Διδάσκοντας στη Σχολή Τυφλών

Λέξεις: Μαρία Λάτσαρη

Πάντα ήθελα να ξέρω πως νιώθουν οι άνθρωποι που δεν βλέπουν. Στην ταινία «O τυφλός που δεν ήθελε να δει τον Τιτανικό» (The Blind Man who Did not Want to See Titanic), ο πρωταγωνιστής που υποδυόταν τον τυφλό, λέει στην αγαπημένη του αγγίζοντας το πρόσωπό της «Έλα να σε “δω” για πρώτη φορά».

Έχω τη χαρά να διδάσκω φέτος Μοριακή Βιολογία στη Σχολή Τυφλών (Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών-ΚΕΑΤ Θεσσαλονίκης) στην ειδικότητα Διατροφή-Διαιτολογίας του ΔΙΕΚ Ειδικής Αγωγής Πυλαίας – Χορτιάτη. Κάνω μάθημα με επτά κορίτσια, επτά προικισμένες γυναίκες (από 23 έως 52 ετών) και έναν πανέμορφο σκύλο: τη Μορφούλα, την Κωνσταντίνα, την Έφη, τη Βίκυ, την Καίτη, την Νατάσα, την Ηλέκτρα και τον Ροξ, τον φύλακα-άγγελο της Βίκυς. 

Κάποιες με τύφλωση και οι υπόλοιπες είτε με μειωμένη οπτική οξύτητα είτε με απώλεια της περιφερειακής όρασης. Οι περισσότερες έχασαν την όρασή τους σταδιακά, ορισμένες από πολύ μικρή ηλικία (3 ετών) και άλλες σε μεγαλύτερη (33 ετών). Μία από τα κορίτσια δεν βλέπει από 14 ετών λόγω ιατρικού λάθους! Επτά διαφορετικές συγκλονιστικές ιστορίες.

Η αλήθεια είναι ότι την πρώτη φορά πήγα με αγωνία, γνωρίζοντας την εντυπωσιακή μου άγνοια για την τυφλότητα. Το θεώρησα ευκαιρία να γνωρίσω ανθρώπους «διαφορετικούς», να υπάρξω μαζί τους και να τους προσφέρω ό,τι περισσότερο μπορώ.

Τους είχα ανέκαθεν στο μυαλό μου ως πραγματικούς συνανθρώπους μας, που βλέπουμε καθημερινά εκεί έξω και που έχουν να αντιμετωπίσουν πολύ συχνά μια πραγματικότητα απτή και δυσάρεστη. Ακόμη και μια μικρή μετακίνηση γι’ αυτούς μπορεί να μετατραπεί σε σωστή σταυροφορία. 

Η Ηλέκτρα που έχει πρόβλημα με την περιφερειακή όραση μπορεί να εστιάσει σ’ έναν άνθρωπο και σ’ ένα αντικείμενο αλλά δεν βλέπει τον περιβάλλοντα χώρο καθαρά, σκιές βλέπει που την κάνουν να νιώθει ανασφάλεια και φόβο. 

Ίσως μια αίσθηση προσομοίωσης με αυτά που περιγράφει η Ηλέκτρα είναι δυνατόν να νιώσουμε σε ορισμένα θρίλερ όπου ο σκηνοθέτης τοποθετώντας τον ήρωα ευκρινή σε πρώτο πλάνο ενώ το υπόλοιπο κάδρο φλουταρισμένο, δημιουργεί ένα απειλητικό κλίμα με έντονο σασπένς.

Πολύ γρήγορα μου έδωσαν οι μαθήτριές μου να καταλάβω ότι δεν θα τις αντιμετώπιζα ως ανθρώπους ελλειμματικούς, ανάπηρους, αλλά ως δικαιωματικώς διαφορετικούς και ξεχωριστούς, με χιούμορ, με προτερήματα και ελαττώματα, με τα «θέλω» τους, τις ανασφάλειές τους και, το πιο ουσιαστικό, ως ανθρώπους που δεν ζητούν τον οίκτο μας· κάποια στιγμή μου είπαν «μην νιώθεις άβολα» γιατί προφανώς κατάλαβαν ότι ένιωθα παρείσακτη γιατί δεν είμαι τυφλή και δεν έχω ειδικές γνώσεις στο ζήτημα. Όχι οίκτο λοιπόν, μόνο φροντίδα, όχι φροντίδα μόνο από τους δικούς τους, οργανωμένη φροντίδα και καλοσύνη, αυτή την τόσο ευεργετική καλοσύνη των ξένων.

