Ένα εκρηκτικό μείγμα

Λέξεις: Χαράλαμπος Κασίμης

Σε άρθρο της Καθημερινής στις 14/8/2025 γίνεται εκτενής αναφορά στο εκρηκτικό μείγμα της υπογεννητικότητας, της μετανάστευσης των νέων – που κορυφώθηκε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης – και της σταδιακής αύξησης των θανάτων που δημιουργείται στη χώρα μας.

Σημειώνεται ότι από το 2008 η ομάδα των 30άρηδων έχει μειωθεί κατά περίπου 700.000 άτομα, οι πολίτες άνω των 65 ετών έχουν αυξηθεί κατά 405.000 ενώ η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους έχει υποχωρήσει στους 1,7 εργαζόμενους προς 1 συνταξιούχο, αρκετά κάτω από το απαιτούμενο 4 προς 1 που θα διασφάλιζε την βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος.

Συμβαίνει όμως και κάτι άλλο που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής. Την ίδια περίοδο, διαφοροποιείται και η σύνθεση του πληθυσμού αφού το ποσοστό των μεταναστών στο σύνολο του πληθυσμού μειώνεται από το 6,5% το 2008 στο 3% το 2024.

Η πληθυσμιακή δυναμική της χώρας καθορίζεται από το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων και μετανάστευσης, και αυτή τη στιγμή οι αρνητικές ροές υπερισχύουν, αναφέρει το ΚΕΠΕ, η δε Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας θα πέσει στα 10 εκατ. έως το 2030, καταγράφοντας σωρευτική μείωση άνω του 4% σε σχέση με το 2022.

Το έλλειμμα εργατικού δυναμικού σε κρίσιμους τομείς της ελληνικής οικονομίας δεν αμφισβητείται πλέον από κανένα. Τουρισμός, εστίαση, γεωργία, κατασκευές, βιομηχανία καταγράφουν σημαντικά ελλείμματα εργατικού δυναμικού. Στην γεωργία μάλιστα, για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, το έλλειμμα εργατικού δυναμικού συνιστά σοβαρή απειλή για την ίδια την βιωσιμότητα κρίσιμων καλλιεργειών.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν την αποτυχία τόσο της δημογραφικής όσο και της μεταναστευτικής πολιτικής που τελικά καταλήγουν να υπονομεύουν το μέλλον της χώρας.

Η Ισπανία, το αντιπαράδειγμα

Οι Νew Υork Τimes σε άρθρο τους στις 11/8/2025 με τίτλο «Η Ισπανία αποτελεί παράδειγμα στον κόσμο» αναφέρεται σε μια σειρά ιδιαιτερότητες αποτελεσματικών πολιτικών επιλογών της χώρας που την καθιστούν αντιπαράδειγμα σε αρκετές πολιτικές επιλογές της ΕΕ σήμερα.

Αναγνώρισε το Παλαιστινιακό κράτος, ως μέλος του ΝΑΤΟ αρνήθηκε να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες στο 5% του ΑΕΠ και να περικόψει τις κοινωνικές, επενδύει περισσότερο στα προγράμματα διαφορετικότητας και ισότητας και ακολουθεί μια άλλη μεταναστευτική πολιτική.

Με αφορμή το δημογραφικό, έχει ιδιαίτερη αξία η αναφορά στην διαχείριση του μεταναστευτικού.

Ο δείκτης γεννήσεων το 2024 στην Ισπανία ήταν μόλις 1,4 παιδιά ανά γυναίκα, δεύτερος χαμηλότερος στην Ε.Ε., και μακριά από το 2,1 για την σταθερή αναπαραγωγή του πληθυσμού. Όπως και η χώρα μας, η τέταρτη σε μέγεθος οικονομία της Ε.Ε, εμφανίζει έλλειμμα εργατικών χεριών, στον τουρισμό, στην εστίαση, τη γεωργία και την τεχνολογία.

Η Ισπανία όμως τόλμησε, κόντρα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, και αποφάσισε να υιοθετήσει πρόσφατα πολιτικές που διευκολύνουν την απόκτηση άδειας παραμονής και εργασίας για τους μετανάστες ενώ η Βουλή της συζητά σχέδιο νόμου για την αμνηστία όσων βρίσκονται στη χώρα χωρίς χαρτιά.

