Ένα διαχρονικό κομψοτέχνημα

Λέξεις: Γιώργος Κοκτσίδης

«Μα οι λύκοι, έτσι κι έρθει η ώρα τους, προβάλλουν απ’ όλες τις μεριές και τα μάτια τους είναι στιλπνά και διεισδυτικά όσο τίποτα. Οι λύκοι όχι με τον καθιερωμένο φόρτο, όχι απαραιτήτως ως εχθροί, μα ως ενέχυρα της μνήμης – αυτής της “στοργικής αγρύπνιας που σπάει κόκαλα, και την φοβούνται όσοι φοβούνται να υπάρξουν“»

— —

Στο μάκρος της αναγνωστικής μας οδύσσειας, συναντιόμαστε σπανίως αλλά μοιραία με βιβλία που μας μιλάνε σε μια γλώσσα διαφορετικής τάξης, γλώσσα προσωπική, συμβολική, ενδότερη. Βιβλία που δεν διαβάζονται αλλά βιώνονται, σε αποικίζουν σαν αινιγματική ασθένεια κι εκδηλώνονται ακατάσχετα και ποικιλοτρόπως. Τα πελάγη μιας τέτοιας μυστικιστικής εμπειρίας, αν και ταξιδεμένα, παραμένουν για πάντα αχαρτογράφητα.

Τέτοια είναι τα λόγια στο κομψοτέχνημα της Ζατέλη. Σκοτεινά, κατανυκτικά, απροσπέλαστα. Δεν είναι απλή εξιστόρηση βιωμάτων ή φθηνή ηθογραφία, δεν είναι ημερολογιακή καταγραφή των ηρώων της, είναι η ίδια η ύπαρξη διασκορπισμένη στα άπειρα συμβεβηκότα της. Πραγματικά “καθολικό” μυθιστόρημα όπως το ονειρεύτηκαν οι σπουδαιότεροι συγγραφείς του 19ου αιώνα.

Από την τοιχογραφία μιας πελώριας οικογένειας στην περιοχή της Μακεδονίας του περασμένου αιώνα, από την καθημερινότητα του βίου δεκάδων ανθρώπων, η Ζατέλη ανιχνεύει ακόμα και στα πιο επουσιώδη τα λείψανα αρχέγονων εμπειριών, και μας παραδίδει μια αληθινή Θεολογία. Στη ρύμη του λόγου της παρεισφρύουν θρύλοι, δοξασίες και μύθοι που μετουσιώνουν το μυθιστόρημα σε παραμύθι και τραγωδία. Ο σεπτός πατέρας της οικογένειας Χριστόφορος δεν είναι απλά ο κορυφαίος του γενεαλογικού του δένδρου. Είναι ο Βασιλιάς Ληρ που βλέπει τη ζωή να φλέγεται και να εξαϋλώνεται. Η ερωτοπληγωμένη Κλητία μεταρσιώνεται για να μετατραπεί σε Οφηλία. Η Φεβρωνία ενδύεται τον τολστοϊκό μανδύα της Άννας Καρένινας και περνάει αθόρυβα στην άλλη μεριά.

Επιστέγασμα της ζατελικής δραματουργίας, όπως σε κάθε μεγάλο έργο, είναι πάντα ο έρωτας κι ο θάνατος. Ένας εκστατικός τρόμος συνέχει και παρακολουθεί τις παραγράφους της. Η Ζατέλη δεν γράφει απλά, κεντάει με κάθε της πρόταση το σάβανο του Λαέρτη μήπως και γλιτώσει από το αναπόδραστο. Κάθε λέξη που τυπώνεται στο χαρτί σε φέρνει πιο κοντά στο μαρτύριο αλλά ταυτόχρονα σε λυτρώνει. Ο θάνατος που παραμονεύει παύει να σε ενοχλεί. Η ζωή γλεντάει. Τα παραισθησιογόνα μάγια της Ζατέλη μάς παραδίδουν στο λυκόφως. Την ώρα ανάμεσα στο σκύλο και το λύκο. Τη μεταβατική στιγμή που ανακαλούμε από την αχλή τα όνειρά μας, τις παιδικές μας αναμνήσεις… ακόμα και τους νεκρούς μας. Το τσεκούρι με το μέλι, να κόβει τη φρίκη και να γλυκαίνει τις πληγές.

«Παρηγοριά δεν παίρνει ο θάνατος», αλλά κάποιες φορές πέφτουν στα χέρια σου τέτοια βιβλία και με το φως του λύκου επανέρχεται η ζωή.

*Ο Γιώργος Κοκτσίδης είναι γιατρός