Ένας ακόμη ιδιόμορφος «πολεοδομικός κλεφτοπόλεμος» στην πόλη μας

Λέξεις: Γιάννης Ν. Κρεστενίτης

Πριν μερικές βδομάδες δημοσιοποιήθηκε και τέθηκε σε διαβούλευση το αναθεωρημένο Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΕΠΣ) του «ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» και η σχετική Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). 

Το αναθεωρημένο ΕΠΣ δεν διαφέρει, παρά μόνον «σημειακά» ως προς το προηγούμενο, αυτό του 2022. Οι σημειακές αυτές παρεμβάσεις «επιβλήθηκαν» από φορείς με ιδιαίτερη «δυναμική», όπως είναι η ΓΑΙΑ ΟΣΕ (αύξηση συντελεστή δόμησης), τα ΕΛΠΕ (εξαίρεση περιοχής – μείωση εναλλακτικής διαδρομής) και το ΤΑΙΠΕΔ (ένταξη επιπλέον περιοχής).

Στο κείμενο που ακολουθεί σχολιάζονται μερικά από τα θέματα που θίγονται ή όχι στο ΕΠΣ και την ΣΜΠΕ.

ΕΠΣ και Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης

Αναφέρεται στον Πίνακα 3, «Συνάφεια ΕΠΣ με Διεθνείς και Εθνικές Στρατηγικές και Πλαίσια» (σελ. 26 της ΣΜΠΕ), ότι η Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης, «Αποτελεί από τους βασικούς λόγους εκπόνησης του ΕΠΣ». Αλλά, στο ΕΠΣ ο σχεδιασμός αφορά μόνον το χερσαίο χώρο της περιοχής μελέτης, αγνοώντας ότι οι παρεμβάσεις αφορούν συνολικά την παράκτια ζώνη. Και ως γνωστόν  «παράκτια ζώνη είναι η επιφάνεια επί της οποίας συναντώνται και αλληλοεπιδρούν η γη με τη θάλασσα. Περιλαμβάνει όλα τα χερσαία αλλά και τα θαλάσσια παράκτια φυσικά συστήματα», όπως ορίζει η επιστήμη αλλά και η σχετική νομοθεσία, πχ ο νόμος για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (Ν.4546/2018, άρθρ. 3, παρ. 5), αλλά και το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των παράκτιων ζωνών της Μεσογείου. Αν και στις μελέτες αναφέρονται τα νομοθετήματα αυτά, δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη και μάλιστα δικαιολογείται αυτή η αντιεπιστημονική παράληψη με τη φράση (ΣΜΠΕ, σελ. 41), ότι «Πρόκειται κατά κύριο λόγω για μία σχετικά επιμήκη με μικρό πλάτος περιοχή που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι καλύπτει κριτήρια οριοθέτησης Παράκτιας Ζώνης κατά τα οριζόμενα στα σχετικά πρότυπα της UNEP και της EEA». Ανατρέποντας επομένως την προηγούμενη δήλωση περί βασικών λόγων εκπόνησης του ΕΠΣ. Έτσι με αυτή την αντιεπιστημονική δήλωση των μελετητών, που δυστυχώς γίνεται αποδεκτή και από την επιβλέπουσα υπηρεσία της ΠΚΜ, το ΕΠΣ ασχολείται μόνον με ένα μικρό χερσαίο τμήμα, μεταβλητού πλάτους, της παραλιακής ζώνης που έχει οριστεί αυθαίρετα για να καλύψει πολεοδομικές παρεμβάσεις που έχουν προαποφασιστεί. 

Με αυτό τον αντιεπιστημονικό τρόπο αγνοούνται πλήρως οι δεσμευτικές αρχές του Μεσογειακού Πρωτοκόλλου για την ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης, από τις οποίες αναφέρω τις εξής δύο. Η πρώτη ορίζει ότι κατά το σχεδιασμό και τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών εφαρμόζεται προσέγγιση βασιζόμενη στα οικοσυστήματα, ώστε να εξασφαλίζεται η αειφόρος ανάπτυξή τους, και η δεύτερη ότι πρέπει να διασφαλίζεται η κατάλληλη διακυβέρνηση, η οποία επιτρέπει στους τοπικούς πληθυσμούς και τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών που ενδιαφέρονται για τις παράκτιες ζώνες, επαρκή και έγκαιρη συμμετοχή τους σε μια διαφανή διαδικασία λήψης αποφάσεων. 

