Εγώ είμαι ευτυχισμένος όταν βλέπω τη γυναίκα μου να χαμογελά.

Επιμέλεια: Χριστίνα Τσιάμη

Ο Λευτέρης Φωτίου διορίστηκε δάσκαλος στα Αλβανικά σχολεία του Τεπελενίου. Ταυτόχρονα με την διδασκαλία σπούδαζε δια αλληλογραφίας για να τελειώσει την ανώτερη εκπαίδευση. Αφού τελείωσε τις σπουδές του, του απαγόρευσαν να πάρει το πτυχίο του για καθεστωτικούς λόγους. Το 1980 (ύστερα από 4 χρόνια) του έδωσαν το δικαίωμα να δώσει εξετάσεις για το πτυχίο το οποίο το πήρε αλλά δάσκαλος δεν μπόρεσε να διοριστεί στο σύστημα Χότζια -Αλια. Δίδαξε στα χωριά της Δρεόπολης (Γεωργουτσάτι) έως το 1999 που αποφάσισε να έρθει στην Θεσσαλονίκη για οικονομικούς λόγους και για μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά του. Εργάζεται ως πωλητής της “Σχεδίας”.

Ο Λευτέρης Φωτίου μιλά για τις δικές του επιλογές στον δρόμο προς την ευτυχία συμμετέχοντας στο project του 5ου νυχτερινού ΕΠΑΛ Θεσσαλονίκης. Τι σημαίνει γι΄αυτόν ευτυχία λοιπόν;

Ο ΑΛΛΟΣ

Η αντίληψη ότι “εγώ είμαι ευτυχισμένος, δεν είναι άλλος, και το να λες ότι τα κακά είναι για τους άλλους” είναι επικίνδυνη. Αυτή σε τυφλώνει και διαπράττεις μοιραία σφάλματα. Η σύνεση χάνεται και μαζί μ αυτήν κάθε πρόνοια και κάθε προφύλαξη. Καθώς οι άνθρωποι ζητούνε περισσότερα, συντρίβονται. Όπως διδάσκει ο Όμηρος, οι άνθρωποι χάνονται από τα λάθη τους, από ανόητες πράξεις, όπως στο παράδειγμα των συντρόφων του Οδυσσέα, που τους προειδοποίησε να μην ανοίξουν τους ασκούς του Αιόλου. Και ενώ πλησίαζαν στην Ιθάκη, περίεργοι εκείνοι όπως ήταν τους άνοιξαν νομίζοντας ότι κάποιο άλλο ήταν το περιεχόμενο και έτσι, χρόνια ολόκληρα έκαναν να γυρίσουν πάλι πίσω. “Τήσιν ατασθαλίησιν ώλοντο νήπιοι” (Άμα κάνεις ατασθαλίες χάνεσαι όπως οι μωροί και νήπιοι).

ΕΜΠΟΔΙΑ

H οικονομική καταστροφή H απώλεια της εξουσίας H βαριά αρρώστια Kάθε είδους ατυχήματα Tα ακραία φυσικά καιρικά φαινόμενα H επιβουλή των άλλων Tο έγκλημα και άλλα “ων ουκ έστιν αριθμός”.

ΣΤΑΣΗ ΖΩΗΣ – ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Όλα συμπυκνώνονται στη φράση: ”Μηδένα προ του τέλους μακάριζε”, που αποδίδεται στο Σόλωνα τον Αθηναίο, έναν από τους επτά σοφούς. Αυτό το “μηδένα προ του τέλους μακάριζε” δίνεται ως συμβουλή ή ως παρηγοριά, σε όσους μακαρίζουν κάποιον για την ευτυχία του. Θαυμάζουν ή φθονούν αν είναι οι ίδιοι κακότυχοι. Επίσης συνετίζει τους ευτυχισμένους να προσέχουν.

Ο Ηρόδοτος και ο Πλούταρχος μας λένε για τον Σόλωνα, τον βασιλιά της Λυδίας Κροίσο και τον βασιλιά των Περσών Κύρο: Ο Σόλων επισκέφθηκε τις Σάρδεις και έγινε δεκτός στο παλάτι του Κροίσου που είχε πολύ χρυσάφι γι αυτό και νόμιζε πως ήταν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος. Για επιβεβαίωση ρώτησε τον Σόλωνα, αν είχε δει άλλον πιο ευτυχισμένο. Κι ο Σόλων τον απογοήτευσε. Ούτε πρώτο, ούτε δεύτερο τον έβαλε στη σειρά της ευτυχίας. Πρώτος ήταν ο Τέλλος ο Αθηναίος, ο οποίος έζησε στην πόλη που ευημερούσε, είχε εξαιρετικά παιδιά, δε στερήθηκε στη ζωή του τίποτε και “ευτύχησε” να έχει τον πιο τιμητικό θάνατο. Να πέσει “υπέρ πατρίδος”.

