Η επιστροφή της γειτονιάς μέσα σε μια νύχτα

Λέξεις: Γιώργος Χατζηνάκος, Υποψήφιος Διδάκτορας Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ | Μέλος της Πρωτοβουλίας της Γειτονιάς Αλεξάνδρου Σβώλου Εικόνες: Γιώργος Χατζηνάκος, Κατερίνα Αλεξάνδρου, Αναστασία Δεληγιάννη

Η αυλαία πέφτει, τα φώτα σβήνουν…

Η Γειτονιά επιστρέφει σταδιακά στην κανονικότητα της. Το πρωί η γνώριμη γκρίζα ατμόσφαιρα: απρόσωπες φιγούρες, θόρυβος, καυσαέριο. Όπως λέει και ένα παλιό τραγούδι της Πλατείας, η τσιμεντένια Βαβυλώνα, εκεί που όλες οι μέρες μοιάζουν καθημερινές, είναι ακόμα εδώ και μέσα μας. Το 3^ο Δείπνο της Άνοιξης ανήκει πλέον στην συλλογική μνήμη της Γειτονιάς. Μετά από λίγες ημέρες ξεκούρασης, επιστρέφουμε καταθέτοντας αυτό το απολογιστικό κείμενο για να περιγράψουμε την εμπειρία μας, τα εμπόδια και τις σκέψεις μας για το μέλλον.

Το φετινό πείραμα από μεριάς μας κρίνεται επιτυχημένο, όχι εξαιτίας των ατελείωτων ωρών συζητήσεων, ούτε για τα χιλιόμετρα που γράψαμε στο κοντέρ μας για να το οργανώσουμε, αλλά χάρη στο γεγονός ότι καταφέραμε να δημιουργήσουμε έστω και για λίγες ώρες μία διαφορετική Γειτονιά, μια Γειτονιά ελευθερίας και έκφρασης χωρίς κανόνες. Εντελώς αυθόρμητα, σπάσαμε κάποιες από τις καθημερινές αλυσίδες που μας βαραίνουν και δείξαμε ότι αν όλοι και όλες μας συμμετέχουμε σε παρόμοιες ενέργειες η Πόλη μας πραγματικά μπορεί να αλλάξει από μας τους ίδιους.

Το Δείπνο της Άνοιξης δεν ήταν κάτι το οποίο στήθηκε σε μία μέρα. Επί πέντε μήνες γίναν αμέτρητες ανοικτές συνελεύσεις και συναντήσεις με ανθρώπους που θέλαν να συμμετάσχουν στο φετινό πείραμα. Σε όλη αυτή την διαδρομή, ακούστηκαν διαφορετικές θέσεις και γόνιμες διαφωνίες. Ούτως ή άλλως, αυτές οι κοινωνικές διεργασίες απαιτούν χρόνο, πείσμα και υπομονή. Παρόλα αυτά, αξιολογώντας εποικοδομητικά ακόμη και τα λάθη του παρελθόντος, θα μπορούσαμε να πούμε με σιγουριά, ότι το βράδυ του Δείπνου καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε κάτι πολύ μεγαλύτερο από τις προσδοκίες μας, αξιοποιώντας όσο μπορέσαμε το δημιουργικό κεφάλαιο της Γειτονιάς, δηλαδή τους κατοίκους της.

Ο στόχος μας για φέτος δεν ήταν να φέρουμε τα πάνω κάτω στην Πόλη, ούτε να δημιουργήσουμε μία άλλη τάξη πραγμάτων, αν και πάντα θέλουμε να αναταράσσουμε την γκρίζα πραγματικότητα που ζούμε. Από την πρώτη μας συνάντηση ορίσαμε ότι ο στόχος μας πρέπει να είναι απλός. Έτσι θεωρήσαμε μονόδρομο να στηθούν τα τραπέζια στο κέντρο του δρόμου και θα ήμασταν ικανοποιημένοι άμα απομακρύνονταν τα παράνομα παρκαρισμένα ΙΧ. Πολλοί το θεωρήσαμε πάνω από τις δυνάμεις μας και μη πραγματοποιήσιμο. Παρόλα αυτά, είπαμε να το προσπαθήσουμε. Ούτως ή άλλος πείραμα είναι…

