Φάκελλος Ελληνικό διαδίκτυο
Της Δήμητρας Ρίζου Όπως άλλες γενιές είχαν το αεροπλάνο ή την τηλεόραση, έχουμε κι εμείς να περηφανευτούμε που ζήσαμε τη γέννηση του Ίντερνετ, ίσως της σπουδαιότερης τεχνολογίας της εποχής μας. Ένα ανοιχτό και δημοκρατικό εργαλείο – με όλα τα θετικά και αρνητικά που αυτό συνεπάγεται. Γιατί στην Ελλάδα – όπως άλλωστε και στην πολιτική μας […]
Της Δήμητρας Ρίζου
Όπως άλλες γενιές είχαν το αεροπλάνο ή την τηλεόραση, έχουμε κι εμείς να περηφανευτούμε που ζήσαμε τη γέννηση του Ίντερνετ, ίσως της σπουδαιότερης τεχνολογίας της εποχής μας. Ένα ανοιχτό και δημοκρατικό εργαλείο – με όλα τα θετικά και αρνητικά που αυτό συνεπάγεται. Γιατί στην Ελλάδα – όπως άλλωστε και στην πολιτική μας – φαίνεται ότι έχουμε το διαδίκτυο που αξίζουμε. Όχι ότι το πρόβλημα δεν υπάρχει παντού αλλά ειδικά στην Ελλάδα είναι χαρακτηριστικό ότι μια αναζήτηση στο Google θα φέρει συχνά στην πρώτη σελίδα κείμενα από blog, τυχαίες συζητήσεις σε forum, παμπάλαια άρθρα και άσχετα βίντεο από το YouTube. Πού είναι οι επίσημες ιστοσελίδες, οι εγκυκλοπαίδειες, οι ειδικοί και οι αξιόπιστοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί; Σαφώς και υπάρχουν καλές σελίδες αλλά είναι χαμένες μέσα στο χάος του ελληνικού Ίντερνετ. Ποια είναι όμως τα βασικά προβλήματα;
Έλλειψη Κριτικής Σκέψης: Απουσία πηγών και έρευνας, γνώμες αντί για πληροφορίες και προκατάληψη επιβεβαίωσης.
Ένα τεράστιο θέμα είναι η απουσία πηγών ή οι λάθος πηγές. Ενώ το Ίντερνετ προσφέρει για πρώτη φορά τη δυνατότητα να συνδέσει κάποιος τους αναγνώστες απευθείας με τις πηγές του, ελάχιστοι το κάνουν. Έχουμε συνηθίσει να παίρνουμε τοις μετρητοίς όποιον αναφέρει στατιστικά στοιχεία, έρευνες, δηλώσεις και οποιαδήποτε πληροφορία, χωρίς να προσφέρει κάποιο σύνδεσμο για να το ελέγξουμε οι ίδιοι. Ακόμα χειρότερα: πολλοί γράφουν «πηγή» κάτω από το άρθρο (και συνήθως χωρίς ενεργό σύνδεσμο οπότε πρέπει να κάνεις αντιγραφή-επικόλληση) και σε στέλνουν σε μια αναξιόπιστη σελίδα, όπως ένα blog ή στην αρχική σελίδα της εν λόγω πηγής και όχι στο ακριβές σημείο που έχει τις συγκεκριμένες πληροφορίες.
Μια που μιλάμε για blog, πού τελειώνουν οι ειδήσεις και πού αρχίζουν οι γνώμες στο ελληνικό Ίντερνετ; Κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να το ξεκαθαρίσει. Δυστυχώς φαίνεται ότι σε γενικό βαθμό οι γνώμες υπερισχύουν κατά πολύ των πληροφοριών. Η πρωτότυπη έρευνα και το ερευνητικό ρεπορτάζ είναι είδη προς εξαφάνιση. Ακόμα και τα περισσότερα, συνήθως ανυπόγραφα, άρθρα ιστοσελίδων ειδησεογραφικής φύσεως είτε μεταφέρουν αυτολεξεί μια είδηση από αλλού, είτε τη μεταφράζουν πρόχειρα ή λανθασμένα από κάποιο ξένο οργανισμό, προσθέτοντας καμιά φορά και τα δικά τους σχόλια ανάμεσα ή τίτλους εντυπωσιασμού που ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα.
