Η διατροφή μας εν μέσω οικονομικής κρίσης

Από τα διατροφικά σκάνδαλα και τη συμφωνία TTIP στο περιβόλι της ΠΕΡΚΑ

Λέξεις: Παύλος Νεράντζης

Ζούμε στη Μεσόγειο, σε μια γωνιά της γης με τις καλύτερες κλιματικές συνθήκες, που έχει αναδείξει τα διατροφικά της προϊόντα ως βασικό στοιχείο του ευ ζην και της μακροζωίας. Αυτό αποδεικνύεται, άλλωστε, από την αύξηση των πωλήσεων ελληνικών ειδών διατροφής στο εξωτερικό, αλλά και τους χιλιάδες λαχανόκηπους που, λόγω της οικονομικής κρίσης, έχουν ξεφυτρώσει σε κάθε γωνιά του τόπου μας.

Αυτή η πραγματικότητα, όμως, δεν «συγκινεί» την πλειοψηφία των Ελλήνων που εξακολουθεί να διατρέφεται με «no name» προϊόντα. Προϊόντα τα οποία είναι μεν φθηνά, και συνεπώς επιβαρύνουν λιγότερο το οικογενειακό εισόδημα, αλλά είναι άγνωστης προέλευσης, έχουν μικρότερη θρεπτική αξία και είναι επισφαλή για την υγεία.

Το σύγχρονο πρότυπο διατροφής

Ας μη γελιόμαστε. Οι περισσότεροι εξακολουθούν ν΄ αγοράζουν και να γεμίζουν το πιάτο τους με κριτήρια το κόστος και την εμφάνιση του προϊόντος. Δηλαδή την τιμή, την όψη και το περιτύλιγμα. Εύλογα, λόγω της οικονομικής κρίσης και της καθημερινής έλλειψης χρόνου. Φθηνά στην αγορά, γρήγορα και εύκολα στο μαγείρεμα. Οι καταναλωτές προτιμούν ό,τι η διαφήμιση και οι προσφορές, τούς υπαγορεύουν, χωρίς να ενδιαφέρονται και τόσο για την ποιότητα του περιεχομένου.

Εύλογο θα ισχυριστεί κάποιος. Καθόλου αυτονόητο απαντούν οργανώσεις και φορείς, όπως η Fair Trade, η Slow Food, η Ομάδα Αστικών και Περιαστικών Καλλιεργειών (ΠΕΡΚΑ), η εναλλακτική κοινότητα «Πελίτι» που ασχολούνται με το θέμα της διατροφής, της βιοποικιλότητας και του Ηθικού Εμπορίου, προτείνοντας εναλλακτικές λύσεις.

Το ερώτημα που τίθεται είναι απλό: πώς μπορείς να καταναλώσεις τρόφιμα, ενδεχομένως βιολογικά, σε κάθε περίπτωση ποιοτικά καλύτερα όταν το ποσοστό των ανθρώπων που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού υπερβαίνει το 35% του πληθυσμού; Πώς μπορείς να δώσεις κι ένα ευρώ παραπάνω στη διατροφή όταν το μηνιαίο εισόδημα εξανεμίζεται;

Κι όμως είναι δυνατόν αν διαθέσεις λίγο χρόνο για την καθημερινή σου διατροφή. Η οικονομική κρίση είναι μια καλή ευκαιρία για να αλλάξεις, για να αλλάξουμε αντιλήψεις σε ό,τι αφορά το πιάτο μας.

Η αναζήτηση μιας ποιοτικά καλής διατροφής δεν είναι πολυτέλεια σε μία περίοδο ανέχειας, ούτε προνόμιο των εύπορων, αλλά βασική συνιστώσα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής που σέβεται το περιβάλλον, που δίνει έμφαση στην ισόρροπη ανάπτυξη και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, που δίνει προτεραιότητα στην προβολή των τοπικών προϊόντων και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο, αλλά όποιος το τόλμησε, βγήκε κερδισμένος.