Με τον καιρό να είναι κόντρα λοιπόν, ο δρόμος έκλεισε και τα αμάξια απομακρύνθηκαν χωρίς κανένα πρόβλημα. Κομβικό σημείο έπαιξαν οι παρά-κλήσεις που μοιράσαμε και η συνεργασία μας με την ΔΕΘ που μας εξασφάλισε δωρεάν πάρκινγκ. Με την πράξη μας αυτή δείξαμε έμπρακτα ότι οι Γειτονιές ανήκουν σε όλους μας, ενώ εμείς είμαστε υπεύθυνοι να αποφασίζουμε για το κοινό μας μέλλον. Με το που κλείσαμε τον δρόμο, εντοπίσαμε ουσιαστικά μία αυθόρμητη έκφραση οικειοποίησης της Γειτονιάς, που ειλικρινά δεν περιμέναμε. Σε λίγα λεπτά ο δρόμος πλημμύρισε κόσμο. Εμείς το μόνο που κάναμε ήταν απλά να τον κλείσουμε, καταφέρνοντας έστω και προσωρινά να ανατρέψουμε κάποιους κανόνες και απρόσωπες νόρμες που μας επιβάλει η καθημερινότητα. Αυτό που επακολούθησε ήταν αυθόρμητο και μαγικό. Ο δρόμος μετατράπηκε σε ένα μπουλεβάρτο κόσμου, ο οποίος ουσιαστικά χόρευε σε ένα πρωτόγνωρο αστικό μπαλέτο, ελεύθερος πια και χωρίς περιορισμούς. Παιδιά παίζανε στο κέντρο του δρόμου, ηλικιωμένοι συζητούσαν απορημένοι, άνθρωποι με αναπηρία άδραξαν για λίγες ώρες και αυτοί την ευκαιρία να απολαύσουν ελεύθερο τον δρόμο. Άνθρωποι από διαφορετικούς κόσμους και γωνιές αυτού του πλανήτη ίσως βρήκαν ελάχιστες ώρες να απολαύσουν έναν καθαρό ουρανό με ελπίδα και χαμόγελο για ένα καλύτερο μέλλον. Άνθρωποι από διαφορετικές τάξεις, ιστορικές διαδρομές και αντικρουόμενα συμφέροντα, θρησκείες, φυλές και χρώματα, ίσως για πρώτη φορά στην ζωή τους βρίσκονταν στον κοινόχρηστο χώρο της Γειτονιάς και συζητούσαν ως ίσοι συμπολίτες, ως άνθρωποι.

Για αυτόν τον λόγο, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους και όλες που ακούσανε το κάλεσμα μας και καθίσαν στο τραπέζι μας. Ελπίζουμε να πήρατε κάτι με την συμμετοχή σας. Ακόμα και εσείς που διαφωνούσατε ίσως να αναθεωρήσατε για κάποια πράγματα που ορίζουν την καθημερινή σας συμπεριφορά. Ένα μεγάλο μπράβο σε όλες και όλους τους γνωστούς και αγνώστους που πραγματικά ιδρώσανε για να πραγματοποιηθεί η εκδήλωση. Στους απίστευτους μουσικούς και τους τρομερούς καλλιτέχνες. Τα παιδιά από το Χριστιανικό στέκι και του ακούραστους κουβαλητές της Δημητρίου Γούναρη. Την Ένωση για τα Δικαιώματα των Πεζών που για άλλη μια φορά μας δείχνουν πως ο ρομαντισμός λίγων ανθρώπων με κέφι και όρεξη μπορεί να γίνει κτήμα όλων μας. Τους καταστηματάρχες και τους εργαζόμενους οι οποίοι συν-δημιουργήσαν μαζί μας. Οφείλουμε επίσης ένα ευχαριστώ στους υπεύθυνους της Τροχαίας Θεσσαλονίκης που δείξαν εκείνη την ημέρα ένα άλλο πρόσωπο και του ΟΑΣΘ που συντόνισαν άψογα την κίνηση του δρόμου και στην ΔΕΘ για την χορήγηση των τραπεζιών και του πάρκινγκ. Επίσης στην αρμόδια Αντιδημαρχία Τεχνικών Έργων, Περιβάλλοντος και Καθαριότητας και στην Διεύθυνση δια βίου μάθησης. Τέλος, ζητάμε μία εγκάρδια συγνώμη από τους Γείτονες που ταράξαμε την ησυχία τους και το καθημερινό τους πρόγραμμα. Τους υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να το ταράζουμε τουλάχιστον για μία φορά τον χρόνο.