Η «προκατάληψη επιβεβαίωσης» (confirmation bias) είναι το φαινόμενο κατά το οποίο αναζητούμε ή λαμβάνουμε υπ’ όψιν μόνο τις πληροφορίες που ενισχύουν την ήδη υπάρχουσα θέση μας. Ανάλογα με τις απόψεις μας, θα διαβάσουμε μόνο το σημείο αυτό της είδησης που μας βολεύει και μόνο αυτό θα αναπαράγουμε. Ακόμα και στις σπάνιες αυτές περιπτώσεις που ένα ρεπορτάζ περιλαμβάνει μια κάποια βιβλιογραφία, συχνά θα αναφέρονται μόνο οι έρευνες της μιας πλευράς και σπάνια θα υπάρξει μια ισορροπημένη παρουσίαση για να αποφασίσει μόνος του ο αναγνώστης. Αντίστοιχα και ο αναγνώστης, ανάλογα με την ιδεολογία του συχνάζει μόνο στις σελίδες που επιβεβαιώνουν αυτά που ήδη πιστεύει ενώ οι σελίδες αυτές, όπως λένε στα Αγγλικά «preach to the converted», κηρύττουν, δηλαδή, στους ήδη μυημένους. Το ελληνικό Ίντερνετ αποτελείται από καβούκια ιδεολογιών και ο ποιοτικός και παραγωγικός διάλογος μεταξύ τους είναι ανύπαρκτος.
Κίτρινος Τύπος: Συνωμοσιολογίες, αστικοί μύθοι, παράνοια και λαϊκισμοί.
Ένοχος για όλα τα παραπάνω, ο κίτρινος τύπος έχει καταλάβει το ελληνικό Ίντερνετ. Με μια ματιά στις πιο δημοφιλείς ιστοσελίδες στην Ελλάδα (Alexa, 8/10/13 http://www.alexa.com/topsites/countries/GR), στην πρώτη σελίδα βρίσκονται όσες φιλοξενούν blog καθώς και πολλές που αυτοχαρακτηρίζονται ως ειδησεογραφικές (μερικές από τις οποίες, ειρωνικά, έχουν τη λέξη «news» στο όνομά τους). Γι’ αυτό άλλωστε και βρίσκονται πάντα στην κορυφή στα αποτελέσματα κάθε αναζήτησης, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο. Ακολουθώντας το πρότυπο του αδικοχαμένου μεν αλλά αναξιόπιστου Τρωκτικού, σπάνια κάποια από αυτές τις σελίδες κάνει πρωτότυπη έρευνα ή αναφέρει πηγές. Δημοσιεύουν ό,τι πέσει στα χέρια τους, φήμες, κουτσομπολιά και όλων των ειδών τις ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες με αποτέλεσμα να ακούγονται ξανά και ξανά αστικοί μύθοι που έχουν απορριφθεί δεκαετίες πριν. Γι’ αυτό συνεχίζουν τόσα άτομα να κάνουν like στο facebook για να χειρουργηθεί ένα παιδάκι που πάσχει από καρκίνο ή στέλνουν ομαδικά e-mails για να προειδοποιήσουν τους φίλους τους ότι τα ρούχα της τάδε εταιρίας είναι καρκινογόνα ή ότι θα κολλήσουν AIDS από το κάθισμα του λεωφορείου. Οι συνωμοσίες, εξάλλου, είναι το μόνο στο οποίο συμφωνούν οι φανατικοί και των πιο αντικρουόμενων ιδεολογιών: ότι οι πάντες μας έχουν βάλει στο μάτι και μόνο κάποιοι διαφωτισμένοι μπορούν να αναλάβουν αυτόκλητα το καθήκον να ξυπνήσουν όλους εμάς τους υπόλοιπους. Αυτές οι ομάδες βασιλεύουν στο Ίντερνετ. Δεν είναι παράνομο, έχουμε ελευθερία απόψεων, αλλά είναι τόσο δημοφιλείς που καθιστούν σχεδόν αδύνατη την εύρεση γνήσιων πληροφοριών.
