Εκτός από το να ανταγωνίζεστε, πόσο συχνά συνεργαστήκατε με άλλους ανθρώπους;

Εικόνα: unsplash

Είναι δύσκολο για κάποιον να ορίσει με ποιους τρόπους συγκεκριμένα η κοινωνία μας δυστυχεί, και γιατί. Οι περισσότερες από εμάς έχουμε μόνο συγκεκριμένες ενδείξεις από το μικρόκοσμο μας ή από την τηλεόραση.

«Άκουσα ότι ξεκίνησε τα χάπια. Όλοι παίρνουν σήμερα». «Ακόμα μία γυναικοκτονία». «Οι ληστείες πολλαπλασιάζονται στη γειτονιά». «Είναι καλό παιδί αλλά έχει μπλεχτεί». «Δεν κοιμάμαι το βράδυ και δεν ξέρω γιατί». Οι έρευνες μπορεί να επιβεβαιώνουν ότι κάτι δεν πάει καλά όταν μελετούν, για παράδειγμα, την ποσότητα κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών φαρμάκων διαχρονικά, ή αυτή του αλκοόλ, αλλά και πάλι σπάνια συνδέουν τα φαινόμενα με μεγαλύτερες εξηγήσεις.

Εδώ θέλω να δώσω μονάχα μία, που δεν εξαντλεί σε καμία περίπτωση το περιεχόμενο της κουβέντας. Δεν την σκαρφίστηκα και μόνος μου, αφού είναι το κεντρικό θέμα της μελέτης του κριτικού κοινωνιολόγου Hartmut Rosa που αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας του για να αποδείξει ότι η ταχύτητα των σημερινών κοινωνιών, ο χρόνος και η επιτάχυνση του, προκαλούν σημαντικά αδιέξοδα στο σύγχρονο άνθρωπο, στην προσπάθεια του να ζήσει καλά, και στις κοινωνίες του.

Όλοι μας αισθανόμαστε ότι τα περισσότερα πράγματα γύρω μας αλλάζουν πολύ γρήγορα χωρίς να προλαβαίνουμε να τα επεξεργαστούμε. Στο παρελθόν οι συνάδελφοι και οι γείτονες μας ήταν περισσότερο σταθεροί από ότι σήμερα που ο άνθρωπος αλλάζει 4-5 φορές σπίτια για να βρίσκεται κοντά στη δουλειά του, η οποία επίσης αλλάζει συνεχώς σε σχέση με τον τύπο της καριέρας που υπήρχε στο παρελθόν, όταν κάποιος συνταξιοδοτούνταν έχοντας μόνο έναν τύπο απασχόλησης, ή δουλεύοντας μόνο σε μία δουλειά.

Χωρίς να πω περισσότερα για το περιεχόμενο μίας μελέτης που θα μπορούσε να αναζητηθεί, θα σταθώ μόνο στο βασικό κινητήριο μοχλό που εντοπίζει ο Rosa πίσω από αυτή την επιτάχυνση στους τρόπους και τους ρυθμούς της ζωής και τη δυστυχία που τελικά προκαλεί (απλοποιώντας τελικά αρκετά και τα όσα έχει να πει ο συγγραφέας).

Αυτός δεν είναι άλλος από τον ανταγωνισμό. Ζούμε σε μία κοινωνία που διαρκώς μας καλεί να βελτιωνόμαστε και να γινόμαστε καλύτεροι για να επιβιώσουμε. Η κοινωνία αυτή κατά συνέπεια δεν μπορεί να αποδεχθεί τη σταθερότητα, την αργοπορία, την βραδύτητα, την τεμπελιά ως κοινωνικά αποδεκτές μορφές κίνησης και συμπεριφοράς, και αυτό σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης εμπειρίας.