Αυτό που βιώσαμε όλοι μας το βράδυ της Παρασκευής, ήταν αποτέλεσμα μιας δυναμικής που δημιουργήθηκε αποκλειστικά από τα κάτω, ενώ μέσω τέτοιων προσπαθειών αναδεικνύονται τα προβλήματα που θα έπρεπε να προβληματίσουν τους διοικητικούς μηχανισμούς. Η απουσία ανάλογου θεσμικού πλαισίου ήταν εμφανής. Θεωρούμε ότι, πέρα από το γεγονός ότι πρέπει να είμαστε ικανοποιημένοι από την επίτευξη των φετινών μας στόχων, δεν πρέπει αυτό να θεωρηθεί ως ένα στιγμιαίο και εφήμερο γεγονός, αλλά ως η απαρχή της εφαρμογής μίας νέας φιλοσοφίας διαχείρισης του αστικού χώρου.

Γνωρίζαμε ήδη από την πρώτη χρονιά, ότι στην Ελλάδα ο Δήμος μπορεί μόνο να παραχωρεί την χρήση των πεζοδρομίων, ενώ αποκλειστικά υπεύθυνη για το κλείσιμο του δρόμου είναι η Τροχαία. Φέτος όμως, αυτό που συνειδητοποιήσαμε, είναι ότι ο Δήμος δεν έχει αναπτύξει δομές που να διευκολύνουν τις πρωτοβουλίες των κατοίκων, αν και διατείνεται ότι το έχει κάνει. Σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Βιέννη, το Άμστερνταμ, οι άδειες για την πραγματοποίηση παρόμοιων ενεργειών από τα κάτω, δίνονται σε μία μέρα και το κλείσιμο του δρόμου από μεριάς Δήμου θεωρείται δεδομένο. Εκεί η Αυτοδιοίκηση είναι μοναδική υπεύθυνη για την διαχείριση του αστικού της χώρου. Οι Δήμοι έχουν αναπτύξει μία ευρεία διαδραστική σχέση και επικοινωνία με τους κατοίκους, χωρίς την παρέμβαση μεσαζόντων για την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου από τους κατοίκους. Επίσης οι Δήμοι προσφέρουν όλο τον υλικό/τεχνικό εξοπλισμό δωρεάν (τραπέζια, εξέδρες, μπαρ, ήχο, φώτα κλπ.). Δεν χρειάζεται να αναφερθούν οι χρηματοδοτήσεις που δίνονται σε κατοίκους για οποιαδήποτε ενέργεια πραγματοποιείται στον δημόσιο χώρο (πχ Γάνδη/Βέλγιο). Δεν τρέφουμε αυταπάτες και γνωρίζουμε που ζούμε. Για αυτό και δεν ζητήσαμε κάτι ανέφικτο από τον Δήμο. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Δήμος δεν έχει ασχοληθεί καθόλου με την ανάπτυξη ενός πλαισίου διευκόλυνσης των πρωτοβουλιών των κατοίκων, παρά τις κατά καιρούς εμφαντικές εξαγγελίες περί συμμετοχικής διαδικασίας και της από κοινού διαμόρφωσης εκδηλώσεων, οι οποίες θα αναθέρμαναν την συμμετοχή στην πολιτιστική -και όχι μόνον- αποτύπωση της λαϊκής έκφρασης στον αστικό χώρο., καθιστώντας τον δημόσιο χώρο της Πόλης μας πεδίο ελεύθερης έκφρασης και όχι πεδίο συγκρούσεων και αντιθέσεων.