Τα διατροφικά εγκλήματα

Τα στατιστικά στοιχεία αναφέρουν ότι παραμένουμε οι πλέον παχύσαρκοι. Σύμφωνα με τη Eurostat, η Ελλάδα, μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταλαμβάνει την πρώτη θέση στον πίνακα της παχυσαρκίας, ενώ σύμφωνα με επιδημιολογική μελέτη του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, που δημοσιεύτηκε στο European Journal of Nutrition (Αύγουστος 2015,) η χώρα μας έχει το μεγαλύτερο ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας (33,4%), μεγαλύτερο ακόμη και από τις ΗΠΑ. Κι αυτό τη στιγμή που παιδιά υποσιτίζονται κι άλλα λιποθυμούν λόγω αδυναμίας των γονιών να τα θρέψουν ή έλλειψης τροφής σε σχολεία.

Το παράδοξο εκ πρώτης όψεως έχει την ερμηνεία του. Το (φθηνό) κρέας, παρά την οικονομική κρίση, εξακολουθεί ν΄ αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά του ελληνικού διαιτολογίου. Όποιος ασχολείται με τη διατροφή, από τους γονείς μέχρι τους δήμους που προμηθεύουν μέσω catering με γεύματα παιδικούς σταθμούς δεν ενδιαφέρονται για την ποιότητα, αλλά αποκλειστικά για το κόστος.

Δείγμα δήθεν ευμάρειας και καλοφαγίας, αλλά και σύμβολο του fast food, το κρέας μέσα σε δύο δεκαετίες, από τις αρχές του ΄70, αντικατέστησε όσπρια, ζυμαρικά και λαχανικά, που θεωρούνται δήθεν φτωχά σε θρεπτικές αξίες τρόφιμα. Και δεν είναι μόνον η παχυσαρκία, που σίγουρα οφείλεται στην υπερκατανάλωση και στην κακή ποιοτικά διατροφή. Είναι και οι καρκίνοι, που θερίζουν.

Η νόσος των τρελών αγελάδων και μετέπειτα των πτηνών, η ανίχνευση διοξινών και σαλμονέλας σε κοτόπουλα, ο αφθώδης πυρετός σε χοιρινά, το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσέρνομπιλ, τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων και νιτρικών σε λαχανικά, τα χαλασμένα γιαούρτια, τα ακατάλληλα τυριά, τα τόσα μικρά και μεγάλα διατροφικά εγκλήματα και σκάνδαλα απέδειξαν ό,τι για χρόνια υπογραμμίζουν επιστήμονες και οικολόγοι.

Πρώτον, η μόλυνση στη γη, στα φυτά, στα ζώα και … στα μέσα μεταφοράς ευπαθών προϊόντων διατροφής περνά, μέσω της διατροφικής αλυσίδας, στον άνθρωπο. Και δεύτερον, σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, η απελευθέρωση των τιμών στον κλάδο των τροφίμων σημαίνει «παράδοση» της καθημερινής μας διατροφής σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, τα οποία, κερδοσκοπούν, χωρίς, όπως φαίνεται, να εγγυώνται τη δημόσια υγεία.

Το σύγχρονο πρότυπο διατροφής, που επέφερε ήδη τεράστια κέρδη σε πολυεθνικές εταιρίες και βιομηχανίες τροφίμων δεν αποδείχθηκε μόνον εξαιρετικά επικίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, αλλά είχε και μια άλλη αρνητική συνέπεια: η βιομηχανοποιημένη τροφή, που στηρίχθηκε στην αποκαλούμενη «πράσινη επανάσταση» και διοχετεύεται κυρίως μέσω σούπερ μάρκετ, εξαφάνισε από την αγορά, από το πιάτο μας, παραδοσιακά προϊόντα και είδη, που συνδέονται με την ιστορία και τον πολιτισμό κάθε τόπου.

