Ένα δημιουργικό σενάριο φαντασίας για την Αγιά

Λέξεις: Αύρα Πανουσοπούλου

Σκέφτομαι τι θα ήθελα να συμβεί μετά από τον κατακλυσμό του Νώε…

Όταν θα το διαβάσεις θα πεις ότι είναι ένα παραμύθι, θα ονειρευτείς για λίγο τον τόπο εδώ στην Αγιά έτσι όπως θα θέλαμε όλοι να τον ζήσουμε, και δεν θα τολμήσεις να σκεφτείς ότι όλα αυτά ή κάποια από αυτά δεν είναι και τόσο ακατόρθωτα. Εγώ όμως νιώθω ότι όποιος το διαβάσει θα έχει βάλει ένα καλό σποράκι στο κεφάλι του και σε κάποια κεφάλια μπορεί αυτό το σποράκι να φυτρώσει…Στο δικό μου πάντως ρίζωσε. Να γίνει η Αγιά ένα πρότυπο βιολογικό περιβόλι για όλη την Ευρώπη.

Θεσσαλία 2063

“Προσγειωθήκαμε στην Αγχίαλο στο μικρό αεροδρόμιο της Λάρισας. Με περίμενε ένα εννιαθέσιο πουλμανάκι του Δήμου Αγιάς. Σε αυτή τη μικρή διαδρομή, η σημερινή εικόνα μέσα από τον κάμπο με τα φωτοβολταϊκά πάρκα στην άγονη πια γη, τα εγκαταλειμμένα χωράφια που άλλοτε ανέμιζαν τα καλαμπόκια και τα βαμβάκια, δεν σε προετοιμάζει για να αντικρίσεις την καινούργια εικόνα της Αγιάς.

Πριν από αρκετά χρόνια το 2025 ξεκίνησε το πείραμα της Αγιάς. Ένα τμήμα του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας μεταφέρθηκε στις εγκαταστάσεις του Γυμνασίου που ήταν εγκαταλειμμένες και αναξιοποίητες από τότε που έφυγε το Περιβαλλοντικό Κέντρο Εκπαίδευσης Κισσάβου Μαυροβουνίου.

Εκεί βρήκαν την θέση τους τα τμήματα του Πανεπιστημίου για την μελέτη και εφαρμογή της τεχνολογίας, της Ευφυούς Γεωργίας και της βιοτεχνολογίας στην βιολογική Γεωργία.

Η Αγιά μέχρι τότε ήταν γνωστή για τα μήλα της και για τα κεράσια της και κάποιες ορεινές περιοχές για τα κάστανά της. Ήταν όμως συμβατικές καλλιέργειες με χρήση φυτοφαρμάκων από τους ίδιους τους αγρότες –ήταν μια πρακτική που χρησιμοποιούσαν τότε- με αποτέλεσμα να σημειωθεί η γνωστή οικολογική καταστροφή.

Τον Απρίλιο του 2024 μετά από μια μακρά περίοδο βροχών και υψηλών θερμοκρασιών για την περιοχή και καθημερινών επεμβάσεων από τους αγρότες με μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα για να προλάβουν τις ασθένειες ..μέσα σε μια εβδομάδα καταστράφηκαν όλες οι μελισσοκυψέλες και γέμισε η περιοχή με νεκρές μέλισσες. Δεν αντέδρασαν εγκαίρως σε αυτό το πρωτοφανές φαινόμενο και έτσι χάθηκε η περίοδος επικονίασης για τα κεράσια και για τα μήλα και για όλα τα φρούτα. Όταν ανακάλυψαν ότι υπήρχε ακαρπία σε όλες τις καλλιέργειες ήταν πλέον αργά. Κανένα δέντρο δεν μπόρεσε να καρποφορήσει και η οικονομική καταστροφή ήταν το τελειωτικό χτύπημα για τους αγρότες της περιοχής.

Ένα μήνα μετά από το συμβάν και μετά από έρευνα του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου και του Γενικού Χημείου του κράτους , ανακάλυψαν υψηλές συγκεντρώσεις τοξικών ουσιών στο έδαφος και βγήκε στην δημοσιότητα ότι το νερό που πήραν δειγματοληπτικά από γεωτρήσεις της ευρύτερης περιοχής ήταν ακατάλληλο για τον άνθρωπο και τα ζώα.

