Εσείς Μάρτη βάλατε;

της Βαγγελιώς Χρηστίδου

Μάρτης – Γδάρτης μπήκε και… δεν γίνεται χωρίς αυτόν…

Από μικρά, κάθε 1η Μάρτη δεν κάναμε τίποτε άλλο, περιμέναμε με αγωνία το … Μάρτη που θα μας έδινε η γιαγιά μας, να τον φορέσουμε στο χεράκι μας και να κυκλοφορούμε με αυτόν κάθε μέρα, μέχρι να τον αφήσουμε στο τέλος του μήνα, σε κάποιο κλαδάκι, για να τον πάρουν τα χελιδόνια, να φτιάξουν τη φωλιά τους. Εγώ, από κάποια ηλικία και μετά, που άρχισα να φοράω και χαϊμαλιά και διάφορα άλλα στα χέρια, τα πόδια, τα αφτιά, κλπ., τον κρατούσα μέχρι το τέλος της άνοιξης. Κάπως, τον είχα συνδέσει με το να έχω το σημάδι του στο χέρι μου στα σίγουρα, μέχρι να τον βγάλω – είμαι κι ανοιχτόχρωμη, δεν «παίρνω» εύκολα χρώμα… Τον τελευταίο Μάρτη της γιαγιάς μας, παρόλο που η ίδια δεν υπήρχε πια, τον φορέσαμε πέρυσι, κάπου βρέθηκε ένα κομμάτι στο σπίτι. Φέτος είπα να φτιάξω κι εγώ, πρώτη φορά. Και βρέθηκα προ… εκπλήξεως, αφού τα ασπροκόκκινα βραχιολάκια κυκλοφορούν με κάθε είδος κλωστές και με κάθε είδος στολιδιού επάνω τους, ενώ τα μαγαζιά με χάντρες κάνουν… χρυσές δουλειές εδώ και δύο εβδομάδες περίπου.

Το έθιμο του Μάρτη, ξεκινάει τελικά από την Αρχαία Ελλάδα. Λένε ότι, οι αρχαίοι Έλληνες φορούσαν ήδη το αγαπημένο αυτό βραχιολάκι, ενώ οι κοπέλες της αρχαιότητας, στόλιζαν με αυτό και το άγαλμα της Αθηνάς. Αιγυπτιακή, λέει, πρόληψη και όταν τελείωνε ο μήνας έπλεναν την κόκκινη κλωστή στον Ιλισσό και την έκρυβαν για τον άλλο χρόνο. Έτσι, κάθε κλωστή πήγαινε από γενιά σε γενιά και όσο πιο παλιά ήταν, τόσο που γούρικη τη θεωρούσαν.

Δεν είναι όμως μόνο ελληνικό έθιμο. Διάβαζα χτες για το πού αλλού συνηθίζεται – για την ακρίβεια σε όλα τα Βαλκάνια, λόγω της υιοθέτησής του από τους Βυζαντινούς, που το διατήρησαν – και θυμήθηκα τη Μαρίνα, την παλιά μου συγκάτοικο από τη Βουλγαρία, που εκτός από Μάρτη για το χέρι, είχε στολισμένη την κουζίνα του σπιτιού μας και με δύο μικρές κουκλίτσες, ντυμένες στα ασπροκόκκινα.

Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» («Μπάμπα Μάρτα», στα βουλγαρικά), που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η «Μαρτενίτσα» λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία. Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία Μαρτιζόρ. Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός – Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι. Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.

Οι φετινοί «Μάρτηδες»

Φορώντας το Μάρτη, μικροί κυρίως, αλλά και μεγάλοι, προστατεύονται, λέει, είτε από ασθένειες γενικά είτε – κυρίως – «για να μην τα κάψει ο ήλιος» ή «για να μην τα πιάνει το μάτι». Και λένε, επίσης ότι, το λευκό και το κόκκινο χρώμα το συναντάμε συχνά στη δεισιδαιμονία, όταν είναι «να αποτρέψουμε κάποιο κακό».