Εκατοντάδες είδη της χλωρίδας και πανίδας, που για δεκαετίες και σε πολλές περιπτώσεις για αιώνες, όπως προκύπτει από ιστορικά έγγραφα, συνδέονταν με την τοπική οικονομία και την κουζίνα, – ως στοιχείο, που συνδέεται αναπόσπαστα με τον πολιτισμό ενός τόπου -, δεν υπάρχουν πια. Εξαφανίστηκαν ή παραμερίστηκαν από τη βιομηχανοποίηση, την ομογενοποίηση, την εμπορευματοποίηση της διατροφής.

Οι κίνδυνοι από τη συμφωνία TTIP

Τα πράγματα μάλιστα θα γίνουν ακόμη χειρότερα, αν υπογραφεί η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων, γνωστή και ως TTIP, δηλαδή η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου και επενδύσεων μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ. Κύριος στόχος της TTIP δεν είναι η μείωση των εμπορικών φραγμών, καθώς είναι ήδη εξαιρετικά χαμηλοί, αλλά η απάλειψη των λεγόμενων ρυθμιστικών φραγμών σε θέματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η διατροφική ασφάλεια, τα μεταλλαγμένα, η χρήση τοξικών χημικών, η ευζωία των ζώων, κλπ.

Κοντολογίς, θα περιοριστεί ο έλεγχος στη χημική επεξεργασία τροφίμων, δεν θα απαγορεύεται πλέον η πώληση γενετικά τροποποιημένων προϊόντων στην Ευρώπη, δεν θα είναι αναγκαίο να αναγράφεται στις ετικέτες των ειδών διατροφής η προέλευση των πρώτων υλών, όπως συμβαίνει σήμερα, δεν θα προστατεύονται τα Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης και πάει λέγοντας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα ισχύει ό,τι και στην Αμερική, πράγμα που αν συμβεί θα σημαίνει χειρότερη ποιοτικά διατροφή και ακόμη μεγαλύτερη κυριαρχία των πολυεθνικών βιομηχανιών τροφίμων σε βάρος της τοπικής παραγωγής και οικονομίας.

Η διαφύλαξη της δημόσιας υγείας παραμένει μια από τις βασικές προτεραιότητές της Κομισιόν, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι δεν θα υποκύψει τελικά στις πιέσεις από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Η βρετανική οργάνωση Παγκόσμια Δικαιοσύνη Τώρα (Global Justice Now) ανέφερε πρόσφατα σε έκθεσή της ότι η ΤΤΙΡ, εάν συμφωνηθεί, θα δώσει στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να μηνύουν τις κυβερνήσεις για πολιτικές αποφάσεις που θα μπορούσαν να βλάψουν τα μελλοντικά τους κέρδη, υπονομεύοντας τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων που λαμβάνονται για το δημόσιο συμφέρον. Επιπλέον, θα υποβιβάσει τα ευρωπαϊκά πρότυπα ασφαλείας για τα τρόφιμα με εκείνα των Ηνωμένων Πολιτειών, αφού οι κανονισμοί της ΕΕ θα πρέπει να εναρμονιστούν με εκείνους των ΗΠΑ. Όπερ σημαίνει άρση των περιορισμών της ΕΕ για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, τα φυτοφάρμακα και τις ορμόνες βοδινού κρέατος.

Στο περιβόλι της ΠΕΡΚΑ

Τις σκέψεις αυτές που είχα την ευκαιρία να διατυπώσω αρκετές φορές στο παρελθόν τις έφερα στο νου καθώς την Κυριακή ολοκληρώθηκε ένα διήμερο εκδηλώσεων στο στρατόπεδο Καρατάσου στη Θεσσαλονίκη.

Ένα διήμερο θεωρίας και πράξης για τη γη, τη διατροφή, και όχι μόνον, που διοργάνωσε η ΠΕΡΚΑ, (www.perka.gr), που δημιουργήθηκε με στόχο τη συλλογική καλλιέργεια λαχανικών, εποχιακών φρούτων σε αγρούς μέσα ή κοντά στη Θεσσαλονίκη. Φέτος γιορτάζουν τα πέντε χρόνιά τους. Το μήνυμα είναι σαφές: αποκτείστε αυτάρκεια στην τροφή σας, ελέγξτε μόνοι σας την ποιότητα των τροφίμων, ζήστε την εμπειρία της συνεργατικής καλλιέργειας.