Έτσι ερμηνεύτηκαν και τα παλαιότερα περιστατικά των νεκρών πελαργών που βρέθηκαν στο Ελευθέριο και των πελεκάνων στα νερά της Κάρλας….και αν θυμηθούμε και πιο πίσω μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί δεν κατάφεραν ποτέ μέχρι τότε να εγκαταστήσουν ένα πληθυσμό από ψάρια στην λίμνη μετά την αποκατάστασή της…

Η ύπαρξη βαρέων μετάλλων (χαλκός, υδράργυρος, κάδμιο,) και νιτρικών αλάτων σε μεγάλες συγκεντρώσεις σε συνδυασμό με την αύξηση των περιστατικών εμφάνισης καρκίνου αλλά και μεγάλο ποσοστό θανάτων από νεοπλασματικές ασθένειες τα προηγούμενα χρόνια, τάραξε την κοινή γνώμη και πήρε μεγάλες διαστάσεις… ήταν μια πυκνοκατοικημένη περιοχή και ο κίνδυνος να εγκαταλειφθεί ήταν πια πολύ κοντά.

Η πλειοψηφία του πληθυσμού ασχολείται με την γεωργία και ότι είχαν καταφέρει για την τουριστική ανάπτυξη του τόπου τα τελευταία χρόνια, είχαν τιναχτεί όλα στον αέρα!

Τώρα λοιπόν κατευθύνομαι στην Αγιά, 10 χρόνια μετά για να καταγράψω την καινούργια κατάσταση.

Η μοναδική περιοχή στον κόσμο που σε τόσο μεγάλη έκταση εφαρμόζεται η βιολογική καλλιέργεια σε όλες τις εφαρμογές της , είναι το αντικείμενο μελέτης σε πολλά Πανεπιστήμια πια και η επίδραση που είχε σε όλους τους τομείς της ζωής της περιοχής. Δημιούργησε ένα επιτυχημένο μοντέλο ανάπτυξης που βρίσκει μιμητές σε όλο τον κόσμο.

Μετά λοιπόν από την οικολογική καταστροφή, επιστρατεύτηκαν οι ειδικοί και με την βοήθεια της Περιφέρειας Θεσσαλίας και του Πανεπιστημίου, πάρθηκαν οι αποφάσεις που θα άλλαζαν την ζωή των κατοίκων της περιοχής της Αγιάς.

Ήρθαν επιστήμονες για το κάθε αντικείμενο μελέτης , έδαφος, νερό, μέλισσες, έντομα, αέρας και μέσα σε τρείς μήνες , σχεδόν πάρθηκαν οι αποφάσεις.. Μετά από πολλά περιφερειακά συμβούλια, με την Δημοτική αρχή και με ομάδες πολιτών και Συλλόγων της περιοχής πάρθηκε τελικά η απόφαση.

Η περιοχή της Αγιάς Λάρισας που ορίζεται από την περιοχή Βαθύρεμα δυτικά, από τον ορεινό όγκο του Κισσάβου βόρεια, από το Μαυροβούνι Νότια και τα παράλια του Αιγαίου στα ανατολικά ανακηρύσσεται περιοχή αποκλειστικά Βιολογικής γεωργίας.

Εκμεταλλευόμενοι όλα τα προγράμματα που είχε εγκεκριμένα η περιφέρεια Θεσσαλίας για την ενέργεια, για το περιβάλλον και την επιχειρηματικότητα αλλά και τις επιδοτήσεις που είχαν μόλις ανακηρυχθεί το 2019 για την βιολογική γεωργία , πήραν μπρός όλα και σε λίγο χρονικό διάστημα άρχισαν να φαίνονται τα αποτελέσματα…

Οι καλλιέργειες που ήταν ήδη εγκατεστημένες με την καθοδήγηση μιας επιστημονικής ομάδας που έχει εφαρμόσει μια Ελληνική καινοτομία που παντρεύει τις τεχνολογίες πληροφορικής με την αγρονομική επιστήμη με έναν ολιστικό τρόπο κράτησαν και διόρθωσαν τις ζημιές χωρίς την χρήση καμίας χημικής ουσίας.

Άρχισαν να εφαρμόζονται όλες οι πρακτικές Ευφυούς Γεωργίας σε κάθε καλλιέργεια με την καθοδήγηση του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του τμήματος της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με τους γεωπόνους της περιοχής για την διάθεση των κατάλληλων σκευασμάτων που θα ήταν απαραίτητα για να αντιμετωπίζουν με βιολογικό τρόπο τις ασθένειες των καλλιεργειών.

