Διαγράφοντας τον άλλον

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Όταν κάποιος σε σβήνει, δεν το κάνει με θόρυβο. Δεν σπάζει πόρτες, δεν φωνάζει, δεν κατηγορεί. Το κάνει σιωπηλά, σχεδόν ευγενικά, σαν να αποσύρει ένα βλέμμα που κουράστηκε να επιμένει. Και αυτή ακριβώς η απουσία σύγκρουσης είναι που τραυματίζει βαθύτερα: γιατί δεν σου δίνεται καν το δικαίωμα της οργής. Μένεις μόνος/η με ένα ερώτημα που δεν βρίσκει αποδέκτη: πότε έπαψα να υπάρχω για εσένα; Υπάρχει μια βία που δεν αφήνει σημάδια στο σώμα, αλλά χαράζει ρωγμές στη μνήμη. Είναι η βία της αναθεώρησης.

Όταν ο Άλλος ξαναγράφει την κοινή ιστορία αφαιρώντας σε, παρουσιάζοντας όσα ζήσατε ως κάτι ήδη τελειωμένο, ήδη άδειο. Τότε δεν χάνεις μόνο τη σχέση, χάνεις την εμπιστοσύνη σου στο παρελθόν. Αρχίζεις να κοιτάς τις αναμνήσεις σου σαν ύποπτα αντικείμενα, σαν αφηγήσεις που ίσως δεν είχαν ποτέ το βάρος που νόμιζες.

Αυτό το είδος εγκατάλειψης δεν λέει «δεν σε αγάπησα». Λέει κάτι πιο αβάσταχτο: «δεν μετράς πια αρκετά ώστε να χρειάζεσαι εξήγηση». Η σιωπή λειτουργεί ως τελική απόφαση. Και εσύ, που έμεινες, καλείσαι να διαχειριστείς όχι έναν χωρισμό, αλλά μια διαγραφή. Σαν να αφαιρέθηκε το όνομά σου από ένα κείμενο που μέχρι χθες νόμιζες ότι συνυπέγραφες.

Αυτή η διαγραφή όμως δεν αφορά εσένα.

Είναι ένας τρόπος άμυνας του Άλλου. Για να μπορέσει να φύγει χωρίς να καταρρεύσει, πρέπει να μειώσει αυτό που αφήνει πίσω. Να το παρουσιάσει ως ήδη νεκρό. Όχι επειδή ήταν, αλλά επειδή αλλιώς θα έπρεπε να αναγνωρίσει το βάρος της απώλειας που προκαλεί. Συχνά η φυγή ντύνεται με λέξεις φωτεινές: εξέλιξη, ελευθερία, αυτοπραγμάτωση. Αυτές οι λέξεις ακούγονται καθαρές, σχεδόν θεραπευτικές. Όμως μπορούν να λειτουργήσουν και ως προπέτασμα. Γιατί μετατρέπουν την εγκατάλειψη σε ηθική αναγκαιότητα και σε τοποθετούν εσένα στη θέση εκείνου που κρατά, που βαραίνει, που ανήκει στο «πριν». Έτσι, ο πόνος σου δεν αναγνωρίζεται· απλώς παρακάμπτεται.

Και όμως, εκεί ακριβώς βρίσκεται η αλήθεια σου. Δεν ήσουν βάρος. Ήσουν δεσμός. Και ο δεσμός απαιτεί μνήμη, διάρκεια, ανάληψη ευθύνης. Σε έναν κόσμο που μαθαίνει να κινείται διαρκώς, να αντικαθιστά, να επανεκκινεί, ο δεσμός γίνεται απειλητικός όχι γιατί φυλακίζει, αλλά γιατί θυμίζει ότι η ζωή δεν είναι μόνο επιλογή· είναι και παραμονή.

Το πένθος που βιώνεις δεν είναι μόνο για τον άνθρωπο που έφυγε. Είναι για το νόημα που ράγισε. Για την πίστη ότι η κοινή ζωή αφήνει ίχνη αδιαμφισβήτητα. Όμως πρόσεξε: το γεγονός ότι κάποιος αρνήθηκε τη μνήμη, δεν ακυρώνει τη δική σου. Η μνήμη σου δεν είναι αυταπάτη. Είναι μαρτυρία. Και κάθε μαρτυρία, όσο μοναχική κι αν είναι, φέρει αλήθεια.

Υπάρχει μια στιγμή, συχνά αθέατη, όπου ο πόνος παύει να ζητά απαντήσεις και αρχίζει να ζητά χώρο. Εκεί δεν προσπαθείς πια να αποκαταστήσεις την ιστορία, ούτε να αποδείξεις τι υπήρξε. Μαθαίνεις να ζεις χωρίς τη διαρκή απαίτηση δικαίωσης. Αυτό δεν είναι παραίτηση γιατί είναι μια μορφή ψυχικής οικονομίας. Σημαίνει ότι αρνείσαι να αφήσεις τον Άλλο να καθορίζει επ’ άπειρον το νόημα της ύπαρξής σου μέσω της απουσίας του.

Σιγά σιγά, ανακαλύπτεις ότι δεν χρειάζεται να σε θυμούνται για να υπάρχεις. Η ύπαρξη δεν εξαρτάται από τη συνεχή αναγνώριση. Ό,τι αγάπησες, ό,τι έδωσες, ό,τι άντεξες, έχει ήδη εγγραφεί μέσα σου. Δεν μπορεί να διαγραφεί με μια απόφαση, με ένα νέο αφήγημα, με μια ψυχρή φράση περί «τέλους ενός κύκλου». Εκεί γεννιέται μια ήσυχη αλλά σταθερή μορφή αξιοπρέπειας.

Και τότε, χωρίς μεγάλα λόγια, χωρίς υποσχέσεις επανόρθωσης, έρχεται μια νέα σχέση με τον χρόνο. Δεν τρέχεις πια να καλύψεις το κενό, ούτε να αποδείξεις ότι συνεχίζεις. Απλώς συνεχίζεις. Όχι όπως πριν, αλλά με μια επίγνωση βαθύτερη: ότι η αγάπη μπορεί να πληγώσει, μπορεί να σβηστεί από τον Άλλο, αλλά δεν ακυρώνεται. Παραμένει ως δυνατότητα, ως μνήμη ζωντανή, και — παρά τον φόβο — ως άνοιγμα προς κάτι που ακόμη δεν γνωρίζεις.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής