Έξυπνη πόλη: Ιδέες για την μετάβαση της Θεσσαλονίκης στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση

Λέξεις: Γιάννης Καραμήτσιος* | (Το άρθρο αποτελεί μέρος μιας σειράς κειμένων του συγγραφέα με θέμα «Θεσσαλονίκη, 21ος αιώνας»)

Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση προσδιορίζεται ως το σύνολο των νέων τεχνολογιών του 21ου αιώνα που εισάγουν μια τομή ως προς τα επιτεύγματα του προηγούμενου. Αποτελεί την συνέχεια της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης του ατμού, της δεύτερης του ηλεκτρισμού και της τρίτης των ψηφιακών τεχνολογιών, η οποία άρχισε την δεκαετία του 1980 και εξελίσσεται μέχρι σήμερα.

Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, το «διαδίκτυο των πραγμάτων» και την έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης. Πολλά αντικείμενα και συστήματα θα αυτονομηθούν, θα συνδεθούν μεταξύ τους και θα λειτουργήσουν με έξυπνο τρόπο. Πλέον έχει γίνει της μόδας να μιλάμε για «έξυπνα» πράγματα: το έξυπνο σχολείο, το έξυπνο νοικοκυριό, την έξυπνη επιχείρηση και ούτω καθεξής.

Το κείμενο αυτό θα εκμεταλλευτεί τον νεολογισμό και θα εισάγει την ιδέα της Θεσσαλονίκης ως “έξυπνης πόλης”. Θα εξετάσουμε μερικές πρακτικές προτάσεις από άλλες περιοχές του κόσμου που θα μπορούσαν να βοηθήσουν την πόλη να επωφεληθεί από τις μεγάλες τεχνολογικές επαναστάσεις του 21ου αιώνα. Εννοείται, βεβαίως, ότι οι προτάσεις αυτές αφορούν και όλες τις υπόλοιπες πόλεις της Ελλάδας.

#1 Ρύθμιση των φωτεινών σηματοδοτών της κυκλοφορίας από τεχνητή νοημοσύνη.

Εμείς οι κάτοικοι της περιοχής όπου διασταυρώνονται η Μητροπόλεως με την Παύλου Μελά, έχουμε δει να αλλάζουν σχεδόν τα πάντα στην γειτονιά τα τελευταία 40 χρόνια, εκτός από ένα πράγμα: το μεγάλο διάστημα που διαρκεί το κόκκινο για τα αυτοκίνητα επί της Παύλου Μελά. Αυτό πάντα μου φαινόταν παράλογο, δεδομένης της σημαντικής κίνησης των οχημάτων στον δρόμο αυτόν. Πολύ συχνά δημιουργεί μποτιλιαρίσματα που επιβαρύνουν και την διασταύρωση λίγο πιο πάνω με την Τσιμισκή.

Οι σηματοδότες της πόλης ακόμη λειτουργούν με προρυθμισμένους χρονομέτρες, οι οποίοι αγνοούν την κυκλοφορία όπως συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο. Αυτό το σύστημα θα πρέπει να αλλάξει και να γίνει πιο ορθολογικό.

Στις ΗΠΑ έχουν ήδη αναπτυχθεί συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως το Surtrac, τα οποία εφοδιάζουν τους σηματοδότες με ραντάρ, κάμερες και άλλους αισθητήρες. Αυτός ο εφοδιασμός τούς επιτρέπει να υπολογίσουν τον αριθμό και την ταχύτητα των οχημάτων που τους πλησιάζουν, και να ρυθμίζουν αντίστοιχα την λειτουργία τους. Επίσης επικοινωνούν με τους υπόλοιπους σηματοδότες της περιοχής και ανταλλάσσουν μαζί τους πληροφορίες για την κίνηση. Αποφασίζουν έτσι από μόνοι τους ποιος θα ανάψει λίγο περισσότερο ή λιγότερο τα αντίστοιχα σήματα. Με αυτόν τον τρόπο, βελτιώνουν την ροή των οχημάτων με πολύ ορθολογικό τρόπο. Υπολογίζεται ότι ο χρόνος της μετακίνησης του κάθε οχήματος μειώνεται περισσότερο από 25% – και αυτό σημαίνει αποσυμφόρηση της πόλης και χρόνο κερδισμένο για την ζωή του καθενός και της καθεμίας από εμάς.

#2 Έξυπνος φωτισμός των δρόμων.

Οι πόλεις στην Αυστραλία επενδύουν στον έξυπνο φωτισμό των δρόμων. Εγκαθιστούν λάμπες LED (light emitting diode), οι οποίες περιορίζουν τα ενεργειακά κόστη μέχρι και 50% και μπορούν να μειώσουν την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου πάνω από 60% σε σχέση με τις συμβατικές.

Το πιο σημαντικό όφελος ωστόσο μπορεί να προέλθει από την διασύνδεσή τους μέσα από ένα κεντρικό σύστημα που θα καθορίζει την απόδοσή τους βάσει συγκεκριμένων παραμέτρων. Οι λάμπες γίνονται μέρος ενός “νέφους” δεδομένων, το οποίο ρυθμίζει την ένταση του φωτισμού βάσει των καιρικών συνθηκών, της κίνησης του δρόμου, της ώρας της ημέρας ή έκτακτων περιστάσεων, όπως ατυχήματα.

Η “ευστροφία” αυτού του συστήματος μπορεί να εξορθολογίσει τον τρόπο με τον οποίον θα μπορούσε να φωτιστεί, για παράδειγμα, η Εγνατία σε νυχτερινές ώρες αιχμής, σε αντίθεση με ώρες χαμηλότερης κίνησης. Άλλον φωτισμό χρειάζεται το πάρκο Κρήτης με κακοκαιρία στις 9 το βράδυ και άλλον με καλοκαιρία στις 3 τα ξημερώματα. Σε περίπτωση σοβαρού ατυχήματος στην Λεωφόρο Στρατού, ο φωτισμός του συγκεκριμένου σημείου θα μπορούσε να ενταθεί, σχεδόν αυτόματα, για όσο διάστημα χρειαστεί.

Με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται όχι μόνο εξοικονόμηση πόρων, αλλά και μείωση της φωτορύπανσης, η οποία επηρεάζει αρνητικά τους βιορυθμούς πολλών ανθρώπων και οικοσυστημάτων γενικότερα.

Να σημειώσουμε ότι μια σημαντική αρχή έγινε στην Θεσσαλονίκη το 2017, όταν οι λάμπες LED έγιναν μέρος του δημοτικού φωτισμού και πραγματοποιήθηκε ψηφιακή καταγραφή όλου του δικτύου. Η αναβάθμιση αυτή υπολογιζόταν να αποφέρει εξοικονόμηση έως και 400 χιλιάδων ευρώ τον χρόνο.

#3 Πεζοδρόμια που παράγουν ενέργεια.

Σε διάφορες χώρες του δυτικού κόσμου εφαρμόζονται ήδη, σε πιλοτική φάση, προγράμματα έξυπνων δαπέδων που μετατρέπουν την κινητική ενέργεια όσων περπατούν πάνω από αυτά σε δυναμική ενέργεια, η οποία στην συνέχεια διοχετεύεται στα τοπικά δίκτυα ενέργειας. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε στο μέλλον ολόκληρα πεζοδρόμια (π.χ. τον πεζόδρομο της Αριστοτέλους) ως ζωντανές γεννήτριες παραγωγής δωρεάν και καθαρού ηλεκτρικού ρεύματος για την πόλη, τα μαγαζιά ή τα νοικοκυριά της περιοχής.

Μια τέτοια πειραματική εγκατάσταση δημιουργήθηκε πρώτα στην Ουάσινγκτον το 2016 και ακολούθησε άλλη μία στο Λονδίνο το 2017, στην Oxford Street. H συγκεκριμένη έκταση, μόλις 20 τ.μ., ονομάστηκε ο πρώτος “έξυπνος δρόμος”.