Όσον αφορά την ποιότητα της γραφής, πολλά από τα κείμενα του ελληνικού Ίντερνετ δε θα έπιαναν τη βάση στις σχολικές εξετάσεις της Έκθεσης. Καμία δομή, κανένας ορθογραφικός έλεγχος και μια οδυνηρή οχλαγωγία από λέξεις εντυπωσιασμού, γλωσσικά κλισέ, «ειρωνικά εισαγωγικά» και… αποσιωπητικά, που χρησιμοποιούνται λανθασμένα και με τρόπο λαϊκιστικό και προσβλητικό προς τον αναγνώστη, ο οποίος δε θεωρείται αρκετά ώριμος ώστε να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Οι ποιοτικοί συντάκτες ή διορθωτές, είναι δυστυχώς κι αυτοί ένα είδος προς εξαφάνιση.
Πνευματικά Δικαιώματα: Η Άγρια Δύση όπου όλα επιτρέπονται
Όπως ανέφερα και νωρίτερα, είναι σχεδόν δεδομένο πλέον ότι μπορείς να αντιγράψεις οποιοδήποτε άρθρο στη σελίδα σου ή να το μεταφράσεις από κάποια άλλη γλώσσα, χωρίς να αναφέρεις καν πού το βρήκες. Δοκιμάστε το: Κάντε αναζήτηση τον τίτλο κάποιου δημοφιλούς άρθρου και θα το δείτε εκατοντάδες φορές, σε εκατοντάδες διαφορετικά σημεία. Η ελληνική νομοθεσία δεν έχει προσαρμοστεί ξεκάθαρα και ακόμα και αν το έκανε, δε θα ήταν σε καμία περίπτωση λύση να τραβάς στα δικαστήρια όποιον σε αντιγράφει. Πρέπει να βασιστείς μόνο στην καλή θέληση του άλλου ότι όποιος αντιγράψει το υλικό σου θα μπει τουλάχιστον στον κόπο να αναφέρει την πηγή του.
Αισθητική: Ένα πολύχρωμο καρναβάλι
Όσο υποκειμενική και αν είναι η αισθητική, δε χρειάζεται να είσαι γραφίστας για να καταλάβεις ότι αν πετάξεις σε μια σελίδα όλα τα χρώματα, τις γραμματοσειρές και τις διαφημίσεις που χωράει δημιουργείς ένα έκτρωμα που θυμίζει εποχή Geocities. Το πρόβλημα ξεκινάει από τον αρχικό κιόλας σχεδιασμό, καθώς όλες αυτές οι αυτοαποκαλούμενες ειδησεογραφικές σελίδες και τα παρεμφερή blog προσπαθούν απεγνωσμένα να χωρέσουν τα πάντα, δημιουργώντας ένα μενού τριών σειρών και γεμίζοντας κάθε χιλιοστό, με αποτέλεσμα το ίδιο το κείμενο να είναι μια ταπεινή παράγραφος χωμένη κάπου στη μέση της σελίδας. Αναγκαστικά, κανένας τομέας και καμία είδηση δεν εξετάζεται σε βάθος, αλλά γίνονται γρήγορα πασαλείμματα για να προλάβουν τα πάντα σε ένα τυπικό παράδειγμα ποσότητας εναντίον ποιότητας. Στο άλλο άκρο, κάποιες σελίδες έχουν κατεβατά από κείμενα χωρίς καν μια στοιχειώδη διάταξη όπως, πχ παραγράφους. Αυτό, αν μη τι άλλο, δείχνει τεμπέλικο γράψιμο και έλλειψη σεβασμού στον καημένο αυτόν αναγνώστη που θα αποφασίσει να το διαβάσει.