Παρεμβάσεις και στο χερσαίο και το θαλάσσιο τμήμα

Και οι δύο αυτές αρχές αγνοούνται και παρακάμπτονται, παρά το γεγονός ότι εκτός των ουσιωδών παρεμβάσεων που το ΕΠΣ προβλέπει για το χερσαίο χώρο της παράκτιας περιοχής με τον οποίο ασχολείται, προβλέπει και ουσιώδεις παρεμβάσεις στο θαλάσσιο τμήμα της παράκτιας περιοχής, πχ επίχωση στη Νέα Παραλία στην περιοχή του Ομίλου Φίλων Θαλάσσης, επίχωση στην αρχή του Κελλάριου Όρμου παρά το γεγονός ότι είναι αρχαιολογική περιοχή, επίχωση και κατασκευή κολυμβητικών δεξαμενών στην πλαζ Αρετσούς, επιχώσεις στο τμήμα πριν (παραλιακό τμήμα Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη) αλλά και στο τμήμα μετά το αεροδρόμιο  (παραλιακό τμήμα Δήμου Θερμαϊκού), επαναχάραξη αιγιαλού σε διάφορα τμήματα, και αλιευτικό καταφύγιο στο Καλοχώρι. Για κάποιες από τις προηγούμενες παρεμβάσεις υπάρχουν/αναφέρονται αιτιολογήσεις στη μελέτη του ΕΠΣ, ενώ για κάποια άλλες όχι. Πχ γιατί χρειάζεται η επίχωση στον Όμιλο Φίλων Θαλάσσης, για περισσότερο χώρο των εκεί καταστημάτων εστίασης; Γιατί χρειάζονται οι τεχνητές κολυμβητικές δεξαμενές πάνω σε επίχωση στην πλαζ Αρετσούς; 

Σε αυτά βέβαια θα πρέπει να προστεθούν 2 επιπλέον έργα: (1) το αλιευτικό καταφύγιο της Καλαμαριάς (κατασκευάζεται ήδη και μάλιστα με διαφορετικά τεχνικά στοιχεία και δόμηση από αυτή που περιγράφεται στο ΕΠΣ), και (2) η σχεδιαζόμενη επέκταση και δόμηση της μαρίνας Αρετσούς. Επίσης, έχουν με παλαιότερες αποφάσεις χωροθετηθεί δύο ακόμη έργα: (α) μαρίνα στο Ποσειδώνιο με δυναμικότητα 100 σκαφών, και (β) μαρίνα στην Πυλαία (δυναμικότητας 440 σκαφών και αναμεσά τους 9 mega yachts  έως 75 μέτρων). Αλλά στη μελέτη δεν παρουσιάζονται οι επιπτώσεις τους στο προτεινόμενο ΕΠΣ, ως όφειλε, αν πράγματι αφορούσε την ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης.

Το θαλάσσιο οικοσύστημα – Θερμαϊκός

Αλλά ποιο είναι το θαλάσσιο οικοσύστημα που επηρεάζεται ή μπορεί να επηρεαστεί από τις προτεινόμενες από το ΕΠΣ παρεμβάσεις; Είναι αυτό του Θερμαϊκού Κόλπου και κυρίως του όρμου Θεσσαλονίκης και μέρος του ανατολικού τμήματος του κεντρικού κόλπου. Η οικολογική κατάσταση του συστήματος αυτού κάθε άλλο παρά καλή είναι.

