Ένα σύστημα που έχει πάψει να διακρίνει ανάμεσα στη ζωή και το απόβλητο
Ο Μάνος Λαμπράκης γράφει με αφορμή την ανίχνευση δεκάδων PFAS σε οικόσιτα ελληνικά αυγά
Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης
Η ανίχνευση δεκάδων PFAS σε οικόσιτα ελληνικά αυγά δεν είναι ένα μεμονωμένο περιβαλλοντικό συμβάν αλλά το σύμπτωμα ενός συστήματος που έχει πάψει να διακρίνει ανάμεσα στη ζωή και το απόβλητο.
Ζούμε σε έναν κόσμο όπου το οικολογικό γίνεται πολιτικό και το πολιτικό γίνεται τοξικολογικό: οι αλυσίδες αξίας της παγκόσμιας οικονομίας έχουν εγγράψει μέσα στην ίδια τη βιολογία μας την αδυναμία τους να παραγάγουν όρια.
Το αυγό, σύμβολο ζωής και αναγέννησης, μετατρέπεται σε ένα μικρό εργαστήριο βιο-πολιτικής ρύπανσης. Ό,τι καταναλώνουμε είναι ταυτόχρονα και το ίχνος της ίδιας της καταστροφής μας.
Η διαμάχη γύρω από τους «ψεκασμούς», τις θεωρίες περί εμβολίων και καρκίνου, δεν είναι παρά η λαϊκή μορφή ενός βαθύτερου άγχους: ότι η ίδια η ζωή μας έχει γίνει αδιαφανής. Οι άνθρωποι, αδυνατώντας να δουν τους αόρατους μηχανισμούς της χημικής οικονομίας, καταφεύγουν σε πιο απλές αφηγήσεις συνωμοσίας. Όμως η αλήθεια είναι πιο ζοφερή: δεν υπάρχει κανένας κρυφός μηχανισμός που πρέπει να αποκαλυφθεί αφού η ίδια η καθημερινότητα είναι ήδη ο μηχανισμός. Τα PFAS, οι διοξίνες, τα μικροπλαστικά δεν χρειάζονται μυστικές επιθέσεις, είναι το υπόστρωμα του αέρα, του νερού, της τροφής. Η συνωμοσία δεν είναι κρυφή, είναι η ίδια η κανονικότητα.
Αυτό σημαίνει ότι η κρίση δεν είναι απλώς ζήτημα ρύθμισης ή ελέγχου, αλλά κρίση δημοκρατίας. Διότι οι πολίτες δεν μετέχουν πια στη διαμόρφωση των όρων της ζωής τους. Η χημική ρύπανση είναι η πιο ακραία μορφή αποξένωσης: ο κόσμος γύρω μας αποφασίζει για το μέλλον του σώματός μας χωρίς να μας ρωτά. Κάθε αυγό, κάθε ποτήρι νερό, κάθε ψίχουλο ψωμί είναι ήδη μια απόφαση που λήφθηκε μακριά από εμάς, σε συμβούλια εταιρειών και τεχνικές επιτροπές που ορίζουν τι μπορεί να κυκλοφορεί και τι όχι. Η δημοκρατία συρρικνώνεται σε μια σκιά καθώς το ίδιο το περιβάλλον καθίσταται μη διαπραγματεύσιμο.
Η αποκάλυψη των PFAS στα ελληνικά αυγά δεν αφορά μόνο την υγεία αλλά και την έννοια του οικοσυστήματος. Οι «αιώνιες ουσίες» εγκαθιδρύουν ένα νέο καθεστώς του χρόνου: η φύση παύει να είναι κύκλος ανακύκλωσης και γίνεται αρχείο τοξικών αποτυπωμάτων. Το χώμα, αντί να είναι μήτρα ζωής, γίνεται αρχείο της χημικής μνήμης. Ζούμε πλέον όχι σε μια φύση που αυτοκαθαίρεται, αλλά σε ένα τοπίο που σωρεύει μόνιμα κατάλοιπα, μια φύση που κουβαλά την αθανασία του ίχνους. Έτσι η οικολογία δεν είναι πια η επιστήμη του οίκου, αλλά η καταγραφή της μόλυνσης του οίκου.
Η κατάσταση αυτή σημαίνει το τέλος της διάκρισης ανάμεσα στο φυσικό και στο τεχνητό. Το αυγό της κότας δεν είναι πια απλώς ένα φυσικό προϊόν· είναι μια σύνθεση φυσικής και βιομηχανικής μνήμης, ένα υβρίδιο όπου η ζωή και η χημεία είναι αξεδιάλυτα. Η νεωτερικότητα ονειρεύτηκε να υποτάξει τη φύση, στην πραγματικότητα την έκανε αδιαχώριστη από το απόβλητο. Έτσι, η ίδια η έννοια της «καθαρότητας» —είτε οικολογικής είτε πολιτικής— έχει καταρρεύσει. Ζούμε σε έναν κόσμο χωρίς εξαγνισμό, όπου η μόνη αλήθεια είναι η μόνιμη συμβίωση με τοξικά κατάλοιπα.
Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μια νέα συνωμοσιολογία. Χρειάζεται μια πολιτική που να αναγνωρίζει ότι το περιβάλλον δεν είναι εξωτερικό σκηνικό αλλά ο ίδιος ο τόπος του βίου μας. Οικολογία σημαίνει πολιτική της εγγύτητας: να αποδεχτούμε ότι ο αέρας που αναπνέουμε είναι ήδη πολιτική απόφαση, ότι το αυγό που τρώμε είναι ήδη δημόσιο ζήτημα. Και φιλοσοφία σημαίνει να αντέξουμε την αλήθεια ότι ο κόσμος μας έχει ήδη καταστεί αδιαφανής, χωρίς να την μετατρέψουμε σε εύκολη αφήγηση φόβου.
Η έρευνα εδώ:
https://www.sciencedirect.com/…/pii/S0048969725018935…
