Η ενδημική δημοσιογραφία της πανδημίας

Λέξεις: Νίκος Φωτίου

Τα δεδομένα Αυτές τις μέρες η ενημέρωση των πολιτών είναι εξαιρετικά πολύτιμο αγαθό. Και η τηλεόραση, με την παρουσία της σε κάθε σπίτι, καθίσταται το σημαντικότερο μέσο πληροφόρησης. Ανάλογη, όμως, θα όφειλε να είναι και η ευθύνη της για έγκυρη και νηφάλια ενημέρωση. Και αυτό αφορά και τους ιδιωτικούς αλλά, ιδίως, τους δημόσιους τηλεοπτικούς σταθμούς και προσωπικά τον/την κάθε δημοσιογράφο.

Είναι κατανοητό το ότι τα τηλεοπτικά κανάλια δεν διαθέτουν παρουσιαστές και ρεπόρτερ ειδικευμένους στον τομέα υγείας, πολύ δε περισσότερο, μικροβιολόγους, επιδημιολόγους ή λοιμωξιολόγους. Γι’ αυτό καλώς πράττουν και καλούν ειδικούς προκειμένου να μας ενημερώσουν σε κρίσιμα, πολύπλοκα και ιδιαιτέρως λεπτά επιστημονικά θέματα με ευθεία αντανάκλαση στη ζωή μας.

Τα προβλήματα Αυτή την περίοδο -από άποψη- παρακολουθώ, όσον αφορά την ειδησεογραφία της πανδημίας, μόνον τα δημόσια κανάλια, ειδικότερα την ΕΡΤ1 και κυρίως τους κκ. Τσιόδρα και Χαρδαλιά. Και νιώθω ότι μαθαίνω σχεδόν όλα όσα χρειάζομαι. Πριν και μετά από αυτούς, όμως, το χάος!

– Οι παρουσιαστές/τριες δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν στοιχειωδώς την κατάσταση: Δεν αφήνουν τους ειδικούς να ολοκληρώσουν μια πλήρη πρόταση/απάντηση χωρίς να πεταχτούν –ενίοτε αγενώς- και να τους διακόψουν είτε κάνοντας –συχνά- μιαν άσχετη ερώτηση ή σχόλιο είτε απλώς και μόνον για να δηλώσουν το απαραίτητο της παρουσίας τους. Αυτό στην επικοινωνιολογία ονομάζεται «επικοινωνιακός θόρυβος», και εμποδίζει τη μετάδοση του μηνύματος.

– Στερούνται τα εφόδια να κατανοήσουν και να παρουσιάσουν διαγράμματα, στατιστικά δεδομένα, επιστημονικούς όρους, λεπτές διακρίσεις ιατρικών διατυπώσεων, με αποτέλεσμα να αστοχούν στην απόδοση των εννοιών και του ακριβούς περιεχομένου των όρων (π.χ. ανταποκρίτρια κατέταξε όλους «όσοι έχουν γαστρεντερικά προβλήματα», στα «κρούσματα» της πανδημίας(!), ενώ άλλη παρουσιάστρια αγνοεί τη διαφορά μεταξύ «αριθμητικής» και «γεωμετρικής» προόδου κ.λπ. Επιπλέον, ξεφουρνίζουν αμάσητα και κατά συρροήν δυσερμήνευτα αρκτικόλεξα, τύπου ΕΟΔΥ, ΚΥΤ, ΜΕΘ, 3D καθώς και δυσνόητους «επιπολασμούς», «ενδημίες» κ.ά.

– Χρησιμοποιούν λέξεις και εκφράσεις που, χωρίς να συμβάλλουν στο ελάχιστο στην ενημέρωσή μας, αναμειγνύουν με απαράδεκτο τρόπο την είδηση (αντικειμενικό γεγονός) με το σχόλιο (προσωπική, συναισθηματική κρίση): «Τραγικό», «εφιαλτικό», «τρομερό», «τρομακτικό», «συγκλονιστικό», «κόλαση», «η λαίλαπα της πανδημίας», «έσχατη απόγνωση», «τραγική κατάσταση», «δολοφόνος ιός» κ.ά. Ενδεικτικό παράδειγμα: «(Κόλαση!) στην Ιταλία, οι (τραγικοί) θάνατοι από τον (δολοφόνο) ιό έφτασαν τον (εφιαλτικό/συγκλονιστικό/τρομερό) αριθμό των 850 σε μια μέρα». (Οι εντός παρενθέσεων λέξεις δηλώνουν το υποκειμενικό σχόλιο που μπερδεύεται με την είδηση).

Πιθανολογώ βασίμως ότι οι παρουσιαστές/τριες και οι ρεπόρτερ ξεφορτώνουν στο πεδίο της ιατρικής το φορτίο τους σε γνώσεις και πρακτικές, τις οποίες κουβαλούν ως προίκα από το ρεπερτόριό τους το σχετικό με ειδεχθή εγκλήματα, τροχαία δυστυχήματα, καταστροφικές φωτιές και σεισμούς, με προεξάρχουσες τις «ανατριχιαστικές λεπτομέρειες».