Είναι μη αμφισβητήσιμο, καθολικά και διαχρονικά αποδεκτό ότι ο Θερμαϊκός κόλπος χρήζει προστασίας. Για αυτό, έχουν υπάρξει μέτρα για την προστασία της παράκτιας ζώνης του Θερμαϊκού Κόλπου (πχ αποφάσεις για τα λύματα και το επίπεδο της επεξεργασίας τους, οριοθέτηση προστατευόμενων περιοχών, οριοθέτηση αλιευτικών πεδίων, προσδιορισμός του ως ευαίσθητη θαλάσσια περιοχή), που όμως, είναι επιστημονικά επιβεβαιωμένο, δεν έχουν καταφέρει να ανατρέψουν μόνιμα την περιβαλλοντική υποβάθμιση τόσο του θαλάσσιου όσο και του χερσαίου περιβάλλοντος του Κόλπου. 

Αυξημένες εισροές θρεπτικών και άλλων ρυπαντικών ουσιών από τους ποταμούς και τις αστικές ζώνες καθώς και από τις βιομηχανικές και γεωργικές απορροές εξακολουθούν να είναι οι κύριες αιτίες ευτροφισμού, εξάρσεων τοξικού φυτοπλαγκτού και συχνών εμφανίσεων ερυθρών παλιρροιών (που η τελευταία καταγραμμένη δεν έγινε τον Μάιο του 2011, όπως λαθεμένα αναφέρεται στη ΣΜΠΕ – αλλά γίνονται συνεχώς, όλα τα χρόνια και περισσότερο από μία φορά το χρόνο). Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την ποιοτική υποβάθμιση του θαλασσίου περιβάλλοντος. 

Στην ΣΜΠΕ τα στοιχεία που παρουσιάζονται σχετικά με το Θερμαϊκό είναι ελλιπή, έως και εσφαλμένα και δεν αποτυπώνουν την υφιστάμενη κατάσταση. Η περιγραφή της στηρίζεται μόνον σε στοιχεία του ΕΛΚΕΘΕ 2014-2015 (δηλαδή 10 και πλέον χρόνων παλαιά), όταν και πιο πρόσφατα στοιχεία υπάρχουν, πχ τα μηνιαία στοιχεία του Δήμου Θεσσαλονίκης που είναι και άμεσα προσβάσιμα, αλλά και η βιβλιογραφία για το θαλάσσιο σύστημα του Θερμαϊκού είναι πλούσια. 

Αυτή η ελλειμματική προσέγγιση του θαλάσσιου χώρου της παράκτιας ζώνης στην οποία παρεμβαίνει το ΕΠΣ έχει ως αποτέλεσμα να μην αναφέρεται σε επιπλέον παρεμβάσεις και δράσεις που είναι αναγκαίο να ενσωματωθούν στον χωρικό σχεδιασμό ώστε να υπάρξει ποιοτική βελτίωση της παραλιακής ζώνης και των παράκτιων νερών. Θεωρώ ότι οι όποιες παρεμβάσεις γίνουν στην παραλιακή ζώνη για την ενοποίησή της και την απόδοσή της σε «συνεχόμενη παράκτια αναψυχή, άξονα περιπάτου, απρόσκοπτης μετακίνησης με ποδήλατο, αθλητισμό και ναυταθλητισμό και ενοποίησης ιστορικών τόπων, κλπ.», που αναφέρονται ως στόχοι του ΕΠΣ, θα «αστοχήσουν» αν παράλληλα δεν υπάρξει ουσιαστική και μόνιμη περιβαλλοντική αναβάθμιση της παραλιακής ζώνης και των παράκτιων νερών και κυρίως αυτών του όρμου Θεσσαλονίκης.

Ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα

Μιλώντας για τα στοιχεία με τα οποία περιγράφεται η σημερινή περιβαλλοντική κατάσταση, ξενίζει επίσης η ελλιπής αναφορά στην κατάσταση της ποιότητας του αέρα. Στη σχετική ενότητα της ΣΜΠΕ (6.2.5) τα στοιχεία είναι παρωχημένα, δεν υπάρχει αναφορά στην κατάσταση που επικρατεί αναφορικά με τα αιωρούμενα σωματίδια ΑΣ-10, τις αυξημένες συγκεντρώσεις τους όχι μόνον δυτικά αλλά και στο κέντρο της πόλης (σταθμός Αγ. Σοφίας), στην καταδίκη της χώρας για την παράβαση των σχετικών ορίων, τα σχέδια της Περιφέρειας και του ΥΠΕΝ για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Και τελικά, στις επιπτώσεις του προτεινόμενου ΕΠΣ στο θέμα της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα.

