Εργασιακή επισφάλεια και εξουθένωση των επαγγελμάτων ψυχικής υγείας

Primum non cocere: « Το νομικό πλαίσιο της «ψυχικής δυσφορίας» των Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας στα κέντρα υποδοχής και φιλοξενίας προσφύγισσων/-ων.»

Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τις προσφύγισσες/-ες 26,4 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. 

Τα μισά από αυτά είναι ανήλικα τέκνα. Οι απρόσωποι αριθμοί συχνά δεν αποδίδουν το μέγεθος του παγκόσμιου αυτού ζητήματος, αρκεί να αναλογιστούμε πως έκαστος αριθμός ισοδυναμεί με μια ανθρώπινη ζωή. 

Το δικαίωμα στη ζωή και δη στην αξιοπρεπή διαβίωση αποτελεί ένα από τα πρωταρχικά προστατευόμενα δικαιώματα τόσο στη διεθνή όσο και στην εθνική έννομη τάξη, εξού και η υποχρέωση των κρατών για διεθνή προστασία του προσφυγικού πληθυσμού, συμφωνα και με την Διεθνή Σύμβαση του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων και του Πρωτοκόλλου του 1967. 

Οι αυξημένες προσφυγικές ροές στη Μεσόγειο θάλασσα την τελευταία δεκαετία ενέτειναν ένα υφιστάμενο ζήτημα στις transit countries (χώρες διέλευσης) της Νοτίου Ευρώπης και δη την Ελλάδα και την Ιταλία, δημιουργώντας μια δύσκολα διαχειρίσιμη πολυεπίπεδη κρίση, η οποία έφερε δυσφορία και συχνά ακραίες αντιδράσεις από το ντόπιο πληθυσμό. 

Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο προσφυγικό- μεταναστευτικό ζήτημα ήταν μεταξύ άλλων η θέσπιση Ίδρυσης και Λειτουργίας 28 Δομών Φιλοξενίας στην ηπειρωτική Ελλάδα, -πέραν αυτών που λειτουργούν στην νησιωτική Ελλάδα- με την ανάλογη πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού, με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και ειδικούς εργασιακούς όρους.

Η έννοια της επισφαλούς εργασίας, όπως τον βρίσκουμε σήμερα στα διάφορα κείμενα, χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον κοινωνιολόγο Bourdieu, το 1963. Το περιεχόμενο της επισφαλούς εργασίας αναδιαμορφώνεται σύμφωνα με τις εκάστοτε τρέχουσες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, έχει λάβει ήδη από την δεκαετία του 1980 ένα αρνητικό πρόσημο, αυτό της διάρρηξης των ευνοϊκών προστατευτικών νομοθετικών ρυθμίσεων για τις/-ους εργαζόμενους. 

Η επισφαλής εργασίας, αποτελεί το κατεξοχήν δείγμα υπαναχώρησης της προάσπισης και προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων της/-ου εργαζόμενη/-ου, καθώς το ιδιαίτερα δημοφιλές στις μέρες μας εργασιακό καθεστώς δίνει την ευελιξία αποκλίσεων στην/-ον εργοδότρια/-η από το παραδοσιακό εργασιακό μοντέλο και δη στη θέση ενός συγκεντρωτικού συστήματος εργατικού δικαίου επιβάλλεται πια ένα αυτόνομο σύστημα κανόνων που δυσχεραίνει το εργασιακό status και τα ιστορικά κεκτημένα του εργατικού κινήματος.

Σχεδόν μισό αιώνα έπειτα από τις πρώιμες αναφορές στον όρο της επισφαλούς εργασίας, οι εργαζόμενες/-οι βιώνουν καθημερινά τις ανασφάλειες και ρευστές εργασιακές συνθήκες, οι οποίες σε σύνδεσμο με την περιρρέουσα κοινωνικοοικονομικό κατάσταση διαμορφώνουν έναν εκρηκτικό κοκτέιλ! Η συνθήκη αυτή γίνεται ακόμη πιο δυσχερής για τις/-ους επαγγελματίες ψυχικής υγείας στις de lege ferenda ειδικά διαμορφωμένες δομές και φιλοξενίας προσφυγικού πληθυσμού. 

Η ενσωμάτωση της κοινοτικής Οδηγίας 2008/115/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, ορίζει μεταξύ άλλων στο άρθρο 20 την στελέχωση των υπηρεσιών με ψυχολόγους και στο άρθρο 21 παρ. 2 τις ειδικές αρμοδιότητες των ψυχολόγων, οι οποίες/-οι εργάζονται στις Δομές Φιλοξενίας. Τέλος, στο άρθρο 23, το οποίο αποτελεί παράρτημα της Οδηγίας επισημαίνονται οι τεχνικές και λειτουργικές προδιάγραφες των Δομών Φιλοξενίας, τόσο για τα διαμένοντα άτομα, όσο και για το προσωπικό.

Οι απαραίτητες εργασιακές προϋποθέσεις και συνθήκες, οι οποίες ενσωματώνονται και στην κείμενη νομοθεσία, αποτελούν μονάχα ένα μικρό δείγμα του σημαντικού αντίκτυπου που φέρει για τις ψυχολογίνες/ψυχολόγους, η τήρηση λειτουργικών κανόνων εργασίας, σε συνδυασμό με το εργασιακό κεκτημένο και δη την τήρηση και εφαρμογή των βασικών αρχών του εργατικού δικαίου. Η αξιοπρεπής εργασία, έτσι όπως προσδιορίζεται στον όγδοο Βιώσιμο Στόχο της Ατζέντας 2030 του ΟΗΕ, αποτελεί μια συνεχιζόμενη αγωνιστική διαδικασία διεκδίκησης θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου για μια βιώσιμη και ποιοτική πραγματικότητα και κατ’ επέκταση εργασία. 

Γι’ αυτό το λόγο, κρίνεται απαραίτητη η βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου του προσωπικού των Δομών Φιλοξενίας, ώστε να περιοριστεί η τυχόν άνιση μεταχείρισης των εργαζόμενων. Το αίτημα αυτό φέρει πρωταρχικής σημασία, αξίζει μονάχα να λάβουμε υπόψιν μας ό,τι σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τις προσφύγισσες και τους πρόσφυγες, 1 στους 113 ανθρώπους εκτοπίζεται κυρίως λόγω διώξεων, πολεμικών συρράξεων και οικονομικής εξαθλίωσης από την εστία του.