Eurovision ή Europolitics;
Πώς ο θεσμός αποτελεί τελικά ένα ευνοϊκό πεδίο για διείσδυση της διεθνούς πολιτικής.
Λέξεις: Ζωή Διδίλη
Ένας θεσμός που ξεκίνησε το 1956 και έκτοτε βίωσε Ψυχρό πόλεμο, πτώση τείχους του Βερολίνου, διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, πολέμους της Γιουγκοσλαβίας, ανεξαρτητοποίηση και αυτονομία αρκετών κρατών, τρομοκρατικές επιθέσεις και ασταμάτητα κύματα προσφυγικών ροών. Ένας θεσμός που για λίγες ημέρες κάθε χρόνο φέρνει κοντά δεκάδες κράτη της ευρωπαϊκής και μη ηπείρου και τα οποία συναγωνίζονται επί ίσοις όροις σε έναν διεθνή διαγωνισμό τραγουδιού.
Με την πάροδο των χρόνων, οι κανονισμοί που διέπουν τον διαγωνισμό έχουν τροποποιηθεί πολλάκις, είτε αυτό αφορούσε τα συμμετέχοντα κράτη ή τον τρόπο πρόκρισης και ψηφοφορίας κλπ. Κάτι που έμεινε, ωστόσο, άγραφα απαράλλακτο, είναι ο σκοπός του διαγωνισμού, το μήνυμα δηλαδή που θέλει να περάσει στο κοινό κάθε χώρα, μέσα από το τραγούδι της. Εξάλλου δεν είναι και μικρή υπόθεση, αν σκεφτεί κανείς πως το μέσο κοινό των τηλεθεατών του διαγωνισμού υπολογίζεται στα 400 εκ., περίπου, παγκοσμίως.
Όπως αποδεικνύεται τα τελευταία χρόνια, η πρωτιά δεν είναι το παν. Πολλές είναι οι χώρες που επιλέγουν ένα σατιρικό, ένα καυστικό ή ένα δηκτικό τραγούδι για να τους εκπροσωπήσει. Πού τίθενται όμως τα όρια ανάμεσα στην ευαισθητοποίηση, την εμπορευματοποίηση και την προπαγάνδα που ενέχει το περιεχόμενο του κάθε τραγουδιού;
Οι ίδιοι οι κανονισμοί του διαγωνισμού απαγορεύουν ερμηνείες που θα περιέχουν “στίχους, λόγους ή χειρονομίες πολιτικής ή παρόμοιας φύσης¨. Αν αναμοχλεύσουμε τραγούδια των όχι και τόσο μακρινών χρόνων, όμως, χαρακτηριστικά μπορούμε να εντοπίσουμε τις εκπροσωπήσεις της Ουκρανίας (δις στο παρελθόν), της Αυστρίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας, φέτος.
Ουκρανία και Russia Goodbye (2007)
Το 2007, η Ουκρανία στέλνει στον διαγωνισμό τον Andrey Danilko, γνωστό εθνικό drag queen ως Verka Serduchka, με το τραγούδι “Dancing Lasha Tumbai”, εμπλέκοντας την πολιτική άμεσα στον θεσμό της Eurovision. Ενώ οι στίχοι του κομματιού μοιάζουν φαινομενικά ανούσιοι, για την γείτονα Ρωσία σημαίνουν πολλά παραπάνω. Ο τίτλος του τραγουδιου “Lasha Tumbai” ηχεί στις ρωσικές ηγεσίες ως “Russia Goodbye”, ενώ οι γερμανικές λέξεις που αυτό περιέχει και η προφορά με την οποία ερμηνεύεται, θεωρείται άμεσος παραλληλισμός των ενεργειών της Ρωσίας με αυτές του Ναζιστικού καθεστώτος. Η Verka Serduchka, στα ρωσικά δημοσιεύματα απάντησε πως όσοι ακούνε “Russia Goodbye”, καλύτερα να καθαρίσουν τα αυτιά τους.
Μεγάλη πρόκληση για την ρωσική κυβέρνηση, που προσπαθούσε να αποσυνδέσει το όνομά της από την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 στην Ουκρανία και το σκάνδαλο των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Οι εκλογές θεωρήθηκαν πως ήταν εξ αρχής ενορχηστρωμένες από την ρώσικη ηγεσία και οι διαδικασίες ήταν αδιαφανείς, με απώτερο σκοπό την επικράτηση του φιλο-ρωσικού υποψηφίου Yanukovych, έναντι του ανταγωνιστή του και φιλο-ευρωπαϊστή, Yushchenko. Οι διαμαρτυρίες που ξεσπούν στο Κίεβο πετυχαίνουν τον σκοπό τους και διατάσσεται επαναληπτική ψηφοφορία για τα τέλη του Δεκέμβρη. Τον ίδιο μήνα, ο υποψήφιος Viktor Yushchenko αρρωσταίνει, ενώ η όψη του παραμορφώνεται και παραλύει κατά το ήμισυ, γεγονός που θεωρήθηκε αποτέλεσμα δηλητηρίασης με διοξίνη.