Συγκεκριμένα, η λονδρέζικη εταιρία Pavegen δημιούργησε ένα ειδικό πλακίδιο από ανακυκλωμένα ελαστικά αυτοκινήτων. Το κάθε βήμα επάνω του παράγει 3 joules ενέργειας που θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν μια λάμπα δρόμου LED για 30 δευτερόλεπτα. Ένας ικανός αριθμός πλακιδίων και βημάτων θα μπορούσε να δημιουργήσει αρκετή ενέργεια για να αποθηκευτεί σε μπαταρίες ή να τροφοδοτήσει ηλεκτρικές συσκευές.

#4 Πλήρης ψηφιοποίηση των δημοτικών υπηρεσιών. 

Το Τελ Αβίβ είναι μια πόλη που μοιάζει σε πολλά θέματα με την Θεσσαλονίκη: μεσογειακή, παραλιακή, εξωστρεφής. Οι πολίτες του, όπως και οι Θεσσαλονικείς, είναι τοπικιστές με την καλή έννοια και λατρεύουν την πόλη τους, αλλά το 2013 δήλωσαν ότι απεχθάνονταν την δημοτική της διαχείριση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την σταδιακή αναβάθμιση όλων των υπηρεσιών σε ψηφιακές.

Έτσι δημιουργήθηκε το DigiTel, μια εφαρμογή κινητού τηλεφώνου μέσω της οποίας μπορεί κάποιος ή κάποια να πληρώσει όλους τους λογαριασμούς, να κάνει εγγραφή σε οποιοδήποτε σχολείο δημοτικής αρμοδιότητας, να αποκτήσει άδειες για στάθμευση, κλπ. Επίσης μπορεί κανείς να στείλει στον Δήμο φωτογραφίες από κακοτεχνίες στους δρόμους ή τα πάρκα, και γενικώς να υποβάλει παράπονα και προτάσεις.

Μια τέτοια εφαρμογή -ας την ονομάσουμε DigiThess- θα μπορούσε να εγκατασταθεί από όλους τους Δήμους της Θεσσαλονίκης. Σε αυτήν θα μπορούσαν να ενσωματωθούν όλες τις πιθανές συναλλαγές των πολιτών με τις δημοτικές αρχές, όπως έγινε και στο Τελ Αβίβ, και επιπλέον να γίνουν πιο διαδραστικές. Το μενού θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις εξής επιλογές:

α) Συναλλαγές β) Ενημέρωση κυκλοφορίας (π.χ. πού έχει κίνηση ή που βρίσκεται η πλησιέστερη στάση λεωφορείου) γ) Ενημέρωση για προβλήματα λόγω έργων ή βλαβών (π.χ. διακοπή νερού σε μια περιοχή) δ) Υποβολή παραπόνων – παρατηρήσεων για προβλήματα. ε) Χρήσιμες πληροφορίες για την τρέχουσα εβδομάδα (π.χ. εκδηλώσεις, φεστιβάλ ή άλλα δημοτικά νέα).

Ειδικά οι συναλλαγές, θα μπορούσαν σταδιακά να διεξάγονται μόνο ψηφιακώς. Έτσι θα βοηθήσουν τους Δήμους να μειώσουν τα κόστη ή να προσλάβουν υπαλλήλους για εργασίες που όντως μπορούν να γίνουν μόνο σε φυσική μορφή (π.χ. κηπουρούς ή καθαριστές, αντί για υπαλλήλους γραφείου).

#5 Περισσευόμενα γεύματα. 

Υπολογίζεται ότι το ένα τρίτο των τροφίμων που αγοράζουμε καταλήγει στα σκουπίδια. Αυτό αποτελεί μια αποτυχία του πολιτισμού μας, αν αναλογιστούμε πόσοι άνθρωποι στερούνται την δυνατότητα να διατραφούν σωστά, πόσοι πόροι σπαταλώνται για την παραγωγή τροφής και πόσο επιβαρύνονται τα οικοσυστήματα από την συσσώρευση απορριμάτων. Το πρόβλημα εμφανίζεται εντονότερο στα εστιατόρια, όπου οι ποσότητες που σπαταλώνται είναι συνήθως μεγαλύτερες. Έτσι στην Φινλανδία, δημιουργήθηκε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, η ResQClub, που βοηθάει τα εστιατόρια και τα άλλα καταστήματα εστίασης να προσφέρουν τα περισσευόμενα προϊόντα τους σε μειωμένες τιμές. Έχει ήδη πουλήσει περισσότερα από 300 χιλιάδες γεύματα.