Το «δήθεν» ενιαίο της περιοχής του ΕΠΣ

Αλλά ας δούμε πόσο ενιαίο είναι το ΕΠΣ αναφορικά με τις προτεινόμενες παρεμβάσεις στην παραλιακή περιοχή, από το Καλοχώρι έως την Αγ Τριάδα. Θα πρέπει αρχικά να σημειώσω ότι κάποια από τα έργα που αναφέρονται έχουν απλώς συμπεριληφθεί στο ΕΠΣ, ενώ ξεκίνησαν ή σχεδιάζονται ανεξάρτητα αυτού, όπως πχ η εξυγίανση της παράκτιας περιοχής των τέως βυρσοδεψείων στις εκβολές του Δενδροπόταμου ή το παραλιακό ντεκ στην παλαιά παραλία Θεσσαλονίκης ή τα έργα προστασίας από διάβρωση στις ακτές του Δήμου Θερμαϊκού. Αυτό που ίσως προκύψει, αν όλα τα έργα ολοκληρωθούν θα είναι ένας πεζόδρομος και ένας ποδηλατόδρομος που θα ξεκινά πλέον από τις εκβολές του Δενδροποτάμου – και όχι από  Καλοχώρι,  και θα σταματά στην περιφερειακή τάφρο ή στο αεροδρόμιο, που όμως σε μεγάλα τους τμήματα θα είναι μακριά από τη ζώνη της παραλίας. Και αυτό δεν μπορούσε (ίσως) να γίνει αλλιώς αν αναφέρεται κανείς στις διακοπές που προκαλούν υπάρχοντα έργα όπως το λιμάνι και το αεροδρόμιο, αλλά είναι περίεργο να επιλέγεται για άλλα τμήματα της παραλιακής περιοχής, όπως είναι σχεδόν όλη η παραλιακή περιοχή του Δήμου Καλαμαριάς, όπου όλη η ζώνη από την Σοφούλη έως την θάλασσα, από τον Κελλάριο Όρμο έως το Παλατάκι, αλλά και μετά από την Πλαστήρα έως την Θάλασσα, με εξαίρεση την πλαζ Αρετσούς εκεί που υπάρχουν διάφοροι όμιλοι και η Σχολή Δικαστών, αποτελεί περιοχή εκτός ΕΠΣ. Δηλαδή το ΕΠΣ δεν ενδιαφέρεται να ρυθμίσει όλη την παραλιακή περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος και επιλέγει να αλλάξει χρήσεις γης (όπως κάνει με το πρώην Νοσοκομείο ΠΑΝΑΓΙΑ) και παγιοποιεί την σημερινή απαράδεκτη κατάσταση της μη συνεχούς παράκτιας ζώνης από το Καλοχώρι έως την Αγία Τριάδα, που ήταν και προβάλλεται ως ο κεντρικός στόχος του. Και είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι τα παραπάνω είχαν επισημανθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο της Καλαμαριάς, στη διάρκεια της προηγούμενης διαβούλευσης (2022) και είχαν οδηγήσει στην αρνητική τοποθέτηση του Δήμου Καλαμαριάς απέναντι στο ΕΠΣ και τη ΣΜΠΕ. Μια αρνητική τοποθέτηση που επιβεβαιώθηκε πρόσφατα, αφού από τα αιτήματα του Δήμου Καλαμαριάς τίποτα δεν ενσωματώθηκε στο αναθεωρημένο ΕΠΣ – παρά τις αλλαγές που έγιναν και αναφέρονται στην αρχή του κειμένου.