Για τους σκοπούς της επιχειρησιακής ομάδας δημιουργήθηκαν πειραματικά αγροκτήματα µε νέες ποικιλίες φυτών, οι οποίες ελέγχονται για την προσαρμογή τους στα νέα κλιματικά φαινόμενα. Επίσης, εγκαταστάθηκαν και χρησιμοποιούνται τρία διαφορετικά είδη κάλυψης των φυτών, όπως σήραγγες µε δίχτυα, κλειστά συστήματα και ανοιχτές καλλιέργειες.

Από την πρώτη κιόλας χρονιά φάνηκαν τα αποτελέσματα αλλά κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει πως αυτό θα άλλαζε τον χάρτη της Αγιάς. Ακόμα και από το μεταβατικό στάδιο βιολογικής Γεωργίας οι αλλαγές άρχισαν να φαίνονται στην χλωρίδα και στην πανίδα.

Τα φρούτα της περιοχής είναι πια περιζήτητα για την ποιότητά τους, για την διατροφική τους αξία εφόσον όλα υποβάλλονται σε εξετάσεις και πιστοποιούνται από το Πανεπιστήμιο.

Τώρα πια η μεταποίηση εφαρμόζεται από μικρές συνεταιριστικές ομάδες παραγωγών και εξάγονται σε όλη την Ευρώπη Βιολογικά φρούτα και λαχανικά. Στα μεταποιημένα προϊόντα της περιοχής οι ισχυρισμοί υγείας τα ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα της αγοράς.

Βιολογικά Ορεινά μήλα Μεγαλόβρυσου, Βιολογικά Κάστανα Μελιβοίας, Βιολογικά Σύκα Αγιάς, βιολογικά αποξηραμένα σύκα, Βιολογικές βανίλιες., βερικοκα και κεράσια.

Καταφέρανε και κράτησαν κάποιες παλιές ποικιλίες που δεν μπορεί κάποιος να βρει πουθενά αλλού πια από τα περίφημα πατρατζίκια, τα κουτουρίκια και μια μεγάλη ποικιλία από κορόμηλα που ποτέ δεν είχαν ιδιαίτερη ανάγκη από καλλιεργητικές φροντίδες.

Βιολογικά Καρύδια, βιολογικά φουντούκια, βιολογικά αμύγδαλα, προϊόντα αμυγδάλου από μια μικρή μονάδα που παράγει και αμυγδαλέλαιο βιολογικό, και καρυδέλαιο.

Στην αναζήτηση των παλαιών ποικιλιών από φρούτα που είχαν καλλιεργηθεί παλαιότερα στον κάμπο, αναβίωσε και η καλλιέργεια των μήλων delisious.

Μια παλιά ποικιλία μήλου που είναι πια γνωστή για την διατροφική της αξία, που σε συνδυασμό και με την βιολογική καλλιέργεια τους, όσα κιλά και να παράγουν είναι από πριν πουλημένα και περιζήτητα.

ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΟΤΕΧΝΙΑ

Θα επισκεφθούμε τα διάφορα μικρά συνεταιριστικά εργοστάσια παραγωγής του διάσημου σε όλο τον κόσμο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΥΜΟΥ ΜΗΛΟΥ και όλων των προϊόντων που παράγονται με πρώτη ύλη το μήλο. Θα συμμετέχουμε σε επισκέψεις σε εργαστήρια που φτιάχνουν υπέροχα προϊόντα από όλα τα φρούτα της περιοχές. Μαρμελάδες, γλυκά, μηλόπιτες, και όλα βιολογικά με μια Δημοτική μοναδική πιστοποίηση ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ.

Οι φούρνοι και τα ζαχαροπλαστεία και οι ξενώνες και τα εστιατόρια προβάλουν πρώτα απ όλα τα προϊόντα τους και καμαρώνουν για αυτά. Μεταποιημένα προϊόντα ξηρών καρπών είναι το αντικείμενο πολλών οικοτεχνιών στην περιοχή και μπορεί να τα βρει ο επισκέπτης στην αγορά της Θεσσαλίας αλλά και σε όλες τις βιολογικές λαϊκές αγορές .

Το περίφημο βιολογικό αφιλτράριστο μηλόξυδο από τον Αετόλοφο Αγιάς έχει βρει την θέση του στα ράφια των καλύτερων delicatessen της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Έχει βρει δε και μιμητές και έχουν κάνει τα πρώτα τους βήματα και διάφορα άλλα ξύδια από φρούτα που με αυτό τον τρόπο αξιοποιούνται τα υπολείμματα των καλλιεργειών της περιοχής.

