Είμαι εγγονή Ποντίων προσφύγων

ΤΑ ΣΚΟΡΠΙΑ

Kάθε Δευτέρα θα μοιράζομαι μαζί σας ένα μικρό κείμενο που θεωρητικά θα μπορούσε να είναι από το ημερολόγιό μου. Τίτλος της στήλης: «Τα σκόρπια» γιατί τα κείμενα δεν θα έχουν χρονολογική σειρά, θα δημοσιεύονται «σκόρπια». Με χιούμορ αλλά και σοβαρότητα θα γράφω για θέματα που με ή μας απασχολούν, λίγο πριν τα γενέθλια των 65. Άλλοτε ο λόγος θα είναι δημόσιος-πολιτικός, άλλοτε θα διαβάζετε μία προσωπική εξομολόγηση, ελπίζω χωρίς να δυσανασχετείτε.

Τη στήλη συνοδεύει το έργο της ζωγράφου Xριστίνας Φοίτου, «Το όνειρο», Μικτή τεχνική σε καμβά, 150x100cm, 2017

Η Ελένη Χοντολίδου εργάζεται στο ΑΠΘ από το 1981. Διετέλεσε Κοινοτική Σύμβουλος (και για κάποια χρόνια Πρόεδρος) της Α΄ Κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης από το 2006-2018.

Είμαι συνειδητά με τη μεριά των αδικημένων, των καταπιεσμένων, των μεταναστών, των προσφύγων.

Το κατανόησα βαθιά το 2006 όταν χρειάστηκε να γράψω το πρώτο δημόσιο βιογραφικό μου –ως υποψήφια της Πρωτοβουλίας για τη Θεσσαλονίκη– και επέλεξα να αρχίσω με τη φράση: «είμαι εγγονή Ποντίων προσφύγων».

Οι παππούδες μου δεν καταδέχτηκαν να πάρουν κλήρο «στις λάσπες της Καλαμαριάς», περίμεναν τάχα ’μου τα κόκκινα χαλιά και βρήκαν άθλια προσφυγιά από τη «μητριά πατρίδα», δεν πήγαν ποτέ στην Εύξεινο Λέσχη και «μουγκάθηκαν».

Έστειλαν τα κορίτσια τους στο Πανεπιστήμιο και έκαναν μία προκομμένη και αμίλητη στον πόνο ζωή. Δεν μιλούσαν ποντιακά, όπως και οι γονείς μου που ελάχιστα καταλάβαιναν και ακόμη λιγότερο μιλούσαν. Κανονικό πένθος, δηλαδή.

«Μεγαλώνοντας και όμορφα παλιώνοντας» τα πράγματα αλλάζουν και μέσα μου και έξω μου.

Σήμερα είμαι περήφανη που είμαι εγγονή Ποντίων προσφύγων και λυπάμαι πολύ που αντιμετώπισαν οι παππούδες μου τη φτώχεια, που θύμωσαν και απαρνήθηκαν κατά κάποιον τρόπο τις ρίζες τους.

Είχαν την αγωνία του πρόσφυγα να ενταχθούν και να περάσουν απαρατήρητοι. Η μουγγαμάρα ήταν κάτι σαν πένθος. Ποντιακά δεν μάθαμε λέξη.

Λυπάμαι πολύ γι αυτό. Όπως λυπάμαι που άργησα πολύ να ασχοληθώ με την καταγωγή μου και να νιώσω περηφάνια γι αυτήν. Και επιτρέπω στον εαυτό μου να συγκινείται με ό,τι τον συγκινεί από αυτό το παρελθόν.

Αγαπώ κάποια φαγητά, λ.χ. το τυλιγάδι της γιαγιάς Εριφύλης. Λατρεύω τους χορούς των αντρών −βαθειά σεξιστικούς και αρχέγονους. Βιώνω την ταυτότητά μου με αμφιθυμία και περηφάνια –που, αν και πρόσφυγες, τα καταφέραμε– και απέχθεια για την κλειστή ποντιακή κουλτούρα, την εμμονή σε κάποια χαρακτηριστικά και τις… πολιτικές πεποιθήσεις μέρους των Ποντίων σήμερα, που δίνουν ωστόσο τον τόνο.

Στην ποντιακή μου οικογένεια –και μιλώ για την ευρύτερη– δεν γινόταν ποτέ λόγος για τον ξεριζωμό, για την προσφυγιά, για τη φτώχεια.

