Ένα κι ένα κάνουν ένα

Της Χρύσας Νάνου

Στις 25 Ιουνίου, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Αριστείδη Μπαλτά και του αν. Υπουργού Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Νίκου Ξυδάκη ανακοινώθηκε το νέο Δ.Σ. του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, με τριετή θητεία, ενώ το ΜΜΣΤ αναστέλει τη λειτουργία του, με σκοπό την συγχώνευση των μουσειών. Το νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, αποτελούν οι: Πρόεδρος: Ανδρέας Τάκης (δικηγόρος, επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ) Αντιπρόεδρος: Σοφία Γουίτλοκ- Καϊτατζή (καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Πολιτικής Επικοινωνίας ΑΠΘ) Μέλη: Γεώργιος Δίβαρης (ζωγράφος, Πρόεδρος Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ) Λόης- Θεολόγος Παπαδόπουλος (καθηγητής Αρχιτεκτονικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) Αλέξανδρος Μπαλτζής (καθηγητής Κοινωνιολογίας της Τέχνης, ΜΜΕ, ΑΠΘ) Γιώτα Μυρτσιώτη, (δημοσιογράφος) Αλίκη Κωστάκη (συλλέκτρια) Αναστάσιος Νικάκης (ζωγράφος, γλύπτης, ως εκπρόσωπος του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης –Μακεδονίας και Θράκης). Γιώργος Τσακίρης (ζωγράφος, καθηγητής Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ ως εκπρόσωπος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας).

Λίγο καιρό αφότου ανέλαβε καθήκοντα, ο αν. υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης ανακοίνωσε την επανεκκίνηση του σχεδίου της συνένωσης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που παρέμεινε στα χαρτιά εδώ και μία δεκαετία. Κι αυτό που δεν κατάφεραν να κάνουν τρεις υπουργοί στο παρελθόν, φαίνεται πως θα το πετύχει τώρα η κρίση. Από τη μια το ΜΜΣΤ, που έφτασε σε οικονομικό αδιέξοδο (απέλυσε πρόσφατα όλο το προσωπικό του και ανέστειλε τη λειτουργία του για το καλοκαίρι), από την άλλη το ΚΜΣΤ με σοβαρές περικοπές στον προϋπολογισμό του και κτιριακή ασφυξία, μόνο ωφελημένα αναμένεται να βγουν τα δύο μουσεία από τη συνένωση. Εφόσον αυτή τη φορά τα πράγματα πάρουν το δρόμο τους και ξεπεραστούν οι σκόπελοι (κυρίως σε σχέση με τη νομική υπόσταση του νέου μουσείου και την τύχη του προσωπικού), η Θεσσαλονίκη θα αποκτήσει ένα ευρωπαϊκών προδιαγραφών μουσείο σύγχρονης τέχνης, που θα έχει μία μεγάλη και σημαντική συλλογή με περισσότερα από 5.000 έργα και 10.000 αρχεία.

Νίκος Ξυδάκης: «Με την ενοποίηση σώζονται και τα 2 μουσεία»

«Η ιστορία της ενοποίησης των δύο μουσείων ξεκινά εδώ και αρκετά χρόνια. Σκοπός μας είναι να το πιάσουμε από κει που έχει σταματήσει. Τα δύο μουσεία είναι θετικά στην ιδέα της συγχώνευσης», δηλώνει στην Parallaxi ο κ. Ξυδάκης. «Προτεραιότητα μου είναι να τοποθετηθεί το νέο Δ.Σ. του Κρατικού Μουσείου που θα μπορέσει να τρέξει τη συγχώνευση πιο γρήγορα. Έρχονται με μια καλή προίκα τα δύο μουσεία στο νέο φορέα. Το μεν Κρατικό με τη συλλογή Κωστάκη, το δε Μακεδονικό με τα δικά του έργα και μέρος της συλλογής Ιόλα. Είμαστε σε επικοινωνία με την Έκθεση για την παραχώρηση ενός περιπτέρου που θα δημιουργήσει μια προστιθέμενη αξία και στην ίδια την Έκθεση με επισκέπτες όλο το χρόνο, πωλητήριο και γεγονότα. Δημιουργείται έτσι στη Θεσσαλονίκη ένα μοναδικό εκθεσιακό quartier μουσείων που ξεκινά από το Αρχαιολογικό, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού συνεχίζεται με το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης και τελειώνει στο Τελλόγλειο. Πιστεύω πως με την ενοποίηση σώζονται και τα δύο υπάρχοντα μουσεία και το Μακεδονικό που έχει σοβαρά προβλήματα οικονομικά και το Κρατικό που στην πραγματικότητα είναι άστεγο και εκτός διαδρομής στη Mονή Λαζαριστών, που η εγκατάσταση του εκεί ήταν μια λύση ανάγκης. Γνωρίζω καλά τα δύο μουσεία, την ποιότητα των συλλογών τους, τις ιδιομορφίες και τις αδυναμίες τους και πιστεύω ότι αν ξεκινήσουμε τώρα σε βάθος ενός χρόνου θα τα έχουμε καταφέρει να τα ενοποιήσουμε».

