Έτσι τελειώνει η Δημοκρατία;
Από την αθηναϊκή δημοκρατία και τη Χούντα μέχρι τον Τραμπ και μια δυσοίωνη πρόβλεψη για το 2053 - Το έργο του Ράνσιμαν φαντάζει προφητικό και αξίζει προσοχής
Ο Ντέιβιντ Ράνσιμαν είναι καθηγητής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Cambrigde, πρόεδρος του τμήματος Πολιτικής και Διεθνών Σπουδών και οικοδεσπότης του διεθνώς καταξιωμένου podcast Τalking Politics. Το βιβλίο του “Έτσι τελειώνει η Δημοκρατία;” κυκλοφόρησε στις αρχές του 2019 από τις Εκδόσεις Πατάκη. Σε μία εποχή ραγδαίων και πολυσήμαντων αλλαγών οι τοποθετήσεις του έχουν ιδιαίτερη σημασία.
Το έργο του φαντάζει προφητικό, καθώς η περιπέτεια της πανδημίας ήρθε να επισπεύσει τις εξελίξεις σε όλα τα επίπεδα μετασχηματισμού της κοινωνίας. Η κρίση όπως εύστοχα γράφει η Ναόμι Κλαίν στο θρυλικό της βιβλίο, “Το δόγμα του ΣΟΚ” από ένα σημείο και μετά αντιμετωπίζεται ταυτόχρονα ως πείραμα κι ως ευκαιρία.
Θέτει ως βάση του της συλλογιστικής του την αθηναϊκή Δημοκρατία που άντεξε για περίπου 200 χρόνια. Ακροβατεί κυριολεκτικά και μεταφορικά πάνω στον όρο “πραξικόπημα”. Φτάνει στην Ελλάδα του 1967 κι εξηγεί γιατί σήμερα είναι σχεδόν αδύνατον να επαναληφθεί κάτι αντίστοιχο με την ίδια μορφή. Κι από εκεί στην “καταστροφή”, στην τεχνολογική κυριαρχία που μας οδηγεί σε αχαρτογράφητα μονοπάτια που με δυσκολία θα φανταζόταν κάποιος το 2000. Δεν μένει όμως στο παρόν αποδεχόμενος την τύχη μας μοιρολατρικά. Αναζητεί την εναλλακτική, το “κάτι καλύτερο” και κάνει τη δική του δυσοίωνη πρόβλεψη για το μακρινό (ή όχι και τόσο) 2053. Τίποτα δεν μένει για πάντα, τίποτα δε διαρκεί για πάντα. Ο όρος “Υποτροπή” μου φέρνει στο μυαλό το έργο του Μικαέλ Φεσέλ και μαζί του σκοτεινά μονοπάτια.
Ειδική μνεία γίνεται στον Ντόναλντ Τραμπ. Έναν ηλικιωμένο με πολιτική προσωπικότητα παιδιού όπως τον περιγράφει ο συγγραφέας. Πρόκειται για μία καρτουνιστική εκδοχή του Φασισμού. Πιο επικίνδυνοι όμως είναι αφανείς ήρωες που οργάνωσαν την προεκλογική του καμπάνια και τον οδήγησαν στην εκλογική του επικράτηση, όπως ο Στηβ Μπάνον και ο Στίβεν Μίλερ. Για καλή μας τύχη περάσαμε με τις εκλογές του Νοεμβρίου σε μία νέα εποχή. Τουλάχιστον αυτό θέλουμε να πιστεύουμε για να είμαστε ειλικρινείς. Ο διάλογος κωφών εν μέσω πανδημίας δε λέει να κοπάσει. Μοναδικός τους στόχος η περισσότερη φασαρία που θα πνίξει τη φωνή του άλλου. Απόρροια αυτής της κατάστασης η σταδιακή άρση της εμπιστοσύνης προς τις κυβερνήσεις. Η απώλειά της ισοδυναμεί με το να σηκώσουμε τα χέρια ψηλά και να ανοίξουμε τον δρόμο σε εθνικούς λαϊκισμούς.
Ο Ράνσιμαν πέρα από την αναφορά του στη “Χούντα”, κάνει ειδική μνεία στη Χρυσή Αυγή κι υιοθετεί αρκετά από τα γραφόμενα του Γιάννη Βαρουφάκη (“Ανίκητοι Ηττημένοι”). Αυτό δεν άρεσε σε πολλούς και το βιβλίο δε γνώρισε την απήχηση που του άξιζε στην Ελλάδα.
Πρόκειται όμως για ένα σημαντικό δοκίμιο που έρχεται να αφυπνίσει συνειδήσεις την ώρα που η δημοκρατική πολιτική “καρκινοβατεί”. ΗΠΑ, Πολωνία, Ουγγαρία, Βραζιλία, Τουρκία…
Ο έμμεσος στραγγαλισμός των πολιτών οδηγεί στην παραίτηση. Το βιώνουμε στην πατρίδα μας. Η οικονομική ανισότητα φέρνει βία. Αυτό μας έχει δείξει η ιστορία. Οι δημαγωγοί είναι πιο θορυβώδεις θιασώτες. Μία κούφια εκδοχή της Δημοκρατίας μπορεί να βαυκαλίζει με ένα κίβδηλο αίσθημα ασφάλειας. Σας θυμίζει κάτι;
Την ίδια ώρα συντελείται μία απώλεια της ικμάδας της στην πραγματικότητα. Το τέλος της ιστορίας υποστηρίζει πως δεν ήταν το μακρινό 1989 όταν κι έγραψε ο Φράνσις Φουκουγιάμα το περιβόητο βιβλίο του, αλλά σήμερα όπως υποστηρίζει άλλωστε κι ο Ισραηλινός σύγχρονος φιλόσοφος Νόα Χαράρι. Πρόκειται για τον απόλυτο μετασχηματισμό της καθημερινότητάς μας με άξονα την τεχνολογική κυριαρχία. Ταυτόχρονα οι θεωρίες συνομωσίας αποσταθεροποιούν το παγκόσμιο στερέωμα και διαλύουν τις ισορροπίες ετών. Όσο δεν απελευθερωνόμαστε οριστικά από άρρωστες, ανθυγιεινές έμμονες ιδέες, ελλοχεύει ο κίνδυνος η ιστορία να μας τιμωρήσει. Ο κορονοϊός ήρθε να δοκιμάσει τις αντοχές μας ακόμα περισσότερο.
Πιο εύστοχο όμως απ΄όλα όσα γράφονται σε αυτό το βιβλίο είναι το ταξίδι στο άγνωστο από εδώ και στο εξής. Η αναφορά στον Τομά Πικετύ (“Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα”) μόνο τυχαία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Η ψηφιακή εποχή κρύβει παγίδες, οι προβλέψεις πλέον είναι άσκοπες, καθώς τα δεδομένα συνεχώς ανατρέπονται. Σε αρκετούς όλα αυτά φαίνονται μακρινά, πιθανώς αδιάφορα, αλλά μέχρι τις αρχές του Φεβρουαρίου του 2020 μακρινό έμοιαζε και το ενδεχόμενο να βιώσουμε μία πανδημία. Δυστυχώς υπερεκτιμήσαμε τις δυνατότητές μας και περίπου 15 μήνες μετά ακόμα το πληρώνουμε ακριβά. Γι΄αυτό (κι) αυτό το βιβλίο αξίζει προσοχής.