Στην Θεσσαλονίκη, όπου η προσφορά των εστιατορίων, ζαχαροπλαστείων, γυράδικων κλπ μάλλον ξεπερνά την ζήτηση, μια τέτοια πλατφόρμα θα μπορούσε να προσφέρει λύσεις και στις δύο πλευρές της εξίσωσης.

Όποτε κάποιος ανοίγει την εφαρμογή, θα μπορεί να βρει στον χάρτη το πλησιέστερο κατάστημα που συνήθως προσφέρει τα εδέσματα σε στο 50% της αρχικής τιμής. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μικρές τοπικές αγορές διατροφής, σε συνοικίες όπως η Τούμπα ή ο Εύοσμος, να κρατήσει αρκετά μαγαζιά ανοιχτά για περισσότερο χρόνο. Θα προσφέρει φτηνές λύσεις σε όσους τις έχουν ανάγκη, θα αυξήσει την κυκλοφορία του χρήματος και, ασφαλώς, θα μειώσει τον όγκο των αποβλήτων και την επιβάρυνση που αυτά συνεπάγονται για τις πόλεις και την ύπαιθρο.

Η επανάσταση των πόλεων.

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μέθοδοι που μπορεί να ακολουθήσει μία πόλη για να χαρακτηριστεί “έξυπνη”. Μερικές, όπως η Κοπεγχάγη, επένδυσαν ιδιαίτερα στις τηλεπικοινωνίες και τις ψηφιοποίηση των υπηρεσιών υγείας. Ασιατικές πόλεις, όπως η Σιγκαπούρη και το Ντουμπάι, ανέπτυξαν ιδιαίτερα τις συγκοινωνίες τους, με ρομπο-ταξί, αυτοματοποίηση και χαμηλές έως μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Άλλες, όπως το Βανκούβερ, το Πεκίνο ή η Βαρκελώνη, άρχισαν να δίνουν έμφαση στην διαχείριση του νερού και των αποβλήτων του.

Η μεγάλη πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού αναμένεται να κατοικήσει στις πόλεις μέσα στις προσεχείς δεκαετίες, οπότε οι μεγάλες καινοτομίες θα αφορούν την ποιότητα της ζωής σ’ αυτές. Η νέα τεχνολογική επανάσταση συνιστά λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, και επανάσταση των πόλεων.

Η Θεσσαλονίκη και τα άλλα αστικά κέντρα θα πρέπει να αφουγκραστούν τις εξελίξεις αυτές. Θα πρέπει να αναζητήσουν φτηνές και πρακτικές λύσεις που να ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου. Τα συστήματα που προσφέρονται δεν είναι απαραιτήτως ακριβά – αλλά ακόμα και αν κοστίζουν κάτι παραπάνω στην αρχική φάση, θα πρέπει να τα δούμε ως επενδύσεις που θα αποφέρουν μεγάλα οφέλη στο μέλλον.

Τα πέντε παραδείγματα που αναφέραμε (ανάμεσα σε δεκάδες διαθέσιμα) προσφέρουν μόνο μια μικρή ιδέα των δυνατοτήτων της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Πρόκειται για μια επανάσταση που μόλις τώρα ανατέλλει και μάλλον δεν θα έχει προηγούμενο σε έκταση, ένταση, δυνατότητες αλλά και προσφορά προς τον απλό άνθρωπο.

*Ο Γιάννης Καραμήτσιος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη. Από το 2006 ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες ως υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Θεσσαλονίκη, 100 μικρές ιστορίες», εκδόσεις IANOS, και συνιδρυτής της οργάνωσης υπέρ των ευρωπαϊκών αξιών Alliance 4 Europe. Οι απόψεις που παρουσιάζει στο κείμενο είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν αυτές της Επιτροπής.