“Η Γη είναι η μάνα” ανέφερε ένας Αφγανός σε άπταιστα ελληνικά, που διηγήθηκε πώς μια ολόκληρη πόλη που είχε αποκλειστεί από τους Ταλιμπάν για πολλούς μήνες μπόρεσε και επιβίωσε χάρη στην προσπάθεια των κατοίκων της να καλλιεργήσουν τη γη μέσα σε αυλόγυρους. Ένα βίαιο γεγονός, όπως ο αποκλεισμός μιας αστικής περιοχής, και οι ελλείψεις σε αγαθά οδήγησε σε αλλαγή της φιλοσοφίας πολλών κατοίκων της.

“Η Γη είναι το σπίτι μας” πρόσθεσε ένας εκπαιδευτικός, που υπογράμμισε πόσο είναι σημαντικό για τον καθένα μας να γνωρίζει τι τρώει. Να ξέρει τη διαδικασία από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή και τον καρπό που φτάνει στο πιάτο μας. Το εφάρμοσε και τα αποτελέσματα στη ψυχική διάθεση και στην υγεία είναι ορατά.

Ο αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος του Δήμου Παύλου Μελά, εκπαιδευτικός, που χρόνια αγωνίζεται να διαδώσει την ιδέα των σχολικών λαχανόκηπων μίλησε για τη δική του εμπειρία, τις δυσκολίες που συναντά και τη θετική ανταπόκριση που έχει από μαθητές όπου εφαρμόστηκε το project των λαχανόκηπων στις αυλές σχολικών κτιρίων.

Το λόγο στη συγκέντρωση, -που διοργάνωσε η Fair Trade Hellas στο πλαίσιο του sfood smat cities- πήραν και πολλοί άλλοι, κυρίως καλλιεργητές, εκπαιδευτικοί και γονείς, που ενδιαφέρονται για τη διατροφική αλυσίδα ως συστατικό στοιχείο για την υγεία μας, την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, την υιοθέτηση ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής. Η συζήτηση έκλεισε με την παρέμβαση της οκτάχρονης Ελπίδας που διηγήθηκε πώς της λείπει ο δικός της λαχανόκηπος που καλλιεργούσε με τους γονείς της όταν ζούσε στο χωριό.

Ένα παιδί εξέφρασε την ανησυχία της για αυτό που τρώει και μίλησε με απλά λόγια για ό,τι οι ενήλικες χαρακτηρίζουν καλλιέργεια φιλική στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Και εγώ, φεύγοντας από το στρατόπεδο, αναρωτήθηκα πόσοι δήμοι προωθούν την ιδέα των σχολικών λαχανόκηπων και πόσοι έχουν σκεφτεί ότι αντί να δίνουν σε catering τη φροντίδα των γευμάτων σε παιδικούς σταθμούς, να έρθουν σε επαφή με βιοκαλλιεργητές που μπορούν να μοιραστούν με τα παιδιά τα μυστικά της ισόρροπης διατροφής και γιατί όχι να φροντίζουν σε συνεργασία με κουζίνες αλληλέγγυων και το μαγείρεμα.

Τον Δεκέμβριο, άλλωστε, υπογράφηκε και επίσημα η συμμετοχή της Θεσσαλονίκης στο Σύμφωνο του Μιλάνου για την διαμόρφωση μιας βιώσιμης κοινής αστικής διατροφικής πολιτικής. Το Συμβούλιο Διατροφικής Πολιτικής θα αποφασίζει και θα καταρτίζει την τοπική διατροφική πολιτική σχετικά με την βελτίωση της υγείας αλλά και τη μείωση της σπατάλης τροφίμων στην πόλη.

Ιδού η Ρόδος…