Μαρία Τσαντσάνογλου: «Κίνηση αλληλεγγύης»

Για την Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια του ΚΜΣΤ, είναι σαφές ότι η κρίση έπαιξε κομβικό ρόλο στο εγχείρημα. Η ίδια λέει στην Parallaxi: «Κατ αρχήν αν η οικονομική κατάσταση ήταν καλή δεν θα έθετε κανείς ζήτημα συνένωσης μουσείων. Νομίζω πως η Θεσσαλονίκη ως πόλη σύγχρονου πολιτισμού χρειάζεται την πολυφωνία των προτάσεων για τη σύγχρονη τέχνη. Η Βιέννη με τα ίδιο πληθυσμό με τη Θεσσαλονίκη, έχει 6 ή 7 μουσεία μοντέρνας τέχνης και είναι όλα γεμάτα. Σε κάθε περίπτωση, όταν οι φορείς και οι άνθρωποι δεν ανταγωνίζονται αλά συνεργάζονται με στόχο την πολιτιστική ανάπτυξη, η δραστηριότητα του ενός βοηθάει στην εξέλιξη του άλλου. Η σχέση μας των 2 μουσείων ήταν πάντα πολύ καλή. Ωστόσο η συνένωση προκύπτει από την κρίση και είναι κίνηση αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης. Θα βοηθήσει τους φορείς να είναι δραστήριοι χωρίς όμως να χάσουν την προσωπικότητά τους. Θέλει δουλειά πάντως το σχέδιο. Υπάρχουν θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Καταρχήν το νομικό ζήτημα γιατί τα δύο μουσεία διέπονται από διαφορετικό καθεστώς – το ένα ιδιωτικό το άλλο δημόσιο. Σημαντικό επίσης θέμα είναι το κτιριακό. Η Συλλογή Κωστάκη θέλει ιδιαίτερες συνθήκες ασφάλειας προστασίας και χρειάζεται ανάπτυξη κι όχι συρρίκνωση χώρων. Πρέπει να αντιμετωπιστεί με προοπτική για την πόλη το κτιριακό. Να βρεθεί ένα σχήμα τέτοιο που θα υποστηριχτεί οικονομικά, να υπάρξει μελέτη βιωσιμότητας. Αλλιώς υπάρχουν κίνδυνοι, το έχουμε τονίσει πολλές φορές και το υπουργείο το έχει υπόψιν του. Ζητούμε να διατηρήσουμε πολυφωνία, την ποικιλία των εικαστικών προτάσεων, να δημιουργήσουμε κάτι καλύτερο από αυτή την ένωση. Έχουμε πολύ καλές ομάδες ατόμων. Δεν θέλουμε σχήμα συρρίκνωσης, μείωσης προγραμματισμού γι αυτό και δεν αποδεχόμαστε τον όρο «συγχώνευση», όρος που στο πλαίσιο της πολιτικής περικοπών έχει αρνητικό πρόσημο. Για την πόλη θα είναι άδικο να υπάρξει συρρίκνωση των μουσείων. Ξέροντας ότι ζούμε και σε δύσκολες περιόδους οικονομικά, χρειάζεται προσοχή ώστε το νέο μουσείο να υποστηριχτεί και να είναι αντάξιο και της ιστορίας και της ταυτότητας των δύο μουσείων αλλά και της ίδιας της πόλης».

Ντένης Ζαχαρόπουλος: «Επιτέλους ήρθε η ώρα»

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΜΜΣΤ Ντένης Ζαχαρόπουλος δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για τη συνένωση: « Ήταν το όνειρό μου. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί έπρεπε να έχουμε δύο μουσεία, από τη στιγμή που υπάρχουν τόσα κοινά ανάμεσά τους. Επιτέλους ήρθε η ώρα. Είναι κάτι εξαιρετικό. Εξαιρετικό γιατί το προσωπικό των 2 μουσείων συνεργαζόμαστε πολύ καλά εδώ και χρόνια. Έχουμε εξαιρετικές σχέσεις. Η Θεσσαλονίκη δεν έχει χώρο για δύο μουσεία. Καλύτερα ένα και καλό. Πάει να ξεμπλοκαριστεί επιτέλους το θέμα γιατί όλοι καταλαβαίνουν ότι είναι η σωστή κίνηση. Όλοι έχουν αντιληφθεί ότι το θέμα της συνέχειας των δύο μουσείων είναι πολύ σημαντικό. Καλώς ή κακώς τα 2 μουσεία έχουν δύο διαφορετικές παραδόσεις, από τη μια του κράτους κι από την άλλη της κοινωνίας των πολτών. Έρχεται στιγμή που η κοινωνία αλλάζει, χρειάζεται ειδικούς και το κράτος ακούει την κοινωνία. Με τη σύμφωνη γνώμη του προσωπικού αποφασίσαμε να αναστείλουμε τη λειτουργία του ΜΜΣΤ, να κάνουμε λογαριασμούς και να δούμε πώς μπορεί να προχωρήσει το μουσείο από το φθινόπωρο. Καλοκαίρι θα κλείναμε έτσι κι αλλιώς».