Στην περιήγηση μας τις επόμενες μέρες θα επισκεφτούμε και τα τρία μικρά διάσημα οινοποιεία του Κισσάβου και τα αμπελοτόπια τους. Η καλλιέργεια της αμπέλου έχει μεγάλη ιστορία στην περιοχή. Ονομαστά τα κρασιά της Μελιβοίας από την πρώτη χιλιετία π.Χ

Εγκαταλείφτηκαν όμως και αυτά μετά από την φιλοξήρα που κατέστρεψε τον Ελληνικό αμπελώνα στα μέσα του 19ου αιώνα. Οι πρώτες προσπάθειες να ξαναφυτευτούν αμπέλια άρχισαν στην περιοχή περίπου το 2010. Τώρα τα βιολογικά σταφύλια που βρίσκουμε στον μανάβη της γειτονιάς μας τα περισσότερα προέρχονται από την περιοχή της Αγιάς , όπως και τα φημισμένα κρασιά τους.

Τα οινοποιεία λειτουργούν και σαν επισκέψιμα πολυλειτουργικά αγροκτήματα όπου μπορεί κάποιος να τα επισκεφτεί ή να παρακολουθήσει τον τρύγο ή την παραγωγή τσίπουρου ή ακόμα και να συμμετέχει εθελοντικά και να φιλοξενηθεί στις εγκαταστάσεις τους.

Οι ξενώνες της περιοχής, στα παραδοσιακά χωριά που είναι διάσπαρτοι σε κάθε χωριό μπορούν να φιλοξενήσουν τους επισκέπτες που έρχονται οργανωμένα για ένα εναλλακτικό φυσιολατρικό τουρισμό. Οι επισκέψεις στον βιότοπο της λίμνης Κάρλας στο παρατηρητήριο πουλιών είναι γεμάτο από παιδιά από όλα τα σχολεία και ένα μικρό μουσείο με θέμα την ιστορία της περιοχής με καταπληκτικές φωτογραφίες από την εποχή πριν να αποξηρανθεί και από την εποχή που την δημιούργησαν αλλά και με υλικό από την θεομηνία που έπληξε την περιοχή του κάμπου 2023 για να μαθαίνουν όλοι πως κινδύνεψε να χαθεί αυτός ο τόσο σημαντικός βιότοπος για όλη την περιοχή της Θεσσαλίας.

Οι παιδικές κατασκηνώσεις πάνω από το Μεγαλόβρυσο μέσα στο δάσος φέρνουν τα παιδιά πιο κοντά στη φύση. Απασχολούν δέκα άτομα από την Αγιά για το απαραίτητο προσωπικό.

Έχουν εμφανιστεί ξανά νέοι κτηνοτρόφοι με αιγοπρόβατα με μικρά τυροκομεία που διασώζουν Ελληνικές ράτσες από πρόβατα και κατσίκια και διαθέτουν σε συνεργασία με το τμήμα του Πανεπιστημίου στην Αγιά και σε καταστήματα , τυροκομικά, κρέας, γάλα με ισχυρισμούς υγείας και φανταστική ξεχασμένη γεύση..

Τώρα τελευταία μάθαμε ότι δημιουργήθηκε και μια μονάδα με πέστροφες που εκτρέφονται σε συνεργασία με ένα ταμιευτήρα πάνω στον Κίσσαβο και προσπαθούν να τα τυποποιήσουν για να μπορούν να τα γευτούν και στα καταστήματα και όχι μόνο στο ταβερνάκι που έχουν πάνω στην Ανατολή.

Με την εγκατάσταση του παραρτήματος του Πανεπιστημίου στην Αγιά και την εγκατάλειψη των συμβατικών μεθόδων καλλιέργειας , ξεκίνησε και η καταγραφή των φαρμακευτικών φυτών του Κισσάβου.

Το σπαθόχορτο, το πολυκόμπι και η κουνούκλα είναι αυτοφυή φυτά σε όλη την ανατολική πλευρά του Κισσάβου και με εξαιρετικές ιδιότητες. προστατεύονται από τους ίδιους τους κατοίκους και αξιοποιούνται για προσωπική τους χρήση για ις φαρμακευτικές τους ιδιότητες αλλά και για να συμβάλουν με τις ιδιότητές τους στις καλλιεργητικές φροντίδες.

Τα σκευάσματα με πολυκόμπι που είναι γεμάτο το βουνό είναι λέει από τα πιο απαραίτητα για τον εμπλουτισμό του εδάφους με πυρίτιο.