Δεν ήξερα καν ότι υπήρχαν οι Πόντιοι εκεί από τόσο παλιά. Στην Ιστορία στο σχολείο τα έμαθα και έτσι εξηγήθηκε η έλλειψη χωριού και εξοχικού σπιτιού. Όλοι μου σχεδόν οι φίλοι από τη γειτονιά είχαν ένα χωριό να πάνε. Τ

α δικά μας ήταν μακριά:

Κερασούντα (της μαμάς) και Τραπεζούντα (του μπαμπά).

Δεν ξέρω καμία σχεδόν ιστορία από την προσφυγιά και τις συνθήκες της (πόσο μακρύ ήταν το ταξείδι; φοβόντουσαν; πώς τους φάνηκε η Θεσσαλονίκη;) και δεν τόλμησα παρά να κάνω το οικογενειακό μας δέντρο. Σκόρπιες ιστορίες ξέρω μόνο και αυτές μαζεύω σαν φυλαχτά.

Οι θείες μου από την πλευρά του πατέρα μου, τόσο φοβήθηκαν ότι δεν θα τα καταφέρουν στο σχολείο στη «μητριά πατρίδα», ώστε δήλωσαν μικρότερες για να φοιτήσουν σε μικρότερη τάξη.

Ο παππούς Θωμάς Χοντολίδης (από τον οποίον μάλλον κληρονόμησα το ενδιαφέρον για τα κοινά) έφερε μαζί του βιβλία αρχαίων συγγραφέων και λεξικά από τον δάσκαλο πατέρα του τον Σταύρο.

Και το δίπλωμα από το Λύκειο Τραπεζούντας.

Έψαχνε να νοικιάσει σπίτι αλλά δεν τον ήθελε κανείς με πέντε παιδιά (τέσσερα κορίτσια και ο πατερούλης μου). Τι να κάνει; Φανέρωσε μόνο τις δύο μεγάλες, νοίκιασε το σπίτι (τούρκικο με σαχνισί) και αφού αγαπήθηκαν με τους ιδιοκτήτες έβγαλε και τα άλλα τρία. Αργότερα αγόρασε το σπίτι με την υπέροχη αυλή με τη μουσμουλιά. Αυτό το σπίτι σκέφτομαι όταν διαβάζω το διήγημα του Ιωάννου για τη Θεσσαλονικιά μουσουλμάνα που ήρθε να δει ξανά το σπίτι της.

Το σόι της μάνας μου μέχρι τρεις γενιές πριν από μένα είναι μορφωμένοι: μηχανικοί σπουδαγμένοι στην Ευρώπη, στο ΕΜΠ, δάσκαλοι και δασκάλες, γεωπόνοι.

Οι δασκάλες θείες μου, ο γεωπόνος θείος και η υποθηκοφύλαξ γυναίκα του, τα πρώτα και τα δεύτερα ξαδέλφια μου, οι θείοι μου όλοι σπουδαγμένοι: γιατροί, βιολόγοι, μηχανικοί, μαθηματικοί αυτοί και οι γονείς τους. 4 διδακτορικά, 5 πανεπιστημιακοί.

Στη χειρότερη των περιπτώσεων οι γυναίκες (της προπερασμένης γενιάς) ήταν κοπέλες που είχαν σπουδάσει πιάνο και ήταν τρίγλωσσες.

Ήγουν, χρήματα δεν υπάρχουν υπάρχει όμως απίστευτα μεγάλη περηφάνια για το πολιτισμικό μας κεφάλαιο, παλαιόθεν.

Η γιαγιά και ο παππούς πια στην Ελλάδα. Δεν τους έστρωσαν το «κόκκινο χαλί» που περίμενε ο παππούς και θυμωμένος δεν πήγε στην Εύξεινο Λέσχη, δεν μιλούσε Ποντιακά και σπούδασε όλα τα παιδιά του. Η μανούλα μου κάτω στη μέση.

Τώρα, με τον δικό μου τρόπο (μακριά από θρησκεία και εθνικισμούς) μαζεύω κομμάτι κομμάτι το παρελθόν: πρωτοστάτησα να γίνει συνέδριο στον Δήμο (από τον Εύξεινο στη Θεσσαλονίκη: η εγκατάσταση των Ποντίων στην πόλη) και έκθεση φωτογραφίας (Πορτραίτα Αστών Τραπεζούντας).

Το κείμενο το αφιερώνω στις γυναίκες αυτής της φωτογραφίας.

Πέντε γενιές, μάνες κόρες. Η όρθια είναι αδελφή της μητέρας μου και το μωρό είναι η πρώτη της κόρη. Πολύ θα ήθελα να είμαι εγώ.