Μετά όμως από το ανθρώπινο χέρι (ή πόδι, ακόμη και στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού φοριέται συχνά), έρχεται η σειρά των φυτών. Σε κάποιες περιοχές της χώρας, παλιά, κρεμούσαν την κλωστή όλη τη νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς για να χαρίσουν ανθοφορία, ενώ σε άλλες περιοχές την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο. Σε άλλες περιοχές το φορούσαν μέχρι να φανούν τα πρώτα χελιδόνια, οπότε και το άφηναν πάνω σε τριανταφυλλιές, ώστε να τον πάρουν τα πουλιά για να χτίσουν τη φωλιά τους.

Δεν ξέρω πόσοι από τους φετινούς Μάρτηδες μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτό το έθιμο αφού, εκτός από τους απλούς και συνηθισμένους από βαμβακερή ή μεταξωτή κλωστή, που είναι και… «οικολογικοί», κυκλοφορούν ασπροκόκκινα βραχιολάκια από κάθε είδος υλικό και με διάφορα στολίδια επάνω τους.

Μετά από μια εκτενή βόλτα στα χαντρομάγαζα της Θεσσαλονίκης, αφού χρειάστηκα κάποια υλικά για να φτιάξω κι εγώ μερικούς «Μάρτες», ομολογώ ότι… χαώθηκα. Άντε, να πεις κλωστές και μετάξια. Άντε, να πεις δέρμα και τσόχα – που, προσωπικά μου αρέσει πολύ – άντε να πεις κηροκλωστές αλλά, στα χαντρομάγαζα και σε πολλές άλλες βιτρίνες, κυκλοφορούν: κορδόνια έτοιμα σε άσπρο και κόκκινο (θυμίζουν… Ολυμπιακό!), από καθαρά συνθετικό νήμα – νάυλον κλωστή (δε θα τα συνιστούσα, είναι τελείως αντι-οικολογικά και δεν ξέρω κατά πόσον μπορεί να προκαλέσουν κι ερεθισμούς, έτοιμοι Μάρτηδες με κρυσταλλάκια Τσεχίας ή ματάκια κεραμικά ή μεταλλικά (τα συγκεκριμένα είναι πολύ όμορφα κι αποτελούν ένα ολοκληρωμένο κοσμηματάκι), Μάρτηδες από χάντρες περασμένες σε σιλικόνη ή πετονιά, Μάρτηδες από «μακραμέ» (κλωστές πλεγμένες), Μάρτηδες σε διάφορα σχήματα και με διάφορα χρώματα έξτρα επάνω τους.

Έμαθα, επίσης, ότι την 1η του μήνα, μοίραζαν δωρεάν Μάρτηδες στο κέντρο. Τον δικό μου, τον έκανα με χαντρούλες γυάλινες άσπρες και κόκκινες και με μια χάντρα ημιπολύτιμου Αβεντουρίτη στη μέση. Διάφοροι φίλοι, μου ζητάνε να φτιάξω το δικό τους.

Είπα λοιπόν να γράψω και για το μαρτάτικο έθιμο, νομίζω για πρώτη φορά, παραθέτοντας ορισμένες ιδέες τόσο τις πιο πατροπαράδοτες (όπως τον απλό από κλωστή ή τα ζευγαράκια που είναι της Βουλγαρίας), όσο και τις πιο σύγχρονες … τάσεις, που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή στην αγορά ή βγαίνουν από τα χέρια των καλλιτεχνών.

Μαζί και δύο βιντεάκια για το πώς να φτιάξετε τη δική σας «μαρτινίτσα». Όλες οι φωτογραφίες είναι απλώς παραδείγματα για τα υλικά και τα είδη που κυκλοφορούν και δεν έχουν σκοπό να διαφημίσουν κάποιον ή κάτι…

Καλή διασκέδαση!