Μόνο η λέξη «συγχώνευση» δεν αρέσει στον κ. Ζαχαρόπουλο. «Προτιμώ τη συνένωση. Η συγχώνευση θυμίζει τράπεζες. Το ένα μουσείο είναι ψάρι, το άλλο κρέας. Δεν μπορείς να τα συγχωνεύσεις. Ήδη πάντως και χωρίς να χρειάζεται να γίνει η συνένωση συζητάμε για μία έκθεση σε συνεργασία με το ΚΜΣΤ το φθινόπωρο».

Τρεις υπουργοί, τρία ματαιωμένα πρότζεκτ

Το σχέδιο για τη συνένωση των δύο μουσείων έχει μακρά και πολύπαθη ιστορία. Άρχισε να συζητείται το 2015, επί υπουργίας Πέτρου Τατούλη, χωρίς όμως να προχωρήσουν σε ικανοποιητικό βαθμό οι συζητήσεις.

Το 2011, ο επί ΠΑΣΟΚ υπουργός Πολιτισμού Παύλος Γερουλάνος βρέθηκε μία αναπνοή από την υλοποίηση του σχεδίου. Ο κ. Γερουλάνος θεωρούσε ότι η Θεσσαλονίκη χρειαζόταν ένα μεγάλο μουσείο σύγχρονης τέχνης, είχε αναθέσει μάλιστα σε ομάδα συνεργατών του να «τρέξει» την προετοιμασία για το εγχείρημα. Ο νέος οργανισμός θα έφερε το όνομα «Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης». Το πρότζεκτ όπως το σχεδίασε η ομάδα Γερουλάνου βρήκε θετική ανταπόκριση και από τα δύο μουσεία – με κάποιες διαφωνίες σε σχέση με τη συγκρότηση του δ.σ., καθώς και από τη ΔΕΘ, ενώ προβλεπόταν και η συμμετοχή του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Το σχέδιο νόμου στο οποίο προβλεπόταν η σύσταση του νέου οργανισμού είχε ολοκληρωθεί και βρισκόταν στο συρτάρι του κ. Γερουλάνου. Δυστυχώς εκεί παρέμεινε, καθώς προέκυψαν οι εκλογές του Μαΐου 2012.

Ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2013, το θέμα ανέσυρε ο επί ΝΔ αναπληρωτής υπουργός ΠΑΙΘΠΑ αρμόδιος για θέματα Πολιτισμού, Κώστας Τζαβάρας. Ο κ. Τζαβάρας ανακοίνωσε στη Θεσσαλονίκη την απόφαση συγχώνευσης των δύο Μουσείων, τονίζοντας ότι «πρόκειται για ένα αίτημα που έχει ωριμάσει. Χαρακτήρισε αδιανόητο το γεγονός να υπάρχουν δύο Μουσεία με το ίδιο αντικείμενο, στην ίδια πόλη και προανήγγειλε τη δημιουργία ενός εξωστρεφή θεσμού που θα κατέληγε «στη δημιουργία του μεγαλύτερου Μουσείου της Ελλάδας και ενός από τα μεγαλύτερα Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης στην Ευρώπη». Κι αυτή όμως η εξαγγελία και το προσχέδιο νόμου που ακολούθησε, έμελλαν να παραμείνουν στο υπουργικό συρτάρι, αφού ο κ. Τζαβάρας «εκπαραθυρώθηκε» κατά τον ανασχηματισμό του Ιουνίου 2013. Ο διάδοχός του Πάνος Παναγιωτόπουλος δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται ποτέ για την τύχη των μουσείων της Θεσσαλονίκης.