Κάποιες προτεινόμενες λύσεις
Τι θα γινόταν αν αρχίζαμε όλοι ξαφνικά να απαιτούμε αξιόπιστες πηγές; Γι’ αρχή μπορούμε απλώς να σταματήσουμε να προωθούμε οποιαδήποτε ιστοσελίδα ή κείμενο δεν αναφέρει πού βρήκε τις πληροφορίες του με ενεργούς συνδέσμους. Μια απλή αναζήτηση στο Google αρκεί τις περισσότερες φορές για να διαπιστώσει κανείς τι ισχύει και τι όχι. Υπάρχουν σελίδες όπως το Snopes που σκοπός τους είναι η διερεύνηση μοντέρνων μύθων. (Γενικός κανόνας: Αν ο τίτλος έχει λέξεις όπως «σοκ», «αίσχος», «αποκάλυψη-βόμβα» ή εκφράσεις όπως «μάθετε όλη την αλήθεια» και κατά προτίμηση όλα στα κεφαλαία, μην το ψάξετε καν. Διαγραφή κατευθείαν.)
Οι σελίδες που αρνούνται πεισματικά να παρέχουν πηγές δε θα ασχοληθούν με την ποιότητα όσο ακόμα έχουν κοινό, γι’ αυτό και πρέπει να μην τις ενισχύουμε. Όσο διασκεδαστικό και αν είναι να διαβάζουμε ανοησίες και παρανοϊκούς συνωμοσιολόγους, κάθε κλικ είναι μια ψήφος που διαιωνίζει την κατάσταση καθώς ανεβάζει την ιστοσελίδα στα αποτελέσματα αναζήτησης και πείθει τους κατόχους της ότι πρέπει να συνεχίσουν έτσι. Παράλληλα πρέπει να εντοπίσουμε τις λίγες αυτές σελίδες που είναι καλογραμμένες, αξιόπιστες και σοβαρές, γράφουν το δικό τους περιεχόμενο και κάνουν γνήσια έρευνα, και να τις ενισχύσουμε με το να τις επισκεπτόμαστε συχνά και να τις προωθούμε, ώστε, ίσως μια μέρα ξεπεράσουν τον κίτρινο τύπο στα αποτελέσματα αναζήτησης και στη συνείδηση του κόσμου.
Αν και η Wikipedia κριτικάρεται συχνά για την αξιοπιστία της, στην Ελλάδα, τουλάχιστον προς το παρόν, φαίνεται ότι δε θα βρούμε κάποια αντίστοιχη αντικειμενική και ολοκληρωμένη σελίδα. Σε όποιον δεν του αρέσει, στο χέρι του είναι να τη βελτιώσει: Η Βικιπαίδεια χρειάζεται πάντα εθελοντές και άτομα με χρόνο και όρεξη. Αν αφιερώναμε ελάχιστο μόνο από το διαδικτυακό μας χρόνο στη βελτίωσή της προσθέτοντας ή ενισχύοντας άρθρα και παραπομπές, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα αξιόπιστο εργαλείο με ισορροπημένες πληροφορίες και πλούσια βιβλιογραφία στο οποίο θα μπορούμε να καταφεύγουμε όποτε το χρειαζόμαστε. (Συμβουλή: Γίνετε μέλη της Βικιπαίδειας αλλιώς οι συνεισφορές σας καταγράφονται με βάση τη διεύθυνση ΙΡ σας.)
Υ.Γ. Κάποτε τα πράγματα ήταν πιο ξεκάθαρα: Διαβάζαμε για πλάκα τα περιοδικά του κομμωτηρίου και ξέραμε να μην τα πάρουμε και πολύ στα σοβαρά. Τώρα που τα περιοδικά αυτά έχουν γίνει οι ειδήσεις και τούμπαλιν, στο δικό μας χέρι είναι να τα ξεχωρίσουμε και πάλι ώστε το ελληνικό Ίντερνετ να προσαρμοστεί σε αυτό που θέλει το κοινό του.