Προσπαθήσαμε όσο το δυνατόν να μείνουμε εκτός των πελατειακών δικτύων που το ίδιο το σύστημα μας επιβάλει και κατευθύνει σε αυτές τις περιπτώσεις. Στο πρώτο Δείπνο της Άνοιξης, που συνέπεσε με προεκλογική περίοδο αυτοδιοικητικών εκλογών, ήμασταν πολύ σκεπτικοί ως προς τις δημόσιες εμφανίσεις των υποψηφίων στις εκδηλώσεις μας, ακριβώς για να αποφύγουμε παρεξηγήσεις εκατέρωθεν και το πετύχαμε απόλυτα. Φυσικά και δεν υπάρχει από μέρους μας καμία διάθεση για κάποια συγκρουσιακή σχέση με τον Δήμο, κάθε άλλο μάλιστα. Θέλουμε τον Δήμο αρωγό σε κάθε ανάλογη προσπάθειά μας, διότι θεωρούμε ότι ο Δήμος πρέπει να προωθεί αποφασιστικά τέτοιες αυθόρμητες πρωτοβουλίες, που προέρχονται από την βάση. Εξ άλλου και ο ίδιος ο Δήμος το προτρέπει αυτό, στηρίζοντας όπως λέει την ”ιδιαίτερα ανήσυχη και ενεργή δημιουργική κοινότητα” (LABattoir). Επομένως, θέλει τόλμη για να γίνει η Πόλη μας εξωστρεφής και εμπιστοσύνη στο ανθρώπινο κεφάλαιο που αυτή διαθέτει. Το μόνο σίγουρο από μεριά μας είναι ότι δεν ξεκινήσαμε την πρωτοβουλία μας για να εξελιχθούμε σε μία άτυπη ομάδα πίεσης.

Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι στόχοι μας είναι λογικοί και επιτεύξιμοι, καθώς θεωρούμε ότι ζούμε σε μία Πόλη ανοιχτή στον διάλογο και την συμμετοχή. Θεωρούμε ότι μία μοντέρνα Πόλη πρέπει να ακούει, να καλλιεργεί και να στηρίζει αντίστοιχες πρωτοβουλίες με την δική μας. Θεωρούμε ότι η διεκδίκηση του δικαιώματος στην Πόλη δεν είναι μία παθητική διαδικασία, αλλά μια ζωντανή δυναμική που πηγάζει από την δημιουργικότητα και ευρηματικότητα μας. Ούτως ή άλλως, η αλλαγή της ταυτότητας μιας Πόλης είναι υπόθεση συλλογικής δράσης και όχι πυροτεχνημάτων εντυπωσιασμού και τουριστικής διαχείρισης. Σε αυτό το πλαίσιο, όσον αφορά στην δραστηριοποίηση των Δημοτικών Κοινοτήτων/Γειτονιών, απαιτείται ή ένας κεντρικός Δημοτικός φορέας που θα ενσωματώσει όλες τις σχετικές αρμοδιότητες ή η μετάβαση όλων των σχετικών αρμοδιοτήτων για την δημιουργία κινήτρων συμμετοχής στους πολίτες μέσω πολιτιστικών δρώμενων και δράσεων στις κατά τόπους Γειτονιές. Η δημιουργία ενός διοικητικού πλαισίου αδιαμφισβήτητα θα καλλιεργήσει ένα πιο γόνιμο έδαφος για την μετουσίωση αντίστοιχων πρωτοβουλιών.

