Ένα επικίνδυνο παραμύθι: Το φάντασμα από το Καστελόριζο

του Αναστάσιου Βογιατζή

Η πρώτη πράξη του δράματος της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας παίχτηκε στο Καστελόριζο. Πρωταγωνιστής, σε ρόλο αφηγητή, ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Α. Παπανδρέου. Το κείμενο, ένας μονόλογος λίγων λεπτών. Θεατρικό όσο τίποτε άλλο. Ένα παραμύθι. Ένα παραμύθι, όμως διαφορετικό (1).

Το παραμύθι αυτό δεν ήταν από τα παραμύθια που λένε οι πολιτικοί. Ήταν ένα παραμύθι γλωσσολογικό, που σε μόλις 613 λέξεις είχε καταφέρει να συμπεριλάβει επιστημονικά μοντέλα πειθούς και προπαγάνδας από τον Αριστοτέλη ως και εκείνης της ημέρας (2).

Ο μονό-λογος από το Καστελόριζο ήταν μία μεταφορά. Μια μεταφορά από αυτές που έχουν δύναμη και μπορούν να δικαιολογήσουν έναν πόλεμο (3). Η δομή ήταν άψογη. Και αν στον George W. Bush πήρε μήνες να την αναπτύξει για να επιτεθεί στο Ιράκ, στον κ. Γ. Παπανδρέου πήρε μόνον έξι λεπτά. Το μεταφορικό μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε επιτάσσει ένα θύμα, έναν κακό, και έναν σωτήρα. Η Ελλάδα ως θύμα. Οι αγορές ως κακός. Οι εταίροι ως σωτήρας.

Το θύμα Ελλάδα παρουσιάστηκε ως μια βάρκα έτοιμη να βυθιστεί, που χρειαζόταν ένα «απάνεμο λιμάνι» για να την επισκευάσουμε. Ένα οικοδόμημα έτοιμο να καταρρεύσει, που χρειάζονταν κάποιον να το στηρίξει. Ένα κορίτσι, χωρίς φίλους, στα γόνατα, ανήμπορο, που ήθελε κάποιον να το σώσει. Για λύπηση καημένη Ελλάδα. 

Και κάπου εκεί ο κακός. Οι κακές αγορές. Χωρίς ονόματα. Χωρίς ταυτότητα. Άγριες, λυσσαλέες. Ψυχοπαθείς. Με άγριες ορέξεις. Αχόρταγες. Πώς να μην τις φοβηθείς, πώς να μην αναζητήσεις έναν σωτήρα. Και στην ανάγκη ας είναι όποιος θέλει, και ας ζητήσει ό,τι θέλει. Αρκεί να σώσει το θύμα.

Να και ο σωτήρας. Οι εταίροι. Χωρίς ονόματα και αυτοί. Χωρίς ταυτότητες. Όμως είναι ισχυροί. Ενήλικες. Προστάτες. Και δεν παίζουν. Θα στηρίξουν το θύμα. Θα γίνουν ο Οδυσσέας του. Θα του δείξουν τον δρόμο για την Ιθάκη.

Ωραίο το παραμύθι, το ακούμε ξανά και ξανά, και εχθές, και σήμερα, και αύριο, όμως οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να πείσουν, να χειραγωγήσουν, και να ξεγελάσουν. Και για να γίνει αυτό χρησιμοποιούν και μεταφορές. Και αν η πολιτεία είναι ένα άρρωστο σώμα, πρέπει να θεραπευτεί, και κάποιος πρέπει να δώσει τη θεραπεία (4). Ένας καλός γιατρός για παράδειγμα. Ή έστω, ένας γιατρός. Ένας κομπογιαννίτης. Και αν είναι ένα παιδί που έχασε το δρόμο τού; Τότε χρειάζεται ένας ισχυρός πατέρας. Να του πει πως θα μεγαλώσει. Ποιους κανόνες να ακολουθεί. Και όταν κάνει λάθη, να το τιμωρεί. Κάτι σαν το Δ.Ν.Τ. (5)

Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να σωθεί μία χώρα-άνθρωπος, το κορίτσι του παραμυθιού. Ένας δίκαιος πόλεμος (3). Και αν στον περσικό κόλπο ήταν πραγματικός, είναι πραγματικός κι εδώ. Με διαφορετικά όπλα. Αλλά με τις ίδιες απώλειες. Το κλασικό παραμύθι των δυτικών (3). Στη περίπτωση μας όμως χωρίς τέλος. Με ένα σενάριο που δικαιολογεί κάθε απώλεια, κάθε πράξη. Με πρωταγωνιστές το θύμα, τον κακό, και τον καλό. Ένα σενάριο σαν πλαίσιο, κάτι σαν ένα φίλτρο που αλλάζει την πραγματικότητα (5). Και αυτό το φίλτρο-πλαίσιο δικαιολογεί κάθε άδικη πράξη. Γιατί όταν το πλαίσιο απαιτεί τον θάνατο του ασθενή για να εξοντωθεί το παράσιτο που τον έχει μολύνει, ο ασθενής πρέπει να πεθάνει. Και όποιος πει ότι ο ασθενής δεν πρέπει να πεθάνει, και ας επιβιώσει το παράσιτο, τότε αυτός δεν θέλει το καλό του ασθενή.

Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Όταν ο κακός είναι και το θύμα; Όταν ο κακός που τραυμάτισε την οικονομία γίνεται το θύμα της θεραπείας της. Όταν ο κακός που πρέπει να εξοντωθεί είναι το θύμα που πρέπει να επιβιώσει; Και όταν ο καλός που κρατά τη θεραπεία, δίνει και το δηλητήριο; Ποιον να φοβηθείς, και με ποιον να θυμώσεις; Σε ποιόν να γύρεις για συμπόνια; Ποιος να σου δώσει ελπίδα;

Τώρα που το Καστελόριζο ήρθε να μας στοίχειωσε ξανά, τώρα που ήρθε να μας θυμίσει την αρχή του δράματος, τώρα που ήρθε να μας τρομάξει, ας μην το φοβηθούμε, και ας μην το μισήσουμε. Φαντάσματα δεν υπάρχουν. Εμείς τα δημιουργούμε. Ας σκεφτούμε μόνο με λογική, και έτσι θα φτάσουμε στη λύτρωση που τόσο επιζητεί το Αριστοτελικό δράμα.

Παραπομπές

1. Vogiatzis A. 2011. The Greek Bailout: metaphor and metonymy in political speech. International Symposium of Theoretical and Applied Linguistics (ISTAL 20). Thessaloniki, Greece, April 2011. 2. Wodak, R.2009. Language and politics. In J. Culpeper, F. Katamba, P. Kerswill, R. Wodak, and T McEnery (eds.) English Language: Description, Variation and Context. Basingstoke: Palgrave, 576-593. 3. Lakoff, G.1991. Metaphor and War: The Metaphor System Used to Justify War in the Gulf. 4. Chilton, P. 2006. Metaphors in Political Discourse. Encyclopedia of Languages and Linguistics. 2nd edition, pp.63-65. Oxford: Pergamon. 5. Lakoff, George.2004. Don’t think of an elephant! Know your values and frame the debate. Vermont: Chelsea Green Publishing.

*Ο Αναστάσιος Βογιατζής, υποψήφιος Διδάκτορας γνωστικής γλωσσολογίας, τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ ([email protected])