Δύο μουσεία, δύο ιστορίες

Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ιδρύθηκε το 1997 και στεγάζεται στη βορειο-ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος της Μονής Λαζαριστών στη Σταυρούπολη. Πυρήνας των συλλογών αλλά και των εκθέσεων του Μουσείου αποτελεί η Συλλογή Κωστάκη με 1277 (πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, κατασκευές, κεραμικά κ.ά.) έργα της Ρωσικής Πρωτοπορίας, που φέρουν την υπογραφή καλλιτεχνών όπως οι Kazimir Malevich, Vasilii Kandinsky, Liubov Popova, Vladimir Tatlin, Aleksandr Rodchenko, Ivan Kliun, Solomon Nikritin. Η συλλογή αγοράστηκε από το ελληνικό δημόσιο το Μάρτιο του 2000 και με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού περιήλθε στο ΚΜΣΤ. Χάρη στη Συλλογή Κωστάκη, το ΚΜΣΤ διαγράφει τα τελευταία χρόνια μία εξαιρετική πορεία στο εξωτερικό έχοντας παρουσιάσει μεγάλες εκθέσεις σε μουσεία όπως η Tate, το Martin Gropius Bau και η Πινακοθήκη Τρετιακόφ. Στη Θεσσαλονίκη η εκθεσιακή δραστηριότητα του ΚΜΣΤ είναι πυκνή, πολύμορφη κι ασταμάτητη ενώ από τον προγραμματισμό του δεν λείπουν τα συνέδρια και τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι επίσης ο διοργανωτής της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, που έχει φτάσει αισίως στην 5η της διοργάνωση. Αυτήν τη στιγμή το ΚΜΣΤ στη Μονή Λαζαριστών στεγάζεται σε χώρο έκτασης 2.000 τ.μ., ενώ, αν όντως γίνει αποδεκτό το αίτημα για την παραχώρηση του Περιπτέρου 6 της ΔΕΘ -το οποίο έχει φιλοξενήσει τόσο την 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης όσο και τη φετινή 5η Μπιενάλε-, ο χώρος στον οποίο μπορεί να απλώσει τις συλλογές του θα τριπλασιαστεί (το περίπτερο έχει έκταση 6.000 τ.μ.). Στην Αποθήκη Β1 στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης στεγάζεται ο δεύτερος εκθεσιακός χώρος του Κ.Μ.Σ.Τ., όπου αναπτύσσονται κυρίως οι δραστηριότητες του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης το οποίο αποτελεί τμήμα του Κ.Μ.Σ.Τ.

Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης αποτελεί ειδικό δείγμα πρωτοβουλίας πολιτών, μοναδικό στην ιστορία του ελληνικού εικαστικού χώρου. Από την ίδρυση του σωματείου Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης το 1979, η συλλογή του μουσείου εμπλουτίστηκε αρχικά με 45 έργα της δωρεάς του Αλέξανδρου Ιόλα και στη συνέχεια με τη μεγάλη συλλογή χαρακτικών του Franz Geierhaas. Με την ίδρυση του Μουσείου (1992) συνεχίζεται ο εμπλουτισμός με τις συλλογές Μάγδας Κοτζιά, Αλέξανδρου και Δωροθέας Ξύδη, Άρι Γεωργίου, Αχιλλέα Απέργη, Δημήτρη Μεϊμάρογλου, Κάρολου Τσίζεκ καθώς και άλλων 180 καλλιτεχνών. Το μουσείο έχει περισσότερα από 1800 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, βιντεοτέχνης, εγκαταστάσεις, χαρακτικά, φωτογραφίες, που φέρουν την υπογραφή Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Το ΜΜΣΤ στεγάζεται από το 1992 σε έκταση 4.500 τ.μ., σε περίπτερο εντός των εγκαταστάσεων της ΔΕΘ, στην καρδιά της Θεσσαλονίκης. Εκεί παρουσιάζεται ένα μεγάλο μέρος της μόνιμης συλλογής του ΜΜΣΤ στοχεύοντας στην καλύτερη δυνατή ανάδειξη των συλλογών και την παρουσίαση των έργων των καλλιτεχνών-δωρητών. Η επιλογή των έργων περιλαμβάνει Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες καθώς και πολυάριθμα έργα νέων καλλιτεχνών, αναδεικνύοντας πολλαπλές πτυχές της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Στην τελική ευθεία προς ψήφιση στη Βουλή είναι το νομοσχέδιο που προβλέπει τη συγχώνευση μουσείων της Θεσσαλονίκης -Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (με τα ιδιαίτερα τμήματά του Φωτογραφίας και Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης) και το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ανακοίνωσε η υπουργός Λυδία Κονιόρδου, χθες 1 Μαρτίου του 2017. Θα λειτουργήσουν υπό ένα νέο οργανισμό, το μεγαλύτερο μουσειακό -εποπτευόμενο από το υπουργείο- οργανισμό με την επωνυμία MoMus. Η υπογραφή της συμφωνίας των δύο Μουσείων και η παρουσίαση του νέου Οργανισμού θα γίνει σε ειδική τελετή, στα τέλη Μαρτίου, στη Θεσσαλονίκη.