Ουκρανία, Κριμαία 1944 και 2014 (2016)
Το 2016 η Ουκρανία στέλνει στον διαγωνισμό την Susana Jamaladynova, ταταρικής καταγωγής από την Κριμαία, γνωστή ως Jamala, με το τραγούδι “1944” και πυροδοτεί εκ νέου τις εντάσεις με την Ρωσία. Το τραγούδι της θεωρήθηκε πολιτικά “φορτισμένο” καθώς μνημόνευε την απέλαση των Τατάρων της Κριμαίας το 1944, από τον Ιωσήφ Στάλιν, ενώ ερμηνεύθηκε και ως έμμεση κριτική της προσάρτησης της Κριμαίας στην Ρωσία το 2014. Σε συνέντευξη της, η ίδια δήλωσε πως το μήνυμά της ήταν ξεκάθαρο. Ζητούσε ειρήνη και αγάπη και από την Ευρώπη να μην αδιαφορεί για το μαρτύριο των άλλων χωρών. Τα λόγια της Jamala, βέβαια, φαίνεται να μην ίσχυσαν ούτε στην ίδια την Ουκρανία, καθώς τον επόμενο χρόνο, ως διοργανώτρια της Eurovision, η κυβερνητικές αρχές απαγόρευσαν την είσοδο της εκπροσώπου της Ρωσίας, Julia Samoilova, στην χώρα, αφότου αποκαλύφθηκε πως επισκέφθηκε και τραγούδησε στην Κριμαία, μετά την προσάρτηση της από την Ρωσία. Ως αντίποινα, η Ρωσία απέσυρε την συμμετοχή της, κατηγορώντας την Ουκρανία πως πολιτικοποιεί έναν διεθνή διαγωνισμό τραγουδιού.
Το φαινόμενο Conchita Wurst (2014)
Το 2014, η Αυστρία στέλνει στον διαγωνισμό τον drag queen Thomas Neuwirth, γνωστό και ως Conchita Wurst, με το τραγούδι “Rise like a Phoenix”, στρέφοντας όλη τη συζήτηση στα δικαιώματα της LGBT+ κοινότητας. Η συμμετοχή της Αυστρίας δέχθηκε αμφιλεγόμενες κριτικές και ο διχασμός έγινε ορατός ανάμεσα στις αμιγώς δυτικές χώρες και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στην Ρωσία και την Λευκορωσία δημιουργήθηκαν εκκλήσεις από τους πολίτες, ώστε να μην προβληθεί το στιγμιότυπο της συμμετοχής της Conchita στις τηλεοράσεις της χώρας, κατηγορώντας τον θεσμό πως έχει μετεξελιχθεί σε ένα πεδίο σοδομισμού.
Ο ίδιος ο πρόεδρος Vladimir Putin κατήγγειλε την συμμετοχή της Αυστρίας ως απόπειρα προπαγάνδας υπερ της ομοφυλοφιλίας και πνευματικής φθοράς, ενώ από μέλη των συντηρητικών της χώρας, χαρακτηρίστηκε η Conchita Wurst ως ο “ανώμαλος από την Αυστρία”. Η συζήτηση κλιμακώθηκε όταν η ψήφος προς την συμμετοχή της Αυστρίας προβλήθηκε από τα μέσα ενημέρωσης ως μία ψήφος κατά της ρωσικής ομοφοβίας και τρανσφοβίας, ενώ σε άλλα θεωρήθηκε ως πολιτισμικός πόλεμος κατά της ρωσίας και των ομοϊδεατών χωρών. Οι αρνητικές κριτικές που δέχθηκε για την ιδιόμορφη εμφάνισή της ανάγονται στο πλαίσιο της θεωρίας της αισθητικοποίησης της πολιτικής. Σε αυτή τη θεωρία που εκφράστηκε από τον Walter Benjamin, η έμφαση τοποθετείται στο πολιτικό ύφος και όχι στο πολιτικό περιεχόμενο, στα πρόσωπα και όχι στις ιδεολογικές διαφορές και αντιγνωμίες, στην κινούμενη εικόνα και όχι στην ουσία (Δεμερτζής 2002). Με αυτόν τον τρόπο, ο δημόσιος βίος εβρέθη σε μία κατάσταση τηλεοπτικής πραγματικότητας (Μουλόπουλος 2005). Οι επικριτές εστίασαν στο μούσι ενός γυναικείου προσώπου και όχι στο μήνυμα της αποδοχής, ανεκτικότητας, ελεύθερης έκφρασης και σεβασμού της διαφορετικότητας, που ήθελε να περάσει. Στην πλειοψηφία των χωρών του δυτικού κόσμου, βέβαια, η Conchita Wurst έγινε σύμβολο μίας κοινωνίας ισότητας και δικαιοσύνης.