Για παράδειγμα, στη σφαίρα της οικονομίας, τα κεφάλαια πρέπει να επενδύονται/δανείζονται γρήγορα αν θέλουν να αποφέρουν κέρδη. Με την ταχύτητα που έχει η τεχνολογική αλλαγή, οι επιχειρήσεις πρέπει διαρκώς να καινοτομούν για να μη μένουν πίσω. Οι εργαζόμενοι πρέπει συνεχώς να εκπαιδεύονται σε νέα πράγματα χάνοντας πολύτιμο ελεύθερο χρόνο και εισόδημα για «νέες δεξιότητες». Πρέπει συνεχώς και να δανείζονται για την κατανάλωση της αφθονίας των αγαθών που υπάρχουν παντού γύρω μας, στις διαφημίσεις. Η οικονομία λειτουργεί στη λογική του γρήγορου κέρδους. Επειδή ο χρόνος είναι χρήμα, αν θέλεις να επιβιώσεις σε μια οικονομία με μία τέτοια λογική πρέπει διαρκώς να είσαι καλύτερος από τον ανταγωνιστή σου.

Αν η σχέση του ανταγωνισμού με την καπιταλιστικά οργανωμένη παγκοσμιοποιημένη οικονομία είναι πρόδηλη, ο ανταγωνισμός αυξάνεται σήμερα και στη σφαίρα του έρωτα, της φιλίας και της διασκέδασης, όπου δεν μπορείς να επιβιώσεις αν δεν είσαι ελκυστικός. Η εικόνα σου έχει λίγα likes. Το story σου δεν το είδε ποτέ η αγαπημένη σου. Υπάρχει παντού γύρω μου μία αφθονία όμορφων και ενδιαφέροντών ανθρώπων ή μερών που πρέπει να επισκεφτώ, και αφού τίποτα δεν είναι για πάντα, μπορώ εύκολα να χωρίζω ή να κάνω νέους και πιο ενδιαφέροντες φίλους στα διαρκώς εναλλασσόμενα περιβάλλοντα στα οποία κινούμαι.

Το ίδιο και στη σφαίρα της τέχνης και του αθλητισμού, όπου όλα γίνονται πιο μικρά (πχ. οι επιδόσεις ενός σπρίντερ, η διάρκεια των ταινιών), αλλά και περισσότερο γρήγορα (πχ. η παραγωγή για μία ταινία και η πλοκή της, η ταχύτητα ανάγνωσης ενός άρθρου), σημάδια όλα της ανυπομονησίας που έχει ο άνθρωπος για έναν τύπο διασκέδασης και εμπειρίας που θα πρέπει να καταναλωθεί όσο πιο γρήγορα γίνεται πριν τον βρει ο θάνατος.

Σήμερα λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει το αίτημα για μία καλή ζωή περισσότερο αντιφατικά από ποτέ, και σίγουρα το βιώνει ως άτομο, μοναχικά.

Από τη μία χρησιμοποιεί το ιδιωτικό αυτοκίνητο για μία βόλτα στην εξοχή, κάτι που θα ήταν αδύνατο με το ποδήλατο του, αλλά από την άλλη έχει μία δεύτερη ζωή μέσα στο μποτιλιάρισμα. Από τη μία έχει μία αφθονία επιλογών για εργασία μπροστά του και άρα και για μεγαλύτερη κατανάλωση, αλλά από την άλλη βιώνει την ίδια αβεβαιότητα της μετακόμισης, του νέου εργασιακού περιβάλλοντος, των επιδερμικών σχέσεων με συναδέλφους, γείτονες ή συντρόφους που αλλάζουν σαν τα παπούτσια. Κυρίως δηλαδή, και χωρίς να το συζητάμε πολύ, μάλλον να το νιώθουμε μόνο, βιώνει παράλληλα με την υπόθεση του για την ύπαρξη καλύτερων ευκαιριών και εμπειριών κάπου εκεί έξω (και άρα και την προσμονή του για ένα καλύτερο μέλλον), μία καταστατική ασάφεια σε σχέση με τον κόσμο γύρω του.