Στη δεύτερη θέση έβαλε τα αδέλφια Κλέοβη και Βίτωνα, που είχαν καλή οικονομική κατάσταση, υγεία, σωματική δύναμη, πολλές νίκες σε αθλητικούς αγώνες αλλά η μοίρα τους επιφύλαξε το πιο ωραίο τέλος της ζωής: στο Άργος, τελούνταν μεγάλη γιορτή προς τιμή της Ήρας και κατά το έθιμο έπρεπε η μητέρα τους να ήταν εκεί με ζεμένο αμάξι. Τα βόδια άργησαν και τη θέση τους στο ζυγό τη άμαξας πήραν οι δυο γιοί της. Με τη ρώμη τους έσυραν την άμαξα και φθάσαν εγκαίρως στο ναό. Ακούστηκαν επευφημίες από τους παρευρισκόμενους. Καλοτύχιζαν τη μάνα που είχε τέτοια παιδιά. Η μητέρα, ζήτησε από την Ήρα, να δώσει στα παιδιά της ό,τι καλύτερο μπορεί να χαρίσει η τύχη στον άνθρωπο. Οι θεοί, άκουσαν την προσευχή της και χάρισαν στα παιδιά τον εν ευτυχία θάνατο, δείχνοντας κατά τον Ηρόδοτο ότι “άμεινόν εστι ανθρώπω τεθνάναι μάλλων η ζώειν” (για τον άνθρωπο είναι καλύτερος ο θάνατος απ’ τη ζωή όταν είσαι ευτυχισμένος).

Ο Κροίσος, δυσαρεστημένος είπε: Εμάς, δεν μας λογαριάζεις ανάμεσα στους ευτυχισμένους; Ο Σόλωνας απάντησε: Εμείς οι Έλληνες βασιλιά, βλέποντας ότι η ζωή είναι ευμετάβλητη, δεν περηφανευόμαστε για τα αγαθά που απολαμβάνουμε τώρα, ούτε θαυμάζουμε την ευτυχία κάποιου ανθρώπου που με τον καιρό μπορεί να αλλάξει. Ευτυχισμένο θεωρούμε μόνο εκείνον που ο θεός του χάρισε την ευτυχία ως στο τέλος της ζωής του. “Ωι δ’ εις τέλος ο δαίμων έθετο την ευπραξίαν τούτον ευδαίμονα νομίζουμε”.

Σόλων: ”Το να μακαρίζουμε έναν άνθρωπο εν όσω ακόμη ζει και κινδυνεύει, είναι σαν να δίνουμε τη νίκη και το στεφάνι σε αθλητή που ακόμη αγωνίζεται”.

Εξήγησε στον Κροίσο ποια είναι αυτά που συνιστούν την ανθρώπινη ευτυχία: ο πλούτος, που έχει σχετική αξία γιατί μπορεί να χαθεί, ο “μετρίως έχων βίον”, που είναι αρτιμελής και υγιής, να μη γνωρίσει στη ζωή του συμφορές, να έχει καλά παιδιά, να είναι και ωραίος “άπηρος, πάνουσος, απαθής κακών, εύπαις, ευείδης”) αλλά πάνω απ’ όλα, να τελειώσει καλά τη ζωή του. Ας μην τα χεις όλα τα καλά αρκεί να φεύγεις ευτυχισμένος και συμπεραίνει: “Πρέπει στο καθετί να παρατηρούμε το τέλος του, ποια έκβαση θα έχει, γιατί ο Θεός πολλούς, αφού τους ξεγέλασε με μια δόση ευτυχίας, τους γκρέμισε συθέμελα”.

Ύστερα από αυτό, ο Κροίσος θύμωσε, τον είπε “άσοφο” και τον έδιωξε. Αργότερα, το Μαντείο του είχε πει: “αν εκστρατεύσεις ενάντια των Περσών θα αφανίσεις μεγάλο βασίλειο”. Ο Κροίσος, το ερμήνευσε όπως ήθελε, εκστράτευσε ενάντια του Κύρου και κατέστρεψε το δικό του. Όταν αιχμαλωτίστηκε και βρέθηκε στην πυρά, θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα: “Κανένας όσο ζει δεν είναι ευτυχισμένος” (Μηδένα είναι των ζοώντων όλβιον), αναγνώρισε πως ήταν σοφά και φώναξε 3 φορές “Σόλων!” Ο Κύρος τον ρώτησε ποιος είναι αυτός που επικαλείται και ο Κροίσος του ομολόγησε. Ο Κύρος τον κατέβασε από την πυρά και του χάρισε τη ζωή, σκεπτόμενος αυτά τα λόγια και ότι θα μπορούσε η ζωή να επιφυλάξει και γι αυτόν στο μέλλον, αν χρησιμοποιούσε τη δύναμή και την ισχύ του σε έναν αδύναμο και ηττημένο όπως ο Κροίσος. Έτσι το όνομα του Σόλωνα έγινε γνωστό παντού, γιατί με τη σοφία του έσωσε έναν βασιλιά και δίδαξε, συνέτισε, έναν άλλον.