Ένας διαφορετικός κόσμος προσεγγίσεων

Έμελλε, εξαρχής, να συνειδητοποιήσω μια άλλη διάσταση, έναν διαφορετικό κόσμο προσεγγίσεων, όχι βιολογικών αλλά πολιτισμικών. Παρατηρώντας τις κοπέλες, σκεφτόμουν ότι πολλά απ’ όσα μας χαρακτηρίζουν ως ανθρώπους -οι δυνατότητές μας για τη γλώσσα, τη σκέψη, την επικοινωνία και τον πολιτισμό – δεν αναπτύσσονται αντανακλαστικά μέσα μας, δεν αποτελούν απλώς βιολογικές, αλλά και κοινωνικές λειτουργίες ως προς την προέλευσή τους. Δώρα είναι, τα πιο πολύτιμα, δώρα για όλους. 

Παρατηρώντας τες καταγοητευμένη έβλεπα το φως που δεν μπορούσαν να απορροφήσουν τα μάτια τους, να αντανακλάται όλο και να φωτίζει το πρόσωπό τους και τους γύρω που έχουν την τύχη να βρεθούν δίπλα τους. Η συμπεριφορά τους ανέδιδε ένα εξωστρεφές πνεύμα ευχαρίστησης και διεκδίκησης αξιοπρέπειας και εμπιστοσύνης.

Η συνταρακτική ενίσχυση της αντίληψης και της απτικής νοημοσύνης των ατόμων με οπτική αναπηρία μας δείχνει ότι ο εγκέφαλος διαθέτει πολύ πλούσιο δυναμικό, που μόλις και μετά βίας, μπορούμε να το υποψιαστούμε. Σύμφωνα με τον διάσημο νευροβιολόγο Όλιβερ Σακς υπάρχει μια «ομοφωνία» των αισθήσεων – ακούμε, βλέπουμε, μυρίζουμε, αγγίζουμε τα αντικείμενα, διαμιάς, ταυτόχρονα. Η όψη, ο ήχος, η οσμή, η αφή πάνε όλα μαζί. Η αντιστοιχία αυτή καθιερώνεται με την εμπειρία και τους συνειρμούς. 

Είναι κάτι που, υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν το συνειδητοποιούμε, αν και θα μέναμε κατάπληκτοι αν ένα αντικείμενο για παράδειγμα δεν «έδειχνε» σαν αυτό που ηχούσε. Αν δηλαδή μια από τις αισθήσεις μας, στη συγκεκριμένη περίπτωση η όραση, απέκλινε. Στις περιπτώσεις αυτές ενισχύονται οι υπόλοιπες αισθήσεις. Για να το πούμε αλλιώς, ένα τυφλό άτομο όταν δεν μπορεί να ακούσει ή να αγγίξει, δεν μπορεί να δει.

Συνειδητοποιούμε, επίσης, τη σχεδόν απεριόριστη πλαστικότητα και ευρηματικότητα του νευρικού συστήματος, και εν γένει του ανθρώπινου οργανισμού, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με νέα δεδομένα στα οποία πρέπει να προσαρμοστεί. Εάν το θέμα αυτό φανερώνει τα ευάλωτα σημεία μας, τους τρόπους με τους οποίους (αθέλητα πολλές φορές) μπορούμε να κάνουμε κακό στον εαυτό μας, φανερώνει εξίσου τις άγνωστες και απροσδόκητες δυνάμεις μας. 

Οι νέες δυνατότητες

Θα ήταν ατόπημα, βέβαια, να μην συνυπολογίσουμε τις δυνατότητες που προσφέρει στα άτομα με οπτική αναπηρία η μεγάλη τεχνολογική πρόοδος π.χ. υπάρχουν smartphones, σχεδιασμένα αποκλειστικά για τυφλούς. Τα κινητά αυτά ανακοινώνουν φωνητικά ειδοποιήσεις και γεγονότα, όπως μηνύματα και κλήσεις και διαβάζουν φωναχτά αρχεία word.

Επίσης, δέχονται φωνητικές εντολές από τον χρήστη στις οποίες απαντούν αναλόγως, κάτι σαν το Siri, αλλά με πολύ περισσότερα χαρακτηριστικά. Έχουν κυκλοφορήσει ακόμη και smartphones που μεταφράζουν εκφράσεις του προσώπου σε ήχους. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, τις άπειρες διεξόδους για επιβίωση και υπέρβαση που μας έχουν δώσει, μαζί, φύση και πολιτισμός. Η εμπειρία αυτή μου συστήνει σημαντικά πράγματα για τον κόσμο γύρω μας, μου κάνει το άγνωστο οικείο, μου προσφέρει μια νέα οπτική της γλώσσας και της επικοινωνίας, και ελπίζω, πάνω απ’ όλα να με κάνει καλύτερο άνθρωπο.

Η Μαρία Λάτσαρη διδάσκει Μοριακή Βιολογία στη Σχολή Τυφλών (ΚΕΑΤ Θεσσαλονίκης)

Στη κεντρική φωτογραφία το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών – ΚΕΑΤ Θεσσαλονίκης, γνωστότερο ως Σχολή Τυφλών