Εν κατακλείδι, όσοι και όσες ονειρεύεστε μία ζωντανή, δημιουργική και ευχάριστη Πόλη, η οποία θα εκφράζει τις ατομικές επιθυμίες και συλλογικές ανάγκες του καθενός, πλέον ξέρετε πού θα μας βρείτε. Η Αλεξάνδρου Σβώλου δεν είναι ένας απλός δρόμος. Είναι μία Γειτονιά χωρίς σύνορα. Επίσης, ελπίζουμε όσοι και όσες ήρθατε από άλλες Γειτονιές να πήρατε ιδέες και όρεξη και να αρχίσετε να ταρακουνάτε και την δικιά σας Γειτονιά σε ανάλογους ρυθμούς. Αυτό που πρέπει να μας μείνει από φέτος, είναι ότι εμείς είμαστε οι Γειτονιές αυτής της Πόλης. Παρόλα αυτά, όπως έχουμε πει πολλές φορές το Δείπνο της Άνοιξης ουσιαστικά είναι μία ευκαιρία να γνωριστούμε μεταξύ μας και να αναπτύξουμε μία ενεργή και διαδραστική σχέση με τον δημόσιο χώρο της Πόλης μας. Ο κίνδυνος που υπάρχει για ένα τέτοιο εγχείρημα, είναι να λάβει ένα χαρακτήρα θεάτρου και χάπενινγκ. Αυτός δεν είναι ο στόχος μας. Το Δείπνο λοιπόν δεν είναι αυτοσκοπός αλλά ένα μέσο για να δημιουργήσουμε μία πιο ευχάριστη ατμόσφαιρα σε μία λιμνάζουσα και καταρρέουσα πραγματικότητα. Θέλουμε να προκαλέσουμε μία μορφή ντόμινο, το οποίο θα διευρύνεται από το ένα δρώμενο στο άλλο και θα εξαπλωθεί σε όλες τις Γειτονιές της πόλης συμπαρασύροντας την ιστορία αυτής της πόλης σε μία καινούργια εποχή συμμετοχής και αλληλεγγύης, ενδυναμώνοντας παράλληλα τους κοινωνικούς δεσμούς. Όλα αυτά, σεβόμενοι πάντα την πολυμορφία και τη διαφορετικότητα μας και δημιουργώντας μία καινούργια σχέση με τον δημόσιο χώρο. Διότι Πόλη είναι η διατήρηση της συλλογικής μνήμης την οποία γράφουν οι πολίτες της, όσο κι αν προσπαθούν να μας την διηγηθούν άλλοι.

Και το Πείραμα συνεχίζεται…

Η Γειτονιά της Αλεξάνδρου Σβώλου: https://www.facebook.com/geitonia.svolou/

Σημείωμα του συγγραφέα

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον καταιγισμό από άρθρα και την προβολή που γίνεται τις τελευταίες μέρες. Παρόλα αυτά θα θέλαμε να κάνουμε μία πολύ σημαντική διευκρίνιση. Επειδή γίνεται πολύς λόγος για εθελοντισμό ο συγγραφέας (όντας 28 χρονών με αρκετή εθελοντική εμπειρία) και κάποια μέλη της Πρωτοβουλίας θα ήθελαν να τονίσουν ότι διαφωνούν με την ευρεία χρήση του όρου, χωρίς να αναιρούν την αξία του. Πολλοί θεωρούμε τον εαυτό μας συμμέτοχο και δεν κάνουμε κάτι εθελοντικά. Για αυτό τον λόγο παρακαλούνται οι αρθρογράφοι να συμβουλεύονται το πλαίσιο που λειτουργούμε, προς αποφυγή παρεξηγήσεων. Η πρωτοβουλία μας στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή και στην ελευθερία της έκφρασης (ή την έκφραση της ελευθερίας). Ο καθένας μπορεί να μοιραστεί μαζί μας ιδέες, προβληματισμούς, διαφωνίες και αντιρρήσεις. Θεωρούμε ότι η έννοια της συμμετοχής πρέπει να ξεπεράσει τη στενή έννοια του εθελοντισμού. Ο εθελοντής δεν δημιουργεί, ούτε συν-διαμορφώνει αλλά αποτελεί εκτελεστικό όργανο. Εμείς θέλουμε να στηρίξουμε την πολιτική συμμετοχή με την Αριστοτελική έννοια ότι παίρνουμε την ζωή της Πόλης στα χέρια μας. Βέβαια αυτό είναι θέμα ευρύτερης νοοτροπίας και αποτελεί εσωτερική συζήτηση της Πρωτοβουλίας. Για αυτό το λόγο, η θέση αυτή δεν εκφράζει όλη την πρωτοβουλία αλλά ορισμένα άτομα.