Ένα νέο κίνημα στην Πορτογαλία

της Χριστίνας Σακαλή

Τι μπορούμε να κάνουμε όταν οι αντιφάσεις ενός οικονομικού συστήματος που βασίζεται στην εκμετάλλευση πόρων, περιβάλλοντος, ζώων και ανθρώπων οδηγούν το ίδιο αυτό σύστημα σε στασιμότητα και οπισθοδρόμηση;

Ποια είναι η λύση όταν η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του πλανήτη βουλιάζει σε συνεχιζόμενη ύφεση ή έντονη επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης;

Τι εναλλακτική υπάρχει όταν διαφαίνεται καθαρά πλέον με βάση τα σημερινά δεδομένα ότι η παγκόσμια οικονομία αδυνατεί να ξαναβρεί τους ρυθμούς ανάπτυξης που κάποτε ίσως κάποιοι από εμάς πιστέψαμε ότι το παρών οικονομικό σύστημα θα μπορούσε να προσφέρει;

Για να ανακαλύψω απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα αποφάσισα να συμμετέχω σε έναν ιδιαίτερα ενδιαφέρον κύκλο σεμιναρίων με θέμα την αποανάπτυξη ή απομεγέθυνση όπως προτιμούν να την αποκαλούν ορισμένοι ερευνητές/ριες στην Ελλάδα (ο όρος προέρχεται από τη μετάφραση του αγγλικού degrowth).

Το κίνημα της απομεγέθυνσης δηλώνει ότι θεωρεί αδύνατη την απεριόριστη ανάπτυξη σε ένα περιβάλλον ή έναν κόσμο με περιορισμένους πόρους, και διεκδικεί / ερευνά τη στροφή προς ένα εναλλακτικό οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης που: -καταδικάζει την υπερβολική κατανάλωση η οποία δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου, – θέτει σε προτεραιότητα την προστασία των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της παραγωγής, – ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη των διαφορετικών πτυχών της προσωπικότητας του ανθρώπου, αντί να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην κάλυψη των υλικών τους αναγκών.

Η απάντηση που θα έδινα σε όσους/ες διερωτώνται τι μπορεί να σημαίνει ο σχετικά αμφιλεγόμενος όρος της απομεγέθυνσης είναι ότι αναφέρεται σε ένα οικονομικό μοντέλο που επιλέγει να παράγει περισσότερα από κάποια πράγματα και λιγότερο από κάποια άλλα, με κριτήριο την ωφέλεια του πλανήτη στο σύνολο. Είναι επίσης σημαντικό να διαφοροποιηθεί από την ύφεση που σημαίνει αρνητική ανάπτυξη λόγω οικονομικής κρίσης και αδυναμίας του οικονομικού συστήματος να στηρίξει ένα ικανό επίπεδο παραγωγής, αλλά αναφέρεται στη συνειδητή στροφή προς ένα εναλλακτικό, περισσότερο ανθρώπινο και πραγματικά βιώσιμο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης.

Το κίνημα της απομεγέθυνσης δεν είναι ακόμα ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Ελλάδα, παρ’ όλα αυτά στο εξωτερικό και κυρίως στη Δυτική Ευρώπη υπάρχουν δίκτυα έρευνας και προώθησής του σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, όπως το Research and Degrowth και το GROWL (η ονομασία προέρχεται από τα αρχικά της φράσης GROW Less).

Έτσι, το σεμινάριο που παρακολούθησα τον Ιούλιο στην Πορτογαλία αποτελούσε μέρος ενός ολοκληρωμένου κύκλου σεμιναρίων που διήρκεσε περίπου ενάμιση χρόνο και διοργανώθηκε από το ευρωπαϊκό δίκτυο GROWL και συνεργάτριες οργανώσεις σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, ενώ τα θέματα των σεμιναρίων είχαν σχέση με την απομεγέθυνση καθώς και τα επιμέρους ζητήματα που άπτονται αυτής σε διάφορα επίπεδα.

Για παράδειγμα το σεμινάριο που διοργανώθηκε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη από τη ΜΚΟ Αντιγόνη είχε θέμα ‘Απομεγέθυνση και Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία’ ενώ το σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε στην Πορτογαλία και αποτέλεσε το τελευταίο του κύκλου είχε θέμα ‘Απομεγέθυνση και Δημόσιες Πολιτικές’. Άλλες θεματικές ενότητες σε άλλες χώρες σχετίζονταν με την οργάνωση της εργασίας, τη γεωργική παραγωγή και την αυτονομία της τροφής, την ανάπτυξη και το χτίσιμο της τοπικής κοινότητας κ.ά. Ο σκοπός μάλιστα του κύκλου των σεμιναρίων ήταν να χτίσει ένα δίκτυο ερευνητών/ιών και εκπαιδευτών/ιών στο θέμα της απομεγέθυνσης και οι συμμετέχοντες/ουσες είχαν την ευκαιρία στο τέλος των εργαστηρίων να κάνουν μια παρουσίαση μικροδιδασκαλίας πραγματοποιώντας κάποια άσκηση ή case study με την υπόλοιπη ομάδα, ώστε στη συνέχεια να συμπεριληφθούν στο ευρωπαϊκό δίκτυο επίσημων εκπαιδευτών για την απομεγέθυνση του GROWL.