Τα μέτρα αυτά εκτιμάται θα δώσουν την δυνατότητα απόκτησης ισπανικής υπηκοότητας σε περισσότερο από ένα εκατομμύριο μετανάστες.

Όπως έχω γράψει σε παλαιότερη ανάρτησή μου για το θέμα, η κυβέρνηση με επιχειρήματα, μελέτες και ενημέρωση των πολιτών εξήγησε την αναγκαιότητα αυτής της πολιτικής για το μέλλον της χώρας.

Ο πρωθυπουργός Σάντσεθ τονίζει ιδιαίτερα ότι οι νέοι εργαζόμενοι ενισχύουν το ασφαλιστικό, καλύπτουν κενές θέσεις εργασίας και συμβάλλουν στην ανάπτυξη. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ισπανία κατέγραψε το 2023 ανάπτυξη 3,2%, ξεπερνώντας τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία.

Η πρωτοβουλία της κυβέρνησης είχε την υποστήριξη της κοινωνίας. Η λαϊκή συλλογή υπογραφών ξεπέρασε τις 600.000, πάνω από 900 ΜΚΟ, επιχειρηματικές ενώσεις, ακόμα και η Ισπανική Διάσκεψη των Επισκόπων, έπραξαν το ίδιο.

Η χώρα ξέρει ότι έχει ανάγκη τους μετανάστες αλλά έχει και ισχυρές μνήμες της δικής της μεταναστευτικής ιστορίας. Ο Σάντσεθ δεν διστάζει να υπενθυμίζει τις «οδύσσειες» των Ισπανών μεταναστών. Αποικιακή ‘εξαγωγή’ ανθρώπινου δυναμικού, δικτατορία και αναγκαστική μετανάστευση δύο εκατ. ανθρώπων, μαζική μετανάστευση εργατών στην Δυτ. Ευρώπη τις δεκαετίες ‘50 και ’60, έξοδος στην οικονομική κρίση του 2008-9.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι κοινωνικές αντιδράσεις είναι περιορισμένες (με εξαίρεση το ακροδεξιό κόμμα Vox). Οι πολιτικές της κυβέρνησης Σάντσεθ είναι στοχευμένες και ρεαλιστικές.

Πέραν της στρατηγικής αντιμετώπισης των ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε μια σειρά κλάδους της οικονομίας, η μετανάστευση χρησιμοποιείται και για την αναζωογόνηση της λεγόμενης «άδειας Ισπανίας», των αγροτικών περιοχών δηλαδή που καταρρέουν κοινωνικοδημογραφικά.

Προς αυτή την κατεύθυνση εξάλλου, η χώρα είχε ήδη συγκροτήσει ειδικό υπουργείο «Οικολογικής Μετάβασης και Δημογραφικών Προκλήσεων» που μεταξύ άλλων είχε στόχο την αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης, της περιφερειακής ερημοποίησης και των επιπτώσεων της υψηλής κινητικότητας από τις αγροτικές περιοχές χρηματοδοτώντας το αδρά από το δικό της Ταμείο Ανάκαμψης.

Εδώ, στη χώρα μας, περισσεύει ο φαρισαϊσμός, ο διευρυνόμενος ρατσισμός και το έλλειμμα στοιχειώδους κατανόησης των σύγχρονων προβλημάτων της κοινωνίας και οικονομίας μας που απαιτούν άλλη πολιτική διαχείριση και σχεδιασμό.

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι τα περασμένα δύο-τρία χρόνια επίμονα ορισμένοι παράγοντες του επιχειρηματικού κόσμου κάνουν έκκληση για μία σοβαρότερη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού σε όφελος της οικονομίας, του ασφαλιστικού συστήματος και της δημογραφικής ισορροπίας και σταθερότητας.

Η κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα δεν αντιλαμβάνονται ότι τα περασμένα χρόνια εκτός από τους νέους μας χάνουμε και μέρος του μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού μας, που αναζητεί πλέον καλύτερες συνθήκες εργασίας, αμοιβές και προοπτικές απόκτησης νόμιμης διαμονής σε άλλες χώρες.

Δυστυχώς η αντιμεταναστευτική πολιτική θριαμβεύει όταν γερνάμε και λιγοστεύουμε επικίνδυνα.

Ο Χαράλαμπος Κασίμης είναι Ομότιμος Καθηγητής, Professor Εmeritus στην εταιρεία Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών – Agricultural University of Athens -Οfficial