Αν σε όλα αυτά υπόκειται η μη ομολογημένη πρόθεση να κάνουν το κοινό να «ανησυχήσει» ή και να «φοβηθεί», άρα να «μαζευτεί», και να ακολουθήσει τους κανόνες συμπεριφοράς, αυτή η επιλογή είναι λάθος και επικίνδυνη. Διότι η εύλογη «ανησυχία» πρέπει να προκύπτει από τα παρατιθέμενα στοιχεία, και ο ανάλογος «φόβος» που θα προξενηθεί, να είναι αποτέλεσμα της αξιολογικής αντίδρασης του ατόμου, και έτσι να οδηγήσει –πιθανόν- στη σωστή/ορθολογική συμπεριφορά.

Ο «τρόμος», όμως, και ο «πανικός» που προκαλεί η κατά συρροήν χρήση εκφοβιστικών λέξεων και εκφράσεων, η εμμονική καταμέτρηση και επανακαταμέτρηση κρουσμάτων, νοσηλευομένων, διασωληνωμένων και νεκρών και η ασταμάτητη ροή ζοφερών εικόνων έρημων πόλεων, νοσοκομειακών χώρων και φερέτρων (κάποια ιδιωτικά κανάλια προσθέτουν και μουσική υπόκρουση θρίλερ!), μάλλον οδηγεί τον άνθρωπο-τηλεθεατή σε ανεξέλεγκτες ψυχικά ατραπούς.

Ο «τρόμος» που οδηγεί στον «πανικό» (ενώ ακούγονται αστείες οι συγχρόνως εκφωνούμενες προτροπές να μείνουμε ψύχραιμοι και να μην πανικοβληθούμε!) είναι επικίνδυνος, γιατί είναι πολύ δύσκολο να αξιολογηθεί και, άρα, να ελεγχθεί ορθολογικά. Ο μακροχρόνιος εγκλεισμός, και μάλιστα χωρίς πρόβλεψη σύντομου τερματισμού, είναι από μόνος του μια «βαριά» κατάσταση, ιδίως για μοναχικά άτομα. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι η σοβαρή επιβάρυνση των τηλεθεατών από το επαχθές φορτίο του τρόμου που σωρεύεται καθημερινά με τις επαναλαμβανόμενες μακάβριες πληροφορίες, αποκλείει την πιθανότητα να οδηγήσει κάποιους ανθρώπους να διαβούν το κατώφλι της λογικής και της ψυχικής ισορροπίας;

Επομένως

Σίγουρα δεν είναι εφικτό να αντικατασταθούν οι παρουσιαστές/ρεπόρτερ με άλλους ικανότερους, διότι δεν υπάρχουν τέτοιοι. (Μου κάνει εντύπωση, πάντως, ότι το σύνολο σχεδόν των ξένων ανταποκριτών της ΕΡΤ1 στέκονται με επάρκεια στο ύψος του ρόλου και της ευθύνης τους). Ούτε, βέβαια, είναι δόκιμο να ληφθούν μέτρα επιτήρησης και προληπτικής λογοκρισίας από την πολιτεία. Θα μπορούσε, όμως, μιας και αυτή η κατάσταση μάλλον θα τραβήξει και ίσως, θα χειροτερέψει.

– Να πραγματοποιηθούν ταχύρρυθμα σεμινάρια σε παρουσιαστές/ρεπόρτερ με τη συμμετοχή επικοινωνιολόγων, επιστημόνων της υγείας, ψυχολόγων, φιλολόγων και να παρασχεθούν χρήσιμες πληροφορίες και γνώσεις για τον κατάλληλο χειρισμό των θεμάτων που αφορούν την ειδική αυτή ενημέρωση.

– Να περιοριστεί ο ατελείωτος χρόνος της ανηλεούς ενημέρωσης για την πανδημία σε τρεις ωριαίες ζώνες -πρωί, μεσημέρι, βράδυ (όχι αργά)- και να εστιαστεί η αποπροσανατολιστική πολλαπλότητα των πηγών πληροφόρησης στις επιστημονικά πιο έγκυρες.

– Να διευρυνθεί το ωράριο του προγράμματος που αφορά την ψυχαγωγία «για όλα τα γούστα» και όλες τις ηλικίες και να αυξηθούν τα περιεχόμενα που σχετίζονται με εναλλακτικές λύσεις σε συνθήκες εγκλεισμού.

– Να αποσυρθεί, διότι έληξε πλέον η (καταρχάς θετική) αποστολή του βίντεο με τον Σπύρο Παπαδόπουλο. Κατάντησε εκνευριστικό για τα ήδη τεντωμένα νεύρα μας, λόγω της αφόρητης επανάληψής του αλλά και του γεγονότος ότι, κάθε φορά, μας προτρέπει να «κάτσουμε μέσα στο σπίτι», ενώ ο ίδιος, κάθε φορά, έρχεται φουριόζος από έξω!

– Θα πρόσθετα κάτι και για την εκπομπή της κ. Τρέμη «10», αλλά δεν την παρακολουθώ εδώ και πολύν καιρό για λόγους ψυχικής ηρεμίας. Ίσως τώρα να βλέπεται…

Νίκος Φωτίου, φιλόλογος