Δημιουργική οικονομία και επιχειρηματικότητα

Του Άρη Καλαντίδη*

Είναι εντυπωσιακό πώς τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν οι διαλέξεις, τα σεμινάρια και τα workshops για την επιχειρηματικότητα. Προφανώς είναι απάντηση στην αυξανόμενη δραστηριότητα που παρατηρείται πάλι ανάμεσα σε νέους ανθρώπους που σκέφτονται να στήσουν μια δική τους δουλειά. Ένα από τα κεντρικά προβλήματα αυτής της συζήτησης είναι πως, καθώς επικεντρώνεται στην επιχείρηση ως μονάδα, συχνά αγνοεί το πολιτικο-οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή γεννιέται και δρα. Αντίθετα ο λόγος περιστρέφεται συνήθως γύρω από την επιχειρηματική ιδέα και την προσωπικότητα του/της επιχειρηματία. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω κανένα από τα δύο, πιστεύω πως πρόκειται για μια πολύ μερική θεώρηση του θέματος που δε μας επιτρέπει να κατανοήσουμε πού ακριβώς βρίσκεται η πρόκληση και τι λύσεις μπορούμε να βρούμε – κυρίως σε τόπους κρίσης. Από τη δική μου εμπειρία ως επιχειρηματίας, αλλά και μέσα από μια πολύ πρόσφατη μεγάλη έρευνα δημιουργικών επιχειρήσεων σε 3 πόλεις της Ευρώπης, θα ήθελα να θέσω σε αυτό το άρθρο τρία θέματα, τα οποία θεωρώ βασικά στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης. Το πρώτο αφορά την παραγωγή, το δεύτερο την κατανάλωση ενώ το τρίτο αφορά ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής αξίας. Σε ένα δεύτερο άρθρο θα προσπαθήσω να προτείνω κάποιες πιθανές απαντήσεις.

Ένα από τα πρώτα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλες οι μικρές επιχειρήσεις (όχι μόνο οι δημιουργικές) είναι η πρόσβαση σε τεχνογνωσία. Συχνά η ίδρυση μικρών δημιουργικών επιχειρήσεων βασίζεται πάνω σε μια μοναδική ιδέα, ένα νέο προϊόν ή μια καινοτόμο υπηρεσία.  Από την άλλη ως επί των πλείστων λείπει γνώση πάνω στη διοίκηση της επιχείρησης, λείπουν βασικές γνώσεις λογιστικής, μάρκετινγκ κ.λπ. Σε άλλες επιχειρήσεις πάλι, κυρίως όσες λειτουργούν μεγαλύτερο χρόνο στην αγορά, μπορεί να μεν υπάρχει το δεύτερο – οι επιχειρηματικές γνώσεις – αλλά να λείπει η πρόσβαση στην καινοτομία, απαραίτητη προϋπόθεση για την εξέλιξη και προσαρμογή της παραγωγής σε εξωτερικές μεταβολές. Η έλλειψη χρόνου και κεφαλαίου (θα επανέλθω) κάνει τις μικρές επιχειρήσεις να μην μπορούν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες της ανάπτυξής τους.

Ένα δεύτερο, πολύ συνηθισμένο, πρόβλημα βρίσκεται στην πρόσβαση των μικρών επιχειρήσεων σε αγορές. Δεν αρκεί να υπάρχει προϊόν, πρέπει να βρεθεί και ο καταναλωτής που θέλει και μπορεί να το αγοράσει.  Επίσης, πρέπει επίσης να βρεθεί τρόπος να φτάσει το προϊόν – ή η υπηρεσία – μέχρι τον καταναλωτή.  Το μάρκετινγκ είναι ένα περιορισμένο κομμάτι αυτής της διαδικασίας, το οποίο δυστυχώς στην Ελλάδα έχει πάρει υπέρογκες διαστάσεις (με την αγορά υπερκορεσμένη από μαρκετίστες) παραγκωνίζοντας τα πιο πολύπλοκα ζητήματα διανομής και πώλησης. Αυτές είναι δυσκολίες τις οποίες σπάνια μπορεί να τα αντιμετωπίσει μια μικρή επιχείρηση μόνη της και συνήθως τις αφήνει στην τύχη. Έρευνα αγοράς, διαπραγματεύσεις με δίκτυα διανομής ή με λιανικό εμπόριο είναι διαδικασίες που απαιτούν χρόνο, χρήματα και γνώσεις – πράγματα που κατά κανόνα λείπουν.