Η σχέση του με τον κόσμο και τους υπόλοιπους ανθρώπους είναι, για να μπορέσει να αποδείξει την αξία του, μία σχέση συνεχούς αυτοβελτιώσης και ενός ατομικού αγώνα απέναντι σε κάποιον αόρατο ανταγωνισμό, και αυτό ακόμα περισσότερο σε κοινωνίες όπως την Ελληνική που η αυτοβελτίωση βαλτώνει στο βούρκο των διαδοχικών έντονων κρίσεων στην οικονομία, και των παγιωμένων συμφερόντων στην οικονομία και την πολιτική.

Ο Hartmut Rosa πέρα από τα προφανή εσωτερικά/ατομικά αντίδοτα σε αυτές τις διαλυτικές για τη ψυχολογία μας τάσεις που είναι να σταματάμε που και που, να παίρνουμε μία ανάσα, και να εκτιμούμε καλύτερα την σταθερότητα και την τεμπελιά στη ζωή μας, προτείνει και ένα πολιτικό αντίδοτο. Στην εποχή των σκοτωμένων μεγάλων ιδεολογιών εμένα μου μοιάζει η πρόταση του τόσο ριζοσπαστική που θα μπορούσε κάλλιστα να ζεσταίνει τις καρδιές και τα κίνητρα των νεότερων ανθρώπων που έχουν όρεξη για τα κοινά και τη ζωή, αν οι παλιοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι ακριβώς συμβαίνει και έχουν σταματήσει εδώ και καιρό να πιστεύουν.

Η μοναδική σφαίρα της ανθρώπινης ύπαρξης που δεν προσδιορίζεται από τον εντονότερο ανταγωνισμό για τον Rosa είναι η αναδιανομή.

Ένα γενναιόδωρο προνοιακό επίδομα όπως αυτό της ανεργίας αναγνωρίζει το δικαίωμα ενός ανθρώπου να κάνει ένα restart στη ζωή του από το να κυνηγάει συνεχώς μία μάταιη καταξίωση σε κάτι, ή τον κίνδυνο μία νέα «καινοτομία», ένας αλγόριθμος, μία μηχανή, να εκτοπίσει ανθρώπους από το σύστημα της εργασίας πυροδοτώντας τη δομική αβεβαιότητα για το μέλλον και τον εαυτό. Ένα πραγματικά δημόσιο πανεπιστήμιο που δεν έχει στο κέντρο του έναν διαγωνισμό που εκτός από τα κόστη για την οικογένεια θέτει τα παιδιά σε έναν αδιάκοπο αγώνα να αποδείξουν κάτι σε μία εποχή που θα μπορούσαν να ερωτεύονται καλύτερα και να συνεργάζονται περισσότερο περιορίζει τη λογική του ανταγωνισμού και δίνει πραγματικά ίσες ευκαιρίες. Η μείωση της κατανάλωσης αγαθών μόνο για ένα story στο Instagram θα περιόριζε τους ρύπους το ίδιο καλύτερα με ένα πάρκο αναψυχής αντί για ένα ακόμα εμπορικό κέντρο.

Η πρόταση λοιπόν του Rosa, που θα σας πρότεινα να γίνει και δική μας, είναι να επινοήσουμε εκ νέου τη συνεργασία, και να τη δούμε να υλοποιείται ως προτεραιότητα μας από εδώ και στο εξής σε πρόσωπα, προγράμματα, στις δράσεις μας για τα κοινά που ορίζουν τα πεδία της ζωής μας. Οι λόγοι που χάνουμε τον ύπνο μας, όσο αόρατοι και ατομικά βιωμένοι, έτσι που να μην τους αναγνωρίζουμε ή συζητάμε, είναι υπαρκτοί, και ο Rosa και ο τρόπος σκέψης του μας προτείνουν πολύτιμους τρόπους να τους ξανασκεφτούμε, και γιατί όχι, να τους περιορίσουμε/εξουδετερώσουμε.