Αποτέλεσμα της προστασίας των βοτάνων είναι και η άνθιση της μελισσοκομίας.Τα βιολογικά μέλια του Κισσάβου είναι πρώτα σε όλους τους διαγωνισμούς και ενώ το Ελληνικό μέλι γνωρίζει μεγάλες δόξες τα τελευταία χρόνια, τα βιολογικά μέλια είναι από τα πιο σπάνια. Οι σύγχρονες εγκαταστάσεις δυο μικρών παραγωγών εξυπηρετούν τις ανάγκες και των υπόλοιπων παραγωγών για την τυποποίηση των προϊόντων τους και την εξασφάλιση των απαιτήσεων ασφάλειας των τροφίμων.

Με πιστοποιήσεις για τις ιδιότητες τους αλλά και με ισχυρισμούς υγείας είναι πια ένα προϊόν διατροφής που αντιμετωπίζεται και πουλιέται σαν φάρμακο.

Γνωρίσαμε και μια μελισσοκομική μονάδα που ειδικεύεται στην παραγωγή και τυποποίηση βασιλικού πολτού, γύρης και πρόπολης.

Η ομάδα που παλαιότερα διοργάνωνε την ανταλλαγή ντόπιων σπόρων στην Ανατολή έχει αναπτύξει την σχέση της με επιστήμονες και εξετάζουν με ποιο τρόπο θα μπορέσουν να τυποποιήσουν σε μικρή κλίμακα στην αρχή το τσάι του Κισσάβου το οποίο έχει θεραπευτικές ιδιότητες γνωστές από την αρχαιότητα και να αναπτυχθεί και αυτό με ένα αγροτουριστικό σχεδιασμό μαζί με τις κατασκηνώσεις της Ανατολής.

Θα επισκεφτούμε φυσικά και τις εγκαταστασεις του Πανεπιστημίου για να δούμε από κοντά.

Τα σεμινάρια που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο για τους αγρότες , δίνονται και διαδικτυακά και έχουν συμμετάσχει σε αυτά επιστήμονες από όλο τον κόσμο , δημιουργώντας μια ‘βιβλιοθήκη’ που έχει κάθε στιγμή διαθέσιμη ο καλλιεργητής.

Η Δημοτική επιχείρηση εκμετάλλευσης κλαδεμάτων και δασικών υπολειμμάτων που έχει αναλάβει να συγκεντρώνει όλα τα κλαδέματα της περιοχής, και να τα μετατρέπει σε μπρικέτες, έχει αποφέρει σημαντικά κέρδη στον Δήμο αλλά και στους κατοίκους μετόχους της, αφού μπορούν να εξοικονομούν με αυτό τον τρόπο ένα μεγάλο μέρος από τα ξύλα για τα ενεργειακά τους τζάκια ή ακόμα και την ενέργεια που χρειάζονται τα θερμοκήπια της περιοχής. Τα υπόλοιπα υπολείμματα των καλλιεργειών κομποστοποιούνται για οργανική λίπανση.

Ο μετεωρολογικός σταθμός του πρώην ερασιτέχνη και νυν επαγγελματία μετεωρολόγου Παναγιώτη Αρχοντή συνδέθηκε με τους υπολογιστές του Ερευνητικού κέντρου και δίνει στοιχεία σε κάθε αγρότη ξεχωριστά για τις ανάγκες του κάθε φυτού. Ο σταθμός του Πάνου επιτρέπει την πρόσβαση στους αγρότες της περιοχής, με χρήση drone με ανιχνευτές υγρασίας, εντόμων βακτηρίων του κάθε κτήματος και σύνδεση με τον υπολογιστή του καθενός, και άμεση ενημέρωση όλου του δικτύου για ήπια παρέμβαση και προστασία και για τα δεντρα και για τα έντομα.

Ούτως η άλλως δεν καλλιεργούνται πια με μονοκαλλιέργειες όπως παλιά και η συνύπαρξη κτηνοτροφίας και δεντροκαλλιέργειας έχει δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα.

Φτάσαμε στην Αγιά. Πάμε να φάμε κάτι στο ουζερί της Αύρας που μετά τον κατακλυσμό τα έδωσε όλα για να ζήσει μια ουτοπία που είναι τώρα 96 χρονών και ακόμα φτιάχνει μεζεδάκια και τα περίφημα μηλοπιτάκια της πλατείας κάτω από τις Φιλύρες και μετά θα συνεχίσουμε το ταξίδι μας στον επίγειο αυτό παράδεισο για να τα δούμε όλα αυτά από κοντά…»

*Η Αύρα Πανουσοπούλου παράγει στην Αγιά τα προϊόντα ΓΙΑΜ και είναι υποψήφια περιφερειακή σύμβουλος με το συνδυασμό της “Πρωτοβουλίας” με τον Δημήτρη Κουρέτα στην Π.Ε. Λάρισας