Έτσι λοιπόν, κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου που πραγματοποιήθηκε στην Πορτογαλία και συγκεκριμένα στη μικρή πόλη Montemor-o-novo που απέχει περίπου 100 χλμ από τη Λισαβώνα, συζητήσαμε για την απομεγέθυνση σε θεωρητικό επίπεδο, και ενημερωθήκαμε για τις πολιτικές απομεγέθυνσης και συνεργατικής οικονομίας που εδώ και μερικές δεκαετίες προωθεί ο δήμος, ο οποίος αποτελεί και έναν από τους είκοσι περίπου δήμους της χώρας με αριστερή διακυβέρνηση. Επιπλέον μέσα από ομαδικές ασκήσεις και διαδραστικά παιχνίδια, εξερευνήσαμε τι σημαίνει απομεγέθυνση σε προσωπικό επίπεδο καθημερινότητας, καθώς και σε πολιτικό επίπεδο, σε επίπεδο παραγωγής-κατανάλωσης και σε παγκόσμιο επίπεδο, μιλήσαμε για τα κοινά αγαθά (commons) και τα δίκτυα P2P (peer to peer) και δουλέψαμε σε πιθανά σενάρια και case studies, βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα που απειλούν συγκεκριμένες περιοχές και κοινότητες της χώρας. Για παράδειγμα μελετήσαμε τις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή και πιθανά σενάρια αντιμετώπισης σε μια από τις πολλές παράκτιες περιοχές της Πορτογαλίας, καθώς και τα σχέδια εξόρυξης χρυσού στην αγροτική περιοχή Évora κοντά στην πόλη Montemor-o-novo όπου γινόταν και το σεμινάριο.

Όμως το ωραιότερο κομμάτι αυτής της εμπειρίας που κράτησε περίπου δύο εβδομάδες ήταν το καραβάνι της απομεγέθυνσης που πραγματοποιήσαμε μετά το σεμινάριο. Έτσι, μετά από μία περίπου εβδομάδα μαθημάτων, workshops και συζητήσεων, ξεκινήσαμε για ένα αργό ταξίδι περιήγησης από το Montemor-o-novo μέχρι τη Λισαβώνα χωρίς αυτοκίνητα και με μέσα μεταφοράς το ίδιο μας το σώμα ή μόνο όσα είναι συμβατά με την έννοια της απομεγέθυνσης, δηλαδή περπατώντας και κάνοντας ποδήλατο, ενώ η άφιξή μας στην πόλη της Λισαβώνας έγινε με το καράβι που μας πέρασε από την πόλη Setubal απέναντι στο όμορφο λιμάνι της Λισαβώνας. Κατά τη διάρκεια του καραβανιού συναντήσαμε χωριά με τοπικά πανηγύρια και πόλεις όπου δραστηριοποιούνται συλλογικότητες που έχουν σχέση με το κίνημα της απομεγέθυνσης. Για παράδειγμα στο Setubal γνωρίσαμε την ομάδα της αυτοδιαχειριζόμενης τοπικής εφημερίδας MAPA Jornal de Informação Crítica, την οργάνωση PAN (People, Animals and Nature) που συμμετείχε και στις τελευταίες δημοτικές εκλογές, την κατάληψη COSA (Casa Okupada de Setubal Auto-Gestionada) και τους πολύχρονους αγώνες της κατά της παραγωγής τσιμέντου που θα κατέστρεφε το βουνό της περιοχής, ενώ στη Λισαβώνα επισκεφτήκαμε την ΜΚΟ οργάνωση GAIA που δραστηριοποιείται στο ζήτημα της προστασίας των παραδοσιακών σπόρων και έχει βραβευθεί για το έργο της που περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλα και την παραγωγή σχετικού ντοκιμαντέρ.

Το τελευταίο βράδυ αυτής της πλούσιας εμπειρίας το περάσαμε στη Λισαβώνα όπου παρευρεθήκαμε σε μια γιορτή κατοίκων γειτονιάς με πλούσια αυτοδιαχειριζόμενη κουζίνα και τοπικό κρασί, μια έκθεση ζωγραφικής και τη χορωδία της γειτονιάς που μας τραγούδησε πολύ όμορφα παραδοσιακά και αγωνιστικά τραγούδια στα πορτογαλικά. Εμείς τους μεταφέραμε τις γνώσεις και την εμπειρία μας για το τι σημαίνει απομεγέθυνση και ακολούθησε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Στο τέλος έγινε η κλήρωση της λαχειοφόρου αγοράς με δώρο ένα μεγάλο καλάθι γεμάτο πολύχρωμα, βιολογικά φρούτα και λαχανικά. Ο κύριος που κέρδισε το καλάθι μοίρασε το περιεχόμενό του σε όσους/ες βρίσκονταν εκεί και ήταν υπέροχο να κλείνει η βραδιά με αυτόν τον γενναιόδωρο μοίρασμα των δώρων που έχει να μας προσφέρει η γη. Λίγο πριν αποχαιρετισθούμε και πάρει ο καθένας τον δρόμο του γυρισμού στις πόλεις και τις χώρες μας, ξανατραγουδήσαμε μαζί με τη χορωδία της γειτονιάς και τα περήφανα τραγούδια μας υψώθηκαν στον ουρανό δίνοντας την υπόσχεση να μην εγκαταλείψουμε τις προσπάθειες δημιουργίας ενός άλλου κόσμου προσπαθώντας να τον αλλάξουμε με ό,τι μέσα διαθέτει ο καθένας/μια στη δική του/της χώρα.