματικές ενέργειες. Τα αρχεία που διέρρευσαν σημειώνουν συγκεκριμένα πως η Kroes πίεζε Ολλανδούς υπουργούς και άλλα στελέχη της κυβέρνησης «να αναγκάσουν την αστυνομία και τις ελεγκτικές αρχές να κάνουν πίσω», αναφερόμενη σε μια έρευνα στα γραφεία της Uber στο Άμστερνταμ.

Πέρα από τον Μακρόν και την Kroes, η Uber φαίνεται να είχε συνεργασία και με τον Χέρμαν Γκρεφ, πρόεδρο της Sberbank, της μεγαλύτερης τράπεζας της Ρωσίας, αλλά και στενό συνεργάτη του Πούτιν. Μαρτυρίες θέλουν τον Kalanick να συναντήθηκε και με υπουργούς της κυβέρνησης Πούτιν κατά την διάρκεια επίσκεψής του στη Μόσχα το 2016. Επίσης το 2016 η Uber δέχτηκε 200 εκατομμύρια δολάρια από την εταιρία LeeterOne, των Ρώσων ολιγαρχών Mikhail Fridman και Petr Aven, οι οποίοι συμφώνησαν να προωθήσουν την λειτουργία της εταιρείας στις ρωσικές αγορές. Η εταιρεία θεωρούσε την ρωσική αγορά μεγάλο βήμα, παρόλο που τελικά τα σχέδιά της εκεί ναυάγησαν.

Η Uber δεν έμεινε στις επαφές με πολιτικά και επιχειρηματικά πρόσωπα. Προσέγγισε στελέχη διεθνών Μ.Μ.Ε προσπαθώντας να αυξήσει την επιρροή της σε πολιτικούς και την εύνοια της κοινής γνώμης στις χώρες που ήθελε να επεκταθεί. Αυτό έγινε σε Γερμανία, Ινδία αλλά και στην Ιταλία. Σύμφωνα με το The Guardian, αυτό που επιδίωκε η εταιρεία δεν είναι τόσο η προβολή στα Μ.Μ.Ε, όσο η πρόσβαση που της παρείχαν σε σημαντικά πολιτικά πρόσωπα. (https://www.theguardian.com/news/2022/jul/11/uber-offered-shares-to-media-barons-for-political-help-leak-reveals) Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιταλία όπου όπως αποκαλύπτει η έρευνα, η Uber είχε επαφές με τον Carlos De Benedetti το 2016, τότε εκδότη της La Repubblica και της L’ Espresso, ο οποίος είχε πρόσβαση στον τότε πρωθυπουργό της χώρας Mateo Renzi.

Uber files και Ελλάδα

Η θύελλα αντιδράσεων που προκάλεσαν οι αποκαλύψεις σχετικά με την Uber δεν άργησαν να φτάσουν και στην Ελλάδα. Το Σ.Α.Τ.Α (Συνδικάτο Αυτοκινητιστών Ταξί Αττικής) σε ανακοίνωσή του υποστηρίζει ότι έχει καταγγείλει τις παράνομες πρακτικές της Uber ήδη από το 2014, όταν είχε πρωτοεμφανιστεί στην ελληνική αγορά. Κάλεσε τις ελεγκτικές αρχές της χώρας να ξεκινήσουν έρευνα σχετικά με την λειτουργία της αμερικανικής εταιρείας στην Ελλάδα και να αποκαλύψουν εάν υπήρχε στήριξη και προώθηση από συγκεκριμένα Μ.Μ.Ε ή/και πολιτικά πρόσωπα και στελέχη. Τέλος, κάλεσε την κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα να πάρουν θέση για το σκάνδαλο.

Οι αποκαλύψεις στάθηκαν αφορμή για σφοδρή κριτική από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ. Ο Χρήστος Σπίρτζης (υπουργός Μεταφορών και Υποδομών από το 2015 έως το 2019) κατηγόρησε τη Νέα Δημοκρατία ότι ως αντιπολίτευση στήριξε δημόσια την Uber, όπως και πολλά Μ.Μ.Ε φιλικά προσκείμενα σε αυτήν. Ο Νάσος Ηλιόπουλος (εκπρόσωπος Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ) κατηγόρησε τη ΝΔ και τον Κ. Μητσοτάκη προσωπικά ότι ασκούσαν σφοδρή κριτική στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, όταν αυτή δεν είχε ευνοήσει την λειτουργία της Uber στην Ελλάδα.

Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι σε συνέντευξή του το 2017(https://www.youtube.com/watch?v=XlLD0lmX0M0) , ο Μανόλης Μανασσάκης (γενικός διευθυντής της Uber στην Ελλάδα την περίοδο 2016-2018) δήλωνε ότι το όραμα της εταιρείας για την Ελλάδα είναι να ακολουθήσει το παράδειγμα χωρών όπως η Εσθονία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Λιθουανία και το Ισραήλ. Τέσσερις από αυτές τις χώρες (Εσθονία, Πορτογαλία, Ισπανία και Ισραήλ) έχουν την τιμητική τους στα Uber Files, τόσο για παράνομες και ανήθικες μεθόδους προώθησης και διαφήμισης (πχ εκμετάλλευση της βίας κατά των υπαλλήλων της για να κερδίσουν την συμπάθεια της κοινής γνώμης), όσο και για «ύποπτες» σχέσεις και συναντήσεις με κορυφαία κυβερνητικά στελέχη, ανάμεσα στα οποία ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Νετανιάχου και ο πρόεδρος της Εσθονίας Toomas Hendrik Ilves. Είναι χαρακτηριστικό το τι αναφέρει ο κύριος Μανασσάκης στο προφίλ του στο LinkedIn σχετικά με την θητεία του ως γενικός γραμματέας της Uber στην Ελλάδα: «είχα άμεση συνεργασία με μέλη του υπουργικού συμβουλίου, διαμορφωτές της κοινής γνώμης και ηγέτες συνδικάτων μέσα σε ένα δυσμενές πολιτικό περιβάλλον».

Η υπόθεση σίγουρα χρήζει διερεύνησης. Τα Uber Files αποδεικνύουν πως την περίοδο 2013-2017 η εταιρεία ακολουθούσε μια συγκεκριμένη τακτική επέκτασης των επιχειρηματικών της δραστηριοτήτων. Μια ανήθικη τακτική διαφθοράς, πίεσης και αθέμιτου ανταγωνισμού. Είναι πολύ πιθανό παρόμοιες αποκαλύψεις να γίνουν και συγκεκριμένα για την χώρα μας, όπου η Uber ξεκίνησε να λειτουργεί το 2014. Η ευθύνη πέφτει στην πολιτεία αλλά και στον τομέα της ερευνητικής δημοσιογραφίας να φέρουν στο φως τυχόν ατασθαλίες και σχέσεις διαφθοράς της Uber στην Ελλάδα.