Επιστροφή στην Πατρίδα: Μια σπουδαία πολιτική και ιστορική καταγραφή για την Ευρώπη

Ο Τίτους Μίλεχ είναι ένας Γερμανός ψυχίατρος που ενσαρκώνει την ιδιαίτερη γοητεία της γενιάς που ήρθε στον κόσμο λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου — μιας γενιάς που μεγάλωσε απολαμβάνοντας την αισιοδοξία της ειρηνικής συνύπαρξης αλλά παράλληλα ανάμεσα σε ενοχές και ρήγματα, αναζητώντας ισορροπία ανάμεσα στον στοχασμό και την ελευθερία.

Ο Μίλεχ φέρει εκείνο το αστικό, κοσμοπολίτικο, πνευματώδες στυλ που πηγάζει από εμπειρίες, ταξίδια, και μια εσωτερική ανησυχία. Ταυτόχρονα όμως κουβαλά ένα βαρύ, σιωπηλό τραύμα: την αποκάλυψη ότι η οικογενειακή και εθνική του ιστορία είναι σημαδεμένη από εγκλήματα, αυτά που έκαναν οι πρόγονοι του κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η συνειδητοποίηση κάποια στιγμή τον οδήγησε σε ένα εσωτερικό μούδιασμα, μια αποστασιοποίηση από την αρχική ταυτότητα του καθώς απαρνήθηκε τη γλώσσα και την πατρίδα του, ώσπου δεκαετίες μετά αποφάσισε να επιστρέψει, αναζητώντας κάθαρση ανάμεσα στα απομεινάρια ενός σκοτεινού παρελθόντος.

Το αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης του Μίλεχ αποτέλεσε ένα βιβλίο και επίσης καταγράφεται στο ντοκιμαντέρ Επιστροφή στην Πατρίδα των Χρύσα Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη, που έκανε πρεμιέρα στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (6-16/3) και βραβεύτηκε δίκαια (κερδίζοντας το βραβείο της ΠΕΚΚ). Οι δημιουργοί «παρακολουθούν» τον πρωταγωνιστή τους με μια υπέροχη ματιά— σαν κινηματογραφικό ήρωα βγαλμένο από κάποιο road movie που βγήκε από τις πρώτες ταινίες του Βέντερς, που διασχίζει τόπους μαρτυρίου και συγκλονισμένος, μοιράζεται τις μύχιες σκέψεις του. Το ντοκιμαντέρ απομακρύνεται από τα στενά όρια της ιστορικής αναπαράστασης και εισχωρεί σε μια σύγχρονη, λεπτομερή ψυχανάλυση μιας χώρας που ωστόσο η ίδια ίσως να μην τόλμησε να την κάνει με τον ίδιο ενδελεχή και τολμηρό τρόπο. Ο Μίλεχ, αν και άμοιρος ευθύνης, ως ένα υποκείμενο που δεν βίωσε την ίδια την Ιστορία που διερευνάει, παλεύει με το βάρος ενός άγους, μιας συλλογικής ιστορικής μνήμης, μιας μνήμης που στο μεταξύ επανέρχεται και ξαναζωντανεύει στην Ευρώπη 80 χρόνια μετά με ανατριχιαστικό τρόπο.

Η Χρύσα Τζελέπη και ο Άκης Κερσανίδης, γνωστοί για την τόλμη, την αφοσίωση και την συνέπεια τους στο χώρο του ντοκιμαντέρ, με μια πολιτική και ανθρωποκεντρική ματιά, εξετάζουν μέσα από την αναζήτηση του ήρωα τους και το σιωπηλό ρεύμα της κριτικής απέναντι στο “επίσημο” αφήγημα της Γερμανίας, φέρνοντας στο προσκήνιο φωνές που δεν επαναπαύονται στις μεταπολεμικές (δήθεν) εξιλεώσεις. Έχει ιδιαίτερη σημασία ο τρόπος που δύο Ευρωπαίοι – μη Γερμανοί δημιουργοί προσεγγίζουν την ταυτότητα μιας χώρας, μιας κοινωνίας, ενός έθνους που αποτελεί την καρδιά της Ευρώπης και αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην τρέχουσα πολιτική συγκυρία, όπου η ακροδεξιά κερδίζει έδαφος και το ιστορικό τραύμα γίνεται ξανά εργαλείο πολιτικής χρήσης — όχι πάντα με τη δέουσα προσοχή, όπως φανερώνει και η πρόσφατη διεθνής συζήτηση για την Παλαιστίνη.

Η Επιστροφή στην Πατρίδα αποτελεί ένα έξοχο δείγμα συνδυασμού ιστορίας, πολιτικής, προσωπικού δράματος και στοχασμού, που πραγματεύεται τη θέση του ατόμου στην ιστορία και την κοινωνία, στο χρόνο και στο χώρο.υπενθυμίζει με νηφαλιότητα και ευαισθησία ότι το τραύμα του Ολοκαυτώματος δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος. Και επίσης αν και ήταν το πιο σημαντικό έγκλημα των Ναζί δεν ήταν το μοναδικό, λεπτομέρεια που γίνεται αισθητή κάνοντας αυτό το ταξίδι με αφετηρία το χτες και φτάνοντας μέχρι το σήμερα. Για αυτό και η ταινία με την εξαιρετική καταγραφή της μας καλεί να διαφυλάξουμε τη μνήμη, όχι μόνο για να τιμήσουμε τα θύματα του φασισμού, αλλά για να αποτρέψουμε τη συλλογική επανάληψη της λήθης — και της φρίκης.

Info: Η ταινία Επιστροφή στην Πατρίδα θα προβληθεί στον κινηματογράφο Βακούρα το Σάββατο 17 και την Τετάρτη 21 Μαϊου (ώρα 9μμ) σε δύο ειδικές προβολές με παρόντες τους συντελεστές της και ειδική παρουσίαση από τους κριτικούς κινηματογράφου Στράτο Κερσανίδη και Πάνο Αχτσιόγλου