Όμως το βασικό πρόβλημα που διαπερνά όλην την αλυσίδα παραγωγής αξίας από την αρχή ως το τέλος είναι η πρόσβαση σε επιχειρηματικό κεφάλαιο,  είτε πρόκειται για αρχικό ιδρυτικό είτε για κεφάλαιο σε φάση ανάπτυξης. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην επιχειρηματικότητα σήμερα είναι η ανυπαρξία επενδυτικών κεφαλαίων ή οι ουσιαστικά απαγορευτικοί όροι για την πρόσβαση σ’αυτά. Οι τράπεζες, που παρεμπιπτόντως σώθηκαν από τους φορολογούμενους, έχουν πάψει προ πολλού να εξυπηρετούν μια από τις βασικές αιτίες ύπαρξής τους – την διάθεση κεφαλαίου (μέσω δανείων) στις επιχειρήσεις. Χωρίς πρόσβαση σε κεφάλαιο όλα τ’άλλα περί επιχειρηματικότητας είναι απλώς αερολογίες για να κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας.

Τέλος, εδώ ίσως χρειάζονται και λίγα λόγια για την περίφημη γραφειοκρατία. Η γραφειοκρατία από μόνη, παρά τη φήμη της, σπάνια αποτελεί το βασικό πρόβλημα για την επιχειρηματικότητα. Το πρόβλημα υφίσταται όταν α) η γραφειοκρατία είναι παράλογη,  πολύπλοκη ή παράλογα πολύπλοκη και β) όταν οι κανόνες λειτουργίας του συστήματος είναι άγνωστοι ή αλλάζουν εκ των υστέρων. Συχνά υπάρχουν άχρηστες ρυθμίσεις απομεινάρια άλλων εποχών που δεν έχουν προσαρμοστεί σε αλλαγές ή διαδικασίες που δεν λαμβάνουν υπ’όψην νέα κοινωνικά δεδομένα και νέες εξελίξεις π.χ. στην τεχνολογία. Επίσης, μοιάζει συχνά να μην γνωρίζει κανείς (ούτε οι αρμόδιες υπηρεσίες) τι ακριβώς χρειάζεται και, αν το γνωρίζει κάποιος αυτό, σπάνια υπάρχει συγκεντρωμένη και προσβάσιμη αυτή η πληροφορία. Με ποιο τρόπο να σχεδιάσει κανείς μια επιχείρηση αν δεν ξέρει, και δεν έχει τρόπο να μάθει, τι ακριβώς γραφειοκρατικές διαδικασίες χρειάζεται; Επίσης, ο γραφειοκρατικός έλεγχος οφείλει να είναι ανάλογος με τα οικονομικά μεγέθη που εμπλέκονται. Δεν μπορεί να αντιμετωπίζουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις για μικροποσά τις ίδιες ή και πολυπλοκότερες συχνά διαδικασίες από αυτές που αντιμετωπίζουν οι μεγάλες σε εντελώς διαφορετικές κλίμακες.  Ακόμη χειρότερα: αν κανόνες (σ’αυτούς ανήκει και η φορολόγηση) αλλάζουν διαρκώς εκ των υστέρων, ο μόνος τρόπος να σχεδιαστεί στρατηγικά η επιχειρηματικότητα είναι με τη βοήθεια χαρτορίχτρας. Για μικρές επιχειρήσεις, όπως είναι ως επί των πλείστων οι επιχειρήσεις στους δημιουργικούς κλάδους, η δυσκολίες αυτές είναι απαγορευτικές.

Είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθούν τρόποι να στηριχθούν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και έτσι σ’ένα δεύτερο άρθρο θα προσπαθήσω να δώσω κάποιες πρώτες ιδέες για το πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Δεν είμαι από αυτούς που πιστεύουν γενικά κι αόριστα πως καλό είναι να ξεκαθαρίζουν οι μη αποδοτικές επιχειρήσεις από μόνες τους μέσα από διαδικασίες της αγοράς. Πρώτον η αγορά εξαρτάται από πολλούς μακροοικονομικούς παράγοντες τους οποίους δεν έχει τρόπο να ελέγξει μια επιχείρηση. Όμως βασικά η μικρή επιχείρηση, όπως και ο ελεύθερος επαγγελματίας στην Ελλάδα υπήρξε πάντα ο κανόνας, όχι η εξαίρεση, κι αυτό σχετίζεται άμεσα με τη χρόνια έλλειψη θέσεων εργασίας στην Ελληνική οικονομία. Πρόκειται δηλαδή συνήθως για απόφαση που παίρνεται, όχι από αγάπη για το ρίσκο, αλλά από έλλειψη εναλλακτικών λύσεων. Και τέλος, εδώ μιλάμε για τις ζωές ανθρώπων. Για τους περισσότερους σήμερα στην Ελλάδα η λεγόμενη επιχειρηματικότητα είναι ζήτημα επιβίωσης – όχι αυτοσκοπός.

* Ο Άρης Καλαντίδης ζει από το 1990 στο Βερολίνο, όπου εργάζεται για την εταιρεία συμβούλων INPOLIS.