Η ιδιότυπη διαβούλευση

Και μια σύντομη αναφορά στο θέμα της διαβούλευσης που υποτίθεται έχει προηγηθεί. Το θέμα του ΕΠΣ (τότε ΕΧΣ) παρουσιάζεται από την ΠΚΜ το 2017 και το 2018 λαμβάνεται, κατά πλειοψηφία η απόφαση 108/2018 που θέτει τους στόχους του ΕΧΣ που θα εκπονηθεί και μάλιστα με την διαδικασία των δύο σταδίων προέγκρισης και έγκρισης. Τον Οκτώβριο 2019 παρουσιάζεται η Τεχνική Έκθεση του ΕΧΣ και ξεκινά μια συζήτηση που περιορίζεται μόνον στα Δημοτικά Συμβούλια των 7 εμπλεκόμενων Δήμων. Επί των παρατηρήσεων που υπέβαλλαν οι Δήμοι, ουδέποτε έγινε γνωστό τι αποδέχεται και τι όχι η ΠΚΜ. 

Τελικά μετά από μια μακρά χρονική περίοδο, που παρατάθηκε λόγω της πανδημίας, και αφού εγκαταλείφθηκε το αρχικό σχέδιο προέγκρισης-έγκρισης αλλά και έχει αλλάξει το νομικό καθεστώς για τα ΕΠΣ (όπως πλέον ονομάζονται) και τα οποία είναι υπερκείμενος σχεδιασμός από τα άλλα σχέδια των δήμων, παρουσιάζεται τέλη Νοεμβρίου 2021 το ΕΠΣ και η ΣΜΠΕ του και ανοίγει μια ιδιότυπη διαβούλευση που δεν γίνεται γνωστό ούτε ποιοι συμμετέχουν αλλά ούτε και τι λένε. Και αυτό το επιβεβαιώνει η απόφαση της Μητροπολιτικής Ενότητας της ΠΚΜ (απόφαση 9 της 2ης Συνεδρίασης της ΜΕ/5-1-22), που αναφέρει: «Κανένας πολίτης ή νομικό πρόσωπο δεν κατέθεσε προτάσεις ή αντιρρήσεις στην υπηρεσία μας». Και σήμερα το αναθεωρημένο ΕΠΣ και η ΣΜΠΕ του επανέρχονται και πάλι στην ίδια διαδικασία «διαβούλευσης».

Συμπερασματικά

Το προτεινόμενο ΕΠΣ έρχεται να παρακάμψει τους αναγκαίους σχεδιασμούς που επιβάλει και απαιτεί μια αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Θεσσαλονίκης ή και όποιου άλλου δήμου έχει παράκτιο μέτωπο. Κάτω από το πρόσχημα της ενιαίας αντιμετώπισης του παραλιακού μετώπου, και είναι πρόσχημα αυτό όπως προηγούμενα παρουσίασα, έρχεται να θεσμοθετήσει δεσμευτικά για τα Ρυθμιστικά Σχέδια των Δήμων θέματα κυρίως τοπικού χαρακτήρα, που οι εμπνευστές του θεωρούν ότι θα λειτουργήσουν ως πόλοι ανάπτυξης με πιο χαρακτηριστικά την περιοχή του Αλλατίνη-Ποσειδώνιο-Μέγαρο Μουσικής όπου προβλέπεται αύξηση της δόμησης και την παραλιακή περιοχή της Πυλαίας. 

Το προτεινόμενο ΕΠΣ είναι ένας «πολεοδομικός κλεφτοπόλεμος» ή ένα «πολεοδομικό by pass». Αλλά οι κλεφτοπόλεμοι και τα by pass φέρνουν στο νου τα μπαλώματα που κάνουν στο οδόστρωμα οι εργολάβοι που περνούν οπτικές ίνες ή σωλήνες. Όσο καλό και να είναι το μπάλωμα το οδόστρωμα δεν θα είναι ενιαίο! 

Έτσι ακριβώς και το προτεινόμενο ΕΠΣ κάθε άλλο παρά προωθεί τον ενιαίο σχεδιασμό και την ολοκληρωμένη διαχείριση της παράκτιας ζώνης του Θερμαϊκού Κόλπου στην οποία αναπτύσσεται και επηρεάζει το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης.

*Ο Γιάννης Ν. Κρεστενίτης είναι Ομότιμος καθηγητής Παράκτιας Τεχνικής & Ωκεανογραφίας στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