Ιταλία, Γαλλία, τρομοκρατία και προσφυγικό (2018)
Η φετινή συμμετοχή της Ιταλίας στον διαγωνισμό της Eurovision εκπροσωπείται από τους Ermal Meta και Fabrizio Moro, με το τραγούδι “Non mi avete fatto niente – You haven’t done anything to me”. Το κομμάτι πραγματεύεται τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη και στην Μέση Ανατολή, με αναφορές μέσα στους στίχους, των πόλεων του Λονδίνου, Παρισιού, Νίκαιας, Καίρου και Βαρκελώνης (όλες στόχοι επιθέσεων) και της ματαιότητας των πολέμων. Αντίστοιχα, η Γαλλία εκπροσωπείται από τους Madame Monsieur με το τραγούδι “Mercy”, που αναφέρεται στην ιστορία ενός παιδιού – πρόσφυγα από τον Νίγηρα, που γεννήθηκε στις σωστικές λέμβους της SOS Mediterranee. Το τραγούδι έχει κερδίσει την στήριξη του κόσμου, ειδικά σε μία χώρα όπως η Γαλλία, που αποτελεί κράμα ετερογενών πληθυσμών, αλλά και σε μία Ευρώπη, που χρειάζεται περισσότερο από ποτέ την αλληλεγγύη μεταξύ του πληθυσμού της.
Τα παραδείγματα βέβαια δεν εξαντλούνται στα παραπάνω. Είχε προηγηθεί η διακοπή μετάδοσης του διαγωνισμού στην Ιορδανία, το 1978, όταν διαγωνιζόταν το Ισραήλ και η μη αναγνώριση της νίκης του. Πιο πρόσφατα, το 2009, η Γεωργία δεν πήρε μέρος στον διαγωνισμό, καθώς αρνήθηκε να αλλάξει την συμμετοχή της, που είχε τον τίτλο “We don’t Wanna Put In”, κάνοντας σαφή αναφορά στον πρόεδρο της Ρωσίας Vladimir Putin και την υπαιτιότητα της χώρας του για τον πόλεμο Ρωσίας – Γεωργίας, για τα εδάφη της Νότιας Οσσετίας και Αμπχαζίας. Το ίδιο έτος, το Υπουργείο Εθνικής Ασφάλειας του Αζερμπαϊτζάν κάλεσε και τους 43 Αζέρους που ψήφισαν την Αρμενία, να λογοδοτήσουν για την πράξη τους. Αντίστοιχα, το 2015, η Αρμενία κλήθηκε να αλλάξει την συμμετοχή της, καθώς ο τίτλος του τραγουδιού της “Don’t Deny”, ήταν άμεση αναφορά στην αρμένικη γενοκτονία του 1915. Την πολύνεκρη κλιμάκωση βίας, το 2016, στο πεδίο της “παγωμένης σύγκρουσης” του Nagorno Karabakh, ακολούθησε ο κυματισμός της σημαίας του Karabakh από την τραγουδίστρια της Αρμενίας, Iveta Mukuchyan, πράξη που δέχθηκε έντονη κριτική.
Όλες οι παραπάνω συμμετοχές θίγουν ζητήματα όχι μόνο επίκαιρα αλλά και με παγκόσμιο αντίκτυπο. Ο θεσμός αποτελεί ένα ευνοϊκό πεδίο για διακήρυξη αξιών, μηνυμάτων αλληλεγγύης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η μόνη προβληματική που ανακύπτει έγκειται στις λεπτές ισορροπίες μεταξύ του σκοπού της ευαισθητοποίησης του κόσμου και της εμπορευματοποίησης του ανθρώπινου πόνου. Ένας διαγωνισμός με έπαθλο είναι για πολλές χώρες, θέλγητρο “πιασάρικων” τραγουδιών, που διαδηλώνουν για το θεαθήναι. Καλή τη πίστη, βέβαια, οποιαδήποτε προσπάθεια ευαισθητοποίησης και αφύπνισης, μόνο θετική κατάληξη μπορεί να έχει. Σε κάποιες χώρες μπορεί να σημάνει την ενίσχυση ενός αισθήματος αλληλεγγύης, ενώ σε άλλες την έξαρση συναισθημάτων ξενοφοβίας, ομοφοβίας και εχθρικών παθών του παρελθόντος. Σε όλες τις περιπτώσεις όμως, έχει αντίκτυπο και ακόμα και ο αρνητικός, είναι πολύτιμος.
Αν κάτι μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά, όμως, είναι πως η διεθνής πολιτική έχει διεισδύσει σε κάθε πτυχή της ζωής μας, ακόμα και σε έναν διαγωνισμό ήπιας ισχύος, έναν διαγωνισμό τραγουδιού, καταργώντας κάθε περιθώριο ισορροπίας.