Λένε πώς ο άνθρωπος είναι ο αποκλειστικός ρυθμιστής της ζωής του, ο αρχιτέκτονας του μέλλοντός του. Είναι μια άποψη αυτό. Πως για ό,τι συμβαίνει στη ζωή του είναι υπεύθυνος ο ίδιος και κανένας άλλος|πως έχει τη δύναμη να προβλέψει και να αποφύγει επερχόμενα δεινά, να εκμεταλλευτεί ευκαιρίες και να οργανώσει τη ζωή του όπως αυτός επιθυμεί. Η άποψη αυτή δε στηρίζεται από τα πραγματικά δεδομένα της ζωής. Ασφαλώς η σωφροσύνη, η κυριαρχία του νου πάνω στις επιθυμίες και τα συναισθήματα είναι μια ασπίδα προστασίας αλλά όχι απ’ όλους τους κινδύνους. Υπάρχουν στη ζωή τα “εφ’ ημίν”αυτά που εξαρτώνται από εμάς και τα “ουκ εφ’ ημίν” εκείνα που είναι αδύνατο να ελεγχθούν. Για τα πρώτα ισχύει η Πλατωνική ρήση: “αιτία ελομένου, θεός αναίτιος”, δηλαδή για τα λάθη που κάνεις μόνος σου, δε φταίει ο θεός. Για τα άλλα όμως, ο πιστός θα πει: όλα είναι στο χέρι του Θεού. Άλλος θα πει, ίσως να είναι οι συγκυρίες, οι περιστάσεις που κανένα ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί να προβλέψει και να αποτρέψει.

Ό,τι και αν συμβαίνει, χωρίς να είναι κανείς ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, αντιλαμβάνεται πώς δεν μπορείς να θεωρήσεις ευτυχισμένο κανέναν, πριν περάσει αυτός την τελευταία μέρα της ζωής του. Όλα παίζονται ως τη στιγμή που αφήνουμε την τελευταία μας πνοή.

Αφού έτσι είναι η ζωή, το μόνο που απομένει είναι η αξιοπρεπής και σώφρων αντιμετώπιση των αντίθετων καταστάσεών της ευτυχίας και της δυστυχίας. Η σοφία των προγόνων μας, όπως αυτή εκφράζεται σ ένα ποίημα του Αρχίλογου, του ελεγειακού ποιητή και ιαμβογράφου, θα μας φανεί και σ’ αυτό το θέμα χρήσιμη:

“Καρδιά, καρδιά μου που σε ταράζουν αγιάτρευτες συμφορές, μάζεψε τις δυνάμεις σου και αντιμετώπισε τον εχθρό προτάσσοντας τα στήθη σου. Αν νικήσεις μη δείξεις τη χαρά δημόσια. Κι αν νικηθείς, μη ριχτείς στο πάτωμα του σπιτιού σου κλαίγοντας. Να χαίρεσαι στη χαρά και να λυπάσαι στη λύπη, αλλά όχι υπερβολικά. Προσπάθησε να καταλάβεις τον ρυθμό που κυβερνά τους ανθρώπους. Θέλει σύνεση και στη χαρά και στη λύπη γιατί είναι στιγμιαία και εφήμερα όλα. Αυτά ήταν ως προς την αρχαιότητα.

ΒΙΩΜΑ – ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ

Εγώ σαν Λευτέρης, είμαι ευτυχισμένος όταν βλέπω τη γυναίκα μου να χαμογελά.

Και τώρα που μεγάλωσα, έχω καλά παιδιά, 6 εγγονάκια, υγεία για την ώρα καλή και έχουμε μάθει να είμαστε ευτυχισμένοι με τα λίγα. Όταν ήμουν μικρός τραγουδούσαμε στο σπίτι (στο Τεριαχάτι) φτωχοί αλλά ευτυχισμένοι. Αλλά ήρθε η στιγμή που κόπηκε το τραγούδι και χάλασε η ευτυχία. Εγώ αν ήμουν ευτυχισμένος ποτέ, μου ανατράπηκε η ευτυχία μου, γιατί “Αμαρτίες γονέων…” (εννοεί σε σχέση με το καθεστώς επί Χότζα). H ευτυχία είναι εφήμερη. Το πιο ευτυχισμένο πράγμα είναι να αφήνει τη γυναίκα και τα παιδιά πίσω και να φεύγει πρώτος ο άντρας γιατί η γυναίκα είναι η ψυχή του σπιτιού και ο άνδρας δυσκολεύεται και δεν μπορεί να κάνει